geschiedenis van Sinterklaas

• geschiedenis (pabo)
• HBO
• Studiejaar 1

De geschiedenis van sinterklaas

Twee priesterstudenten onderweg naar universiteit; lopen langs donker bos; avond valt en zoeken onderdak bij herbergier. 's nachts beroofd de herbergier de studenten en vermoordt hen met bijl, hakt ze in kleine stukken en bewaart deze in een pekelnat. Na zeven jaar komt Sint Nicolaas langs; herbergier vraagt of hij iets wil eten. Nicolaas wil vlees uit dat ene vat in kelder. Spel is uit voor herbergier; hij wil vluchten. Sint zegt dat hij en zijn vrouw oprecht berouw moeten tonen. Vat gaat op en studenten komen er heel uit. 

Later van 2 naar 3 studenten . En nog weer later drie kinderen en herbergier wordt slager.

• geboren in Patara, ±280 na Chr.
• uit koopmansfamilie
• weldoener en priester

• christendom nog prille religie
• Nicolaas werd bisschop van Myra
• Sterft op 6 december

3e en 4e eeuw

• heiligverklaring
• graf in Myra wordt bedevaartsoord
• ±1087 uit voorzorg beenderen door Italiaanse kooplieden veilig gesteld
• waarom? dreiging Turken vanuit Azië
• reliekverering in Europa

Myra

Bari

Venetië

±500-1100

Het Byzantijnse Rijk was het overgebleven gedeelte van het Romeinse Rijk toen het West-Romeinse Rijk werd veroverd en geplunderd. Het Oost-Romeinse Rijk of Byzantijnse Rijk was welvarend. In plaats van Latijn spraken de inwoners Grieks. De hoofdstad van dit overgebleven rijk was Constantinopel (het hedendaagse Istanbul). Het Rijk besloeg Griekenland, Malta, Turkije, Syrië, Libanon, Israël en Egypte. Later ongeveer rond het jaar 1000 bestond het Rijk alleen nog maar uit Griekenland en West-Turkije. In 1204 werd in de Vierde Kruistocht Constantinopel veroverd door de Kruisvaarders die het Latijnse Keizerrijk stichten. Een paar decennia later had het Byzantijnse Rijk Griekenland en West-Turkije weer, maar Het Byzantijnse Rijk raakte steeds meer verzwakt. In 1453 werd Constantinopel veroverd door het Ottomaanse Rijk door Mehmed II.

attributen van heilige Nicolaas: 

• drie gouden bollen
  
• zakje met goudstukken
• pekelvat / drie jongens

• Nicolaas werd 'Sint' Nicolaas
• heilige = bemiddelaar
• patroonheilige van de zeelieden, reizigers, kooplieden, prostituees, huwbare jongeren, jonge kinderen
• goedheiligman = goed-huwelijks-man

• versmelting met 'Onnozele kinderen' 
• processie van kinderbisschop door de stad (op wit paard) (±1300)
• gevolgd door groepen scholieren: vaak als donker figuur, duivel of nar

• bedelpartijen en onregelmatigheden jongeren (werkloos en verveeld)

±1100-1500

'Hulpjes' van Sint Nicolaas

• goed <-> kwaad
• heilige <-> duivel
• licht <-> donker
• aan ketting meevoeren ('het kwade geknecht')

• Sinterklaasmarkt: volksfeest met geschenken
  
• 'Goed-huwelijks-man': speculaaspop (vrijer), taai-taaipop, hart van suikergoed,  vruchten, (peper)noten, marsepein (dierenvorm)

In de late Middeleeuwen was Sint Nicolaas een belangrijk feest. In die tijd gingen feesten vaak vergezeld van markten en kermissen. Men ging eerst naar de kerk en na de mis was er buiten van alles te doen. Zo ook op het Sint Nicolaasfeest. Deze Sint Nicolaasmarkten waren heel populair. Van heinde en verre kwamen mensen om hun Sint Nicolaas inkopen te doen. Want op Sint Nicolaas was het de gewoonte dat men cadeautjes gaf aan dierbaren, maar ook aan arme mensen.

Een bijzonder gebruik op deze markten was het geven van een speculaasvrijer. Dat was een grote speculaaspop die met goudpapier en suikerglazuur versierd was. Deze poppen kon je aan iemand geven als liefdesbetuiging. Nam het meisje de koek aan van haar potentiële vrijer dan was er al veel gewonnen. Meestal werd de verliefde jongeling enkele dagen later na kerktijd op de koffie uitgenodigd. Kreeg de jongen dan het hoofd van de koekvrijer, dan zat hij “gebakken”. Brak het meisje echter de benen van de koek af, dan kon de jongen “de benen nemen”. Een taaitaaipop aangeboden krijgen werd niet als een goed teken beschouwd.

Sinterklaas werd namelijk gezien als goedhuwelijksman (goedheiligman) en dat bleef hij dus op deze manier ook. (Denk hierbij aan de Legende van de Drie meisjes die een bruidsschat krijgen.)

