voeding en vertering

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

voeding en vertering.

voedingsmiddelen

alles wat je eet en drinkt zijn voedingsmiddelen.

voedingsmiddelen zijn opgebouwd uit voedingsstoffen.

dierlijk of plantaardig.

voedingsmiddelen kunnen plantaardig of dierlijk zijn.

Voedingsstoffen zijn; eiwitten, koolhydraten, vetten, vitaminen, en mineralen.

Voedingsvezels (in plantaardige voedingsstoffen) helpen bij een goede darmfunctie, de ontlasting wordt dan beter van structuur.

functies voedingsstoffen

bouwstoffen: helpen met opbouwen van cellen. Zorgen  voor groei en herstel in het lichaam.

brandstoffen: zorgen voor energie voor beweging etc. (energie komt vrij bij verbranding in de  lichaamscellen)

reservestoffen:  zijn stoffen die opgeslagen worden en later gebruikt worden (meestal als brandstof) 

beschermstoffen: beschermen het lichaam tegen ziektes.

Eiwitten

• Dierlijke eiwitten
• Plantaardige eiwitten
• Nodig voor opbouw en groei.
•  Herstel na verwonding
•  Bouwstof
•  Brandstof
•  reservestof

Eiwitten

Eiwitten zijn belangrijke bouwstoffen in je lichaam. Eiwitten zijn nodig voor de vorming van celplasma. Ook voor de opbouw van spieren heb je eiwitten nodig.

Een teveel aan eiwitten in je voeding wordt gebruikt als brandstof. Je lichaam kan eiwitten ook omzetten in vet en dan opslaan als reservestof.

In de afbeelding hiernaast zie je voedingsmiddelen die veel eiwitten bevatten.

koolhydraten

glucose, suikers, zetmeel en glycogeen zijn koolhydraten.

ze worden dus het meest gebruikt als brandstof.

ze worden minder vaak gebruikt maar kan wel als bouwstof en reservestof.

Glucose

Bij een overmaat aan glucose in het bloed (door een stevige maaltijd) , wordt glucose onder invloed van het hormoon insuline omgezet in glycogeen en opgeslagen in lever en spieren.

Als de hoeveelheid glucose in het bloed daalt (door spieractiviteit en verbranding), dan wordt onder invloed van het hormoon glucagon, de opgeslagen glycogeen weer omgezet naar glucose.

Insuline en glucagon worden door de alvleesklier geproduceerd.

Vetten

Vetten zijn brandstoffen, maar kunnen ook dienen als bouwstof en reservestof. 

Verzadigde en onverzadigde vetten. 

Onverzadigde vetten = gezond

Verzadigde vetten= ongezond

Mineralen 

Mineralen zijn bouwstoffen en dienen ook als beschermende stof. 

Mineralen worden ook wel zouten genoemd. 

• Calcium (kalk)
• Natrium
• Magnesium
• IJzer

- Vitaminen

Bouwstoffen of beschermende stoffen. 

Bij tekort aan vitaminen word je ziek. 

Zitten in kleine hoeveelheden 

in voedingsmiddelen.

Voedingsvezels

Voedingsvezels zijn nodig voor een goede darmwerking. Voedingsvezels komen voor in de celwanden (cellulose) van plantaardige producten, zoals groenten en fruit

voedingsstof met hun functies.

verteringsstelsel

De vertering van voedingsmiddelen begint bij de mond en eindigt bij de kont!

de route van het voedsel is als volgt: mondholte-slokdarm-maag-twaalfvingerige darm- dunne darm-dikke darm- endeldarm- anus.

Typen vertering

-1- Mechanische vertering

Hierbij wordt dmv spieren het voedsel kleiner gemaakt en gekneed

Hierdoor groter oppervlak waarop enzymen in kunnen werken. Tanden in de mond vergroten het oppervlak van het voedsel, zodat spijsverteringssappen beter kunnen inwerken

-2- Chemische vertering

Hierbij wordt het voedsel bewerkt dmv enzymen , zie voor uitleg enzymen de les "vertering ; hoe werken enzymen" en de les "enzymen"

vertering

Het doel van de spijsvertering is dat voedingsstoffen die in voedingsmiddelen zitten dusdanig afgebroken worden dat deze in het bloed opgenomen kunnen worden. Eenmaal opgenomen in het bloed, kunnen ze vervoerd worden naar alle cellen in het lichaam

verteringssappen.

Verteringssappen bevatten enzymen

 een enzym helpt om voedingsmiddelen af te breken tot voedingsstoffen.

enzymen versnellen de vertering (Katalysator). 

Niet elk enzym past op iedere voedingsstof. Enzymen hebben dus specifieke functie.

