Politiek 2.2 Democratie of Dictatuur

• Mask
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

WERK & MEDIA

Les X: Titel les

Maatschappijleer

HB3B

2.2 Democratie of Dictatuur?

Maatschappijkunde 2023-2024

Kader 4

POLITIEK

Leerdoelen

• Je kan uitleggen wat een parlementaire democratie is
  
• Je kent de kenmerken van een democratische rechtsstaat
  
• Je kan uitleggen wat een dictatuur is

5 Kenmerken van een rechtsstaat

(= land waar rechten en plichten zijn vastgelegd in de wet)

• Grondwet = hierin staan de belangrijkste rechten en plichten van de burgers
• Grondrechten = de belangrijkste rechten in de samenleving
• Rechtsbescherming = burgers worden beschermd tegen de macht en willekeur van de overheid 
• Onafhankelijke & onpartijdige rechter
• Democratie = staatsvorm waarin de macht bij de burgers ligt

Grondrechten in Nederland

1. Gelijke behandeling en discriminatieverbod 

2. Nederlanderschap; recht tot verlaten land 

3. Gelijke benoembaarheid 

4. Kiesrecht 

5. Petitierecht 

6. Vrijheid van godsdienst en levensovertuiging 

7. Vrijheid van meningsuiting 

8. Vrijheid van vereniging 

9. Vrijheid van vergadering en betoging 

10. Privacy 

11. Onaantastbaarheid lichaam 

12. Huisrecht 

13. Briefgeheim

14. Onteigening 

15. Vrijheidsontneming 

16. Geen straf zonder wet (Nulla Poena) 

17. Wettelijke toekenning rechter 

18. Rechtsbijstand 

19. Werkgelegenheid 

20. Bestaanszekerheid 

21. Milieu 

22. Volksgezondheid; woongelegenheid, ontplooiing 

23. Het openbaar en bijzonder onderwijs

Examenvraag (2 punten) (2020)

Lees de tekst:

Op verschillende plekken in Nederland staan camera’s langs de weg voor automatische nummerbordherkenning. Vanaf 1 januari 2019 mag de politie kentekengegevens van passerende voertuigen registreren en vier weken opslaan. Tegenstanders vinden dat door de invoering van dit nieuwe beleid een grondrecht wordt beperkt. 

EXAMENVRAAG:
Welk grondrecht wordt volgens de tegenstanders beperkt?

1. 7: Vrijheid van meningsuiting
2. 9: Het recht op vrijheid van vergadering
3. 10: Het recht op privacy
4. 8: Het recht om verenigingen op te richten

Democratie

Uit het Grieks δῆμος κρατειν "het volk regeert"

In Nederland regeert het volk via een gekozen parlement (1e en 2e kamer) -> Parlementaire democratie

5 kenmerken van een parlementaire democratie

• Vrije en geheime verkiezingen
• Politieke macht ligt namens de burgers bij het parlement
• Besluiten komen democratisch tot stand
• Grondwet waarin bevoegdheden van de overheid staan
• Trias Politica: scheiding der machten

1. Vrije en geheime verkiezingen

Vrije verkiezingen = je mag stemmen op wie je wilt

Geheime verkiezingen = je stem is anoniem

2. Politieke macht ligt namens de burgers bij het parlement

In een parlementaire democratie hebben de burgers de macht. De burgers stemmen - direct en indirect - op de parlementsleden. Deze parlementsleden maken wetten en controleren de regering. 

Parlement

• Parlement = Eerste Kamer + Tweede Kamer
  
  
• Eerste Kamer: 75 leden. Mag alleen wetten goedkeuren of afkeuren
  
• Tweede Kamer: 150 leden. Wetten indienen, goedkeuren, afkeuren, wijzigen. EN de ministers controleren!

of

1e Kamer

2e Kamer

De Tweede Kamer kan ministers ondervragen, wetsvoorstellen indienen en wijzigen, goedkeuren en afkeuren. Tweede Kamer wordt direct verkozen door het volk. Het is dus geen toeval dat de meeste mensen die we kennen uit de politiek in de Tweede Kamer zitten.

De Eerste Kamer kan alleen wetten goedkeuren of afkeuren.

Tweede Kamer

Eerste Kamer

3. Besluiten komen democratisch tot stand

4. De bevoegdheden van de overheid staan in de grondwet.

5. Er is sprake van een scheiding der machten:
de Trias Politica

• Vrije en geheime verkiezingen
• Politieke macht ligt namens de burgers bij het parlement
• Besluiten komen democratisch tot stand
• Grondwet waarin bevoegdheden van de overheid staan
• Trias Politica: scheiding der machten

Trias Politica

• Wetgevende macht
• Uitvoerende macht   (Legaliteitsbeginsel)
• Rechterlijke macht

Uitvoerende macht

Wetgevende macht

Rechterlijke macht

Onafhankelijke rechters

Regering + parlement

(koning en ministers
+ 1e en 2e Kamer) 

Regering
(koning, ministers) 

Is er in Nederland sprake van een scheiding der machten (Trias Politica)? Leg uit waarom wel / niet

Tweede Kamerverkiezingen

• lijsttrekker
• peilingen
• zwevende kiezers

Dictatuur

Dictatuur = wanneer de macht in handen is van één persoon, een kleine groep mensen of één partij

https://www.youtube.com/watch?v=mo4xL2HZiUE 

Macht = de mogelijkheid om het gedrag van anderen te beinvloeden

Overal waar macht is, is ook verzet!

Kenmerken dictatuur

• 1 persoon of 1 partij heeft alle macht
• er bestaat geen democratie of rechtsstaat
• bevolking heeft geen politieke grondrechten
• er is geen persvrijheid
• de (geheime) politie en het leger spelen grote rol

EXAMENVRAAG (1 punt): Welke uitspraken zijn juist?

1. In een dictatuur heeft 1 persoon of 1 partij de hoogste macht
2. In een dictatuur zijn er vrije en geheime verkiezingen
3. In een dictatuur mogen burgers zelf politieke partijen oprichten
4. In een dictatuur is er sprake van censuur

1 punt Eindexamen vmbo basis maatschappijkunde 2020

Is er in een dictatuur sprake van een scheiding der machten (Trias Politica)? Leg uit waarom wel / niet