• door einde gildensysteem en Hanze
• door verbeterde landbouwmethoden
• door Reformatie en Contrareformatie

• per regio verschillend (NB Rusland en Alpengebied trouw aan Nicolaas)

Na 1500 verliest Sint Nicolaas aan populariteit

16e eeuw

• kinderbissschop verdwijnt uit straatbeeld
  
• binnenshuis vieren
  
• Sint-lekkernijen bij bakker
• sintliedjes & schoen zetten
• onzichtbaar, maar hield jeugd goed in de gaten

17e en 18e eeuw

Johannes de doper als pop => dus katholiek gezin

Sinterklaasviering gaat ondergronds in protestantse gebieden

In katholieke gebieden wordt Sinterklaas onderdeel van volkscultuur

Sinterklaas als opvoeder: beloner en straffer

(duivels)knecht aan zijde van de Sint

Zuid-Beieren en Oostenrijk

Krampus als hulpje Sinterklaas in Zuid-Beieren en Oostenrijk; in deze gebieden ondanks strenge katholieke geloof ook nog tot ver in 19e eeuw geloof in heksen en duiveluitdrijving door priesters; mand van marskramer om stoute kinderen mee te nemen; Krampus liep geketend aan de Sint vast = geknecht kwaad; vaak moest hij buiten huis wachten; binnen waren dan de kettingen te horen. Na praatje van de Sint mocht hij pas naar binnen. Zette daar de boel op z'n kop; kinderen bang maken; Sint moest hem dan tot de orde roepen.

Krampus strafte kinderen door hen te slaan of in zak of mand te stoppen; hoefde de heilige Sint dan niet zelf te doen.

NB rammelen met ketting: gaat 'makkers staakt uw wild geraas' over

Nederlandse emigranten nemen Sinterklaas mee naar Amerika. 

Santa Claus wordt de Amerikaanse Sint.

Verschillende knechten en/of plaats- 

vervangers van Sint: Ruprecht, Krampus, 

Père Fouettard, Schmutzli of Zwarte Klaas

Gemeenschappelijk: zwartgemaakt gezicht of masker, roe, zak & ketting

(uiterlijke kenmerken van duivel, boeman of schoorsteenveger)

• tijd van de Verlichting
• Franse Tijd: Bataafse Republiek
• Sintviering is op sterven na dood, want in strijd met gezond verstand
• mal 'paapsch' bijgeloof

±1800

• comeback van Sinterklaas in Nederland
• Napoleon: gelijkschakeling godsdiensten
• herwaardering Sint als opvoeder

19e eeuw

Romantiek is reactie op rationele Verlichting; gevoel centraal; tijdens Romantiek interesse in volksverhalen (bijv. gebroeders Grimm en verzamelen van sprookjes), sagen en legenden.

Traditie = groep- en groeiproces; er komt iets bij en er valt ook telkens weer iets af, Zodra er niets meer bijkomt (bijv. bij Sint  Maarten) verschrompelt de traditie en dooft deze uiteindelijk als een nachtkaars uit.

Nicolaaskerk A'dam

• Willem II: koning tussen 1840-1849
• Koningsdag valt samen met Sinterklaasviering



• 'M'pij tot Nut van het Algemeen' organiseert feesten voor leerlingen van armenscholen: tractaties en geschenken

• openbare viering van sinterklaasfeest
• zwarte knecht verschijnt

1850

1907

'Sint Nicolaas en zijn knecht'

nieuwe ingrediënten:

- moorse page als knecht

- stoomboot

- Spanje = Italië hoorde in 16e en 17e eeuw bij Spaanse Rijk. Noten, vijgen en sinaasappelen komen uit Spanje.

• zwarte piet als boeman
  

prent uit 1910

• voortzetting duivelse knecht?
  
• goed <-> kwaad  /   licht <-> duister  
• schrik aanjagen
• kettingen, roe en zak
• 
  

Frankrijk

Tjechië

Oostenrijk

Zwitserland

Verwijst Zwarte Piet naar slavernij?

19e eeuw is tijd van: 

• modern imperialisme
  
• kolonialisme
  
• Darwin 
  
• racisme
  

Het negatieve, discriminerende beeld dat blanke mensen van gekleurde mensen (in 19e eeuw) hebben gevormd, is mede gebaseerd op een gecultiveerde tegenstelling tussen wit en zwart, tussen licht en duisternis.

Traditie = groeps- en groeiproces; er komt iets bij en er valt ook telkens weer iets af. Zodra er niets meer bijkomt verschrompelt de traditie en dooft deze uiteindelijk als een nachtkaars uit.

In 20e eeuw

• intochten in steden en dorpen
  
• stoomboot
• toenemend aantal pieten vanaf 1950 
• schoolbezoek
• gedichten en suprises als ook volwassenen gaan deelnemen aan feest

Zwarte Piet

• Geef een argumenten voor het behoud van Zwarte Piet
  

•  Geef een argumenten tegen het behoud van Zwarte Piet
  

• Vind je dat Zwarte Piet moet blijven?
  Leg je antwoord uit