Filosofie 5: Existentialisme

• Godsdienst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Het existentialisme

De Bestaansvragen

Leerdoelen

• Je begrijpt wat 'Existentionalisme' inhoudt.
• Je hebt er een mening over.
• Je gaat op zoek naar jouw 'essentie'

Existentialisme

• De mens zelf moet zin geven aan zijn leven. 
• Het leven heeft an sich heeft  geen zin, maar de mens heeft wel het vermogen om er zin aan te geven.
  

Basisprincipe

Individuele vrijheid, verantwoordelijkheid en subjectiviteit. 

Ieder persoon is uniek en verantwoordelijk voor eigen daden en eigen lot. 

Waarin onderscheidt de mens zich van de dieren volgens jou, wat maakt een die anders dan een mens?

Mens = dier?

• Homo sapiens volgens Evolutieleer
• Mensachtige dieren
• Antropologische differentie 
• Eerst op basis van taal, later op basis van lijden 

Plato

• De mens is het ongevederde dier op twee poten.
• Handen vrij om mee te werken en gereedschap te maken. 
• Kritiek van Diogenes. "Diogenes leverde liever als armoedzaaier zijn kritiek op de wereld, dan zich aan te passen en te moeten leven in een door geld afgestompte maatschappij"
• Focus van reukvermogen naar zintuigen in het hele gezicht. 

Wat vind je van de omschrijving van Plato over de mens? Leg je antwoord uit.

René Descartes

• Dualisme tussen lichaam en ziel.
• Lichaam is een machine.
• Dieren hebben geen ziel en zijn dus machines.
• Dieren kunnen geen pijn ervaren zoals mensen dat ervaren. 
• Dieren zijn, mensen bestaan. Omdat mensen bewust zijn van hun eigen zijn.

Dualisme is het uitgaan van het bestaan van twee tegenover of naast elkaar bestaande feiten.

Wat vind je van de opvatting van Descartes? Leg je antwoord uit.

Hans Jonas

• Geen onderscheid te maken tussen mens en dier.
• Darwinist, evolutie
• Elk levend wezen wordt gekenmerkt door vrijheid en individualiteit.  
• Ieder levend wezen bestaat zonder reden, zingeving is aan henzelf.

Wat vind je van het mensbeeld van Jonas? Leg je antwoord uit.

Thomas Nagel

• ''What is it like to be a bat?''
• We kunnen ons niks voorstellen van zo'n ander leven. 
• Je kunt je niet verplaatsen in het bewustzijn (van een ander).
• Je kunt het bewustzijn dus niet alleen in objectieve of materiële termen beschrijven. 

Ben je het eens met Nagel? Waarom wel/niet?

Peter Singer

• Utilisme/Consequentialisme
• Dieren moeten we meenemen in het utilistisch rekenen.
  "hoe meer geluk en hoe minder pijn een actie tot gevolg heeft, hoe beter die is"
• Kinderen zijn ook niet intelligent. 
• De mens is het morele dier. 

Wat vind je van de opvatting van Singer? Leg je antwoord uit.

Welke van de filosofische definties spreekt je het meeste aan?

Plato

Descartes

Jonas

Nagel

Singer

In het existentialisme kan de mens

1. geen zin geven aan het bestaan
2. geen invloed hebben op zijn bestaan
3. Zin geven aan het eigen bestaan

Existentie en Essentie

Het existentialisme stelt dat het bestaan (de existentie) van de mens voorafgaat aan het wezen (de essentie) van de mens.
Het wezen komt tot stand door de keuzes die je maakt. In het maken van die keuzes, kun je jezelf bepalen.Die zelfbepaling is volgens Sartre waar vrijheid kan bestaan.
Inderdaad, over sommige dingen heb je niks te zeggen. Of je rijke of arme ouders hebt, man of vrouw bent, blind of geen benen hebt. Maar je kan altijd reflecteren over je situatie, boven jezelf uitstijgen en kiezen hoe je hiermee omgaat.

Wat zoudt worden gevonden dat je aan het doen bent wanneer je wordt ingehaald door de dood?Als ik zou kunnen kiezen, dan zou ik een daad van ware menselijkheid willen doen, van groot belang, weldadig en edel. Maar als ik niet zoiets verhevens doenende word gevonden dan hoop ik in ieder geval dat – niemand hinderend, wat in mijn macht ligt – dat ik kan worden gevonden dat verbeterend in mezelf dat verslechterd is; lerend om verstandiger om te gaan met de zintuiglijke dingen; het verbeteren van mijn eigen gemoedsrust, en dus bezig te zijn met datgene wat te maken heeft met alle echt belangrijke facetten van het leven.

– Epictetus

Wat wordt hiermee bedoeld?

Memento Mori

Memento mori betekent een moment om stil te staan bij de onvermijdelijkheid van de sterfelijkheid  van de mens.
Het kan op elk moment komen, wat betkent dat van alle prachtige dingen die je van plan bent om te doen – zoals leuke dingen doen dit weekend, je kinderen te zien afstuderen, met pensioen te gaan – het heel goed mogelijk is dat je dit niet allemaal zal meemaken.

We hopen natuurlijk dat we allemaal heel lang en gezond leven, maar als je enkel leeft voor de toekomst of juist denkt "dat komt later wel" verspil je mogelijk het heden, het hier en nu.

Door af en toe stil te staan en na te denken over de onvermijdelijkheid van de dood en de onvoorspelbaarheid ervan, wordt het belang van het leven in het ‘hier en nu’ benadrukt. Je kunt belangrijke beslissingen niet met excuses blijven uitstellen  totdat de situatie "optimaal" is want dan kan het mogelijk nooit gebeuren. Nu is het moment om te zorgen dat morgen verandert. 

Je hebt 100 procent kans om datgene wat je nu doet, te doen. Niets anders is zeker.

Vragen om jezelf te stellen om tot je essentie te komen

Om je essentie te vinden is het belangrijk jezelf kritisch te kunnen bevragen. Dit is natuurlijk een van de doelen van filosoferen an sich.

Jullie krijgen hiervoor een opdracht.