Moederkoorn

• biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 1

Moederkoorn

Moederkoorn of duivelsaren (Claviceps purpurea)

Moederkoorn in tarwe of rogge

Moederkoorn is een schimmel die soms groeit in een korenaar vooral bij tarwe of rogge. Deze schimmel is zeer schadelijk voor de gezondheid, vroeger kregen soms vele mensen uit een dorp de meest vreselijke ziekten, hallucinaties of overleden zelfs omdat ze broden hadden gegeten van meel waarin (veel) moederkoorn zat.

Waar komt de naam moederkoorn vandaan?

De schimmel van moederkoorn werd vroeger in een sterk verdunde vorm gebruikt als hulpmiddel bij het baren om de weeën op te wekken.

Hoe ontstaat moederkoorn?

Moederkoorn ontstaat vooral uit niet ontsmet zaad. Normaal gesproken is het zaaigoed van graan ontsmet, maar in de biologische landbouw niet. Het graan kan ook besmet worden met moederkoorn van een vorige teelt dat na de teelt op de grond is gevallen en de sporen via de wind worden verspreid tijdens de bloeifase van het graan.

Bij een bepaalde combinatie van warmte, vocht en tijd kunnen de schimmelsporen uitgroeien en zie je in de korenaar zeer donkerkleurige langwerpige zaad gelijkende voorwerpen verschijnen.

Waanzinnig stofje

Moederkoorn bevat een aantal stoffen die in de geneeskunde een toepassing hebben gevonden: ergometrine en ergotamine. Ergometrine werd toegepast om bloedingen bij de bevalling te stoppen en ergotamine kreeg een toepassing bij de behandeling van migraine. Moderne anti-migraine middelen zijn ontwikkeld uitgaande van de molecuulstructuur van ergotamine.  De stof in moederkoorn die hallucinaties opwekt is uiteindelijk de basis geworden van de synthetische psychedelische drug LSD.

Is moederkoorn schadelijk voor de gezondheid?

Ja, moederkoorn is behoorlijk giftig voor de mens. Je kan er vreselijke ziekten van krijgen, zoek maar eens op ergotisme, kriebelziekte of Sint-Antoniusvuur. Bij een inname van meer dan vijf gram moederkoorn kan dit dodelijk zijn.

Symptomen kriebelziekte

Wie besmet graan eet, krijgt last van samentrekkingen van de bloedbaan. De gevolgen zijn jeukende voeten (dat is het eerste verschijnsel), hevige krampen, hallucinaties en uiteindelijk waanzin. Tegelijk doet zich gangreen voor. De ledematen worden zo zwart als roet – vandaar de naam ‘heilig vuur’ -, sterven af en raken los van het lichaam, meestal nog voordat het slachtoffer overlijdt. 

Heilig vuur, St Antoniusvuur

De eerste berichten over het Heilig Vuur gaan terug tot de 6de eeuw, toen er in het Rijngebied een epidemie uitbrak. Het trof vooral plattelanders en doodde duizenden mensen. Het werd toen het Heilig Vuur genoemd wegens de brandende gewaarwordingen aan de handen en voeten.

De oorzaak van het Heilig Vuur was onbekend maar de symptomen werden uitvoerig beschreven. De mensen leden aan opgezwollen blaren, rottend vlees en verlies van ledematen. 

Geschiedenis

De Griekse historicus Thucydides (-460-395) geeft in zijn Geschiedenis van de oorlog van de Peloponnesus een eerste beschrijving van de Vuurziekte, niet alleen als ooggetuige van wat hij pest noemt, maar ook als slachtoffer van deze verschrikkelijke ziekte.

In 1676 werd een verband gevonden tussen de schimmel en de kwalijke effecten.

Het laatst bekende geval in Europa heeft zich waarschijnlijk in 1951 voorgedaan in Pont Saint-Esprit in Frankrijk met driehonderd personen met vergiftigingsverschijnselen, zeven dodelijke slachtoffers en 50 personen die klinisch opgenomen werden vanwege psychiatrische symptomen.

De Amerikaanse journalist H.P. Albarelli Jr. beweert dat het hier een bewuste vergiftiging met LSD betrof door de CIA

Volksverhalen

De gevolgen van moederkoorn zijn terug te vinden in allerlei spannende verhalen.

Zowel in oude legendes en volksverhalen, als in moderne stripverhalen.

De rode schoentjes...

De dansplaag is begonnen in juli 1518, toen een vrouw genaamd Frau Troffea uitbundig begon te dansen in de straten van Straatsburg. Dit duurde tussen de vier en zes dagen. Binnen een week hadden 34 anderen zich bij de vrouw aangesloten en binnen een maand waren er ongeveer 400 dansers. Een aantal van deze mensen overleed uiteindelijk aan verschijnselen van uitputting, hartaanvallen en beroertes.

Bewijzen van deze plaag

Historische bronnen, waaronder "doktersaantekeningen, priestertoespraken, lokale en regionale verhalen, en zelfs berichten die werden uitgegeven door het stadsbestuur van Straatsburg" bevestigen dat de slachtoffers dansten. Het is niet bekend waarom deze mensen hebben gedanst tot ze stierven.
Je weet nu waar de uitdrukking "De dans ontspringen,"
vandaan komt.

Heet bloed

Bezorgde edelmannen vroegen lokale artsen om hulp toen de plaag uit de hand liep. De dokters sloten astrologische of bovennatuurlijke oorzaken uit, en stelden dat de plaag een "natuurlijke ziekte" was, die werd veroorzaakt door "heet bloed".

En die rode schoentjes?
Die dansten maar door....

Een aantal dansers werd meegenomen naar een schrijn van Sint-Vitus in een grot te Saverne, waar ze genezing zochten voor hun aandoening. Met rode schoenen om hun bloederige voeten werden ze rond het houten heiligenbeeld geleid. In de weken daarna nam de dansepidemie geleidelijk af tot ze volledig ophield.

Oorzaak

Tijdgenoten zochten de oorzaak eerst dat in "heet bloed" en vervolgens in goddelijke toorn. Paracelsus noemde de kwaal chorea lasciva en dacht dat ze voortkwam uit een revolte van de vrouwen tegen echtelijke tirannie.

Moderne medici hebben geopperd dat de compulsieve dansers leden aan ergotisme veroorzaakt door moederkoorn. 

Weerwolven en vampiers

Geschiedkundigen vermoeden dat het geloof in vampiers, weerwolven en hekserij veroorzaakt werd door moederkoorn. Tijdens een natte zomer kwamen vergiftigingen vaak voor. Omdat graan meestal centraal werd gemalen, werden soms hele dorpen vergiftigd. Een dergelijke ramp kon tot massahysterie leiden waarbij een volledige gemeenschap in bovennatuurlijke monsters gingen geloven. Bovendien weten we dat sommige geïnfecteerde mensen geloofden dat ze over bovennatuurlijke gaven beschikten.  dachten bijvoorbeeld dat ze in een dier konden veranderen of konden vliegen.

​

En uiteraard maakten ernstige hallucinaties het ook gemakkelijker om te geloven dat andere mensen in het geheim heksen, weerwolven of vampiers waren.

Vandaag de dag

 Dit soort gevallen van ziekten of zelfs de dood zijn in de twintigste eeuw en daarna zijn ons niet bekend. De wetgever beschermd ons: in het broodbesluit staat dat in meel totaal geen moederkoorn aangetroffen mag worden.

Opdracht

Vind jij moederkoorn nu ook zo'n enge en fascinerende schimmel? En er zijn er meer.....

Zoek uit wat zombies en schimmel met elkaar te maken hebben en presenteer dit dmv een digitale fotocollage.

Cordyceps ignota