De verteringssappen  worden in verteringsklieren gemaakt: speekselklieren-maagsapklieren-lever-alvleesklier-darmklieren

Verteringssappen

Speekselklieren: Amylase verteert zetmeel/koolhydraten

Maagsapklieren: zoutzuur en pepsine verteert eiwitten

Lever: gal om vetten oplosbaar te maken

Alvleesklier: Amylase (koolhydraten), peptidase(eiwitten) en lipase (vetten)

Darmsapklieren: Amylase, peptidase en lipase

Eindproducten van de vertering

Koolhydraten ----> glucose

Eiwitten -------> aminozuren

Vetten ---------> vetzuren

Glucose en aminozuren worden via de darmwand opgenomen in het bloed en de vetten worden via de darmwand opgenomen in de lymfevaten

begin vertering.

in de mondholte begint de vertering.

de tanden zorgen voor oppervlakte vergroting van het voedsel. De enzymen kunnen zo meer plekken bereiken, de vertering verloopt dan sneller.

mondholte.

vertering start in de mond.

in de mond liggen speekselklieren die een enzym genaamd Amylase uitscheiden-> 

speeksel verteert zetmeel.

tong duwt het eten de slokdarm in.

het strotklepje sluit de luchtpijp af bij het doorslikken.

maag

de maag is constant in beweging door het samentrekken van de kringspieren en lengtespieren in de wand van de maag. 

de kringspier aan het einde van de maag (maagportier) laat af en toe voedsel uit de maag naar de twaalfvingerige darm. de maag dient daarom als een tijdelijke opslag plaats. 

in de wand van de maag zitten maagsapklieren deze produceren maagsap. maagsap bestaat uit water, zoutzuur en enzymen zoals Pepsine. Maagsap heeft een lage zuurgraad PH2/3, dat doodt bacteriën. Pepsine en maagzuur verteren eiwitten.

twaalfvingerige darm

na de maag komt de voedselbrei terecht in de twaalfvingerige darm.

de lever en de alvleesklier zijn verbonden aan de twaalfvingerige darm.

na de twaalfvingerige darm komt het eten terecht in de dunne darm.

lever

De lever produceert gal.

 Gal wordt tijdelijk opgeslagen in de galblaas. 

Via de galbuis komt het gal in de twaalfvingerige darm 

Gal emulgeert de vetten uit de spijsbrei

emulgeren 

gal emulgeert vetten.

Vet lost niet op in water in plaats daarvan vormen zich grote vetdruppels. 

Gal breekt de grote vetdruppels af in kleinere druppels zodat ze beter verteerd kunnen worden.

alvleesklier

De alvleesklier produceert alvleessap dat

 eiwitten, koolhydraten en vetten afbreekt.

Lipase;  vetten 

Amylase;  koolhydraten 

Peptidase: eiwitten

darmperistaltiek

De beweging van de darmen noemen we darmperistaltiek.  Voedingsvezels bevorderen de darmperistaltiek.

De darmwand bestaat uit kringspieren en lengtespieren.

De lengtespieren ontspannen zich net voor voor het voedsel zodat er ruimte ontstaat. De kringspier spant zich vervolgens aan (knijpbeweging) achter het voedsel. Hierdoor verplaatst het voedsel naar het betreffende verteringsorgaan

dunne darm

De dunne darm is ongeveer 8 meter lang.

In de darmwand zitten darmsapklieren die darmsappen (enzym) produceren. deze verteren eiwitten, koolhydraten en vetten. 

In de darmwand zitten kring- en lengte spieren, die peristatltische bewegingen maken om de voedselbrij voort te bewegen.

de wand van de dunne darm is  sterk geplooid, waardoor het opnemen oppervlag vergroot wordt.  Deze plooien/ uitstulpingen met een dunne wand noemen we darmvlokken

In de darmvlokken zitten bloedvaten die de verteerde voedingsstoffen kunnen opnemen om deze naar de cellen van het lichaam te vervoeren.

In de dunne darm wordt water en de verteringsproducten opgenomen in het bloed.

blinde darm

De overgang van de dunne darm naar de dikke darm noemen we de blinde darm.

Bij een blinde darm ontsteking is het wormvormige aanhangsel ontstoken. De blinde darm heeft geen functie.

dikke darm

De dikke darm is 1,5 meter lang

In de dikke darm wordt vocht opgenomen, zodat de restanten van de spijsbrei zachter worden. De colibacterie zorgt hier voor opname  van vitamine K in het lichaam.

Na het passeren van de dikke darm wordt de ontlasting tijdelijk opgeslagen in de endeldarm waarna het via de anus het lichaam verlaat.

Eindproducten van de vertering

Om de voedingstoffen via de darmwand in het bloed (en in de lymfe) op te kunnen nemen, dienen de voedingsstoffen zo klein mogelijk te worden.

Eiwitten worden verteerd tot aminozuren (opgenomen in het bloed)

Vetten worden verteerd tot vetzuren (opgenomen in de lymfe)

Koolhydraten (zetmeel) worden verteerd tot glucose (opgenomen in bloed)

Bouw van het gebit

Planteneters

• Planteneters worden herbivoren genoemd.
  
• Planteneters hebben een lang darmkanaal (celwand is van cellulose en moeilijk af te breken -> bacterien)
• Planteneters hebben plooikiezen.
• Hoektanden ontbreken.

planteneters

Planteneters.

Taaie celwanden.

Plooikiezen.

Harde richels.

Vleeseters

Vleeseters

• Vleeseters worden carnivoren genoemd.
• Vleeseters hebben een kort darmkanaal (geen celwanden om te verteren).
  
• Vleeseters hebben knipkiezen.
  
• Hoektanden groot, spits en scherp.
  

Alleseters

Alleseters = Omnivoren

Hebben een middellang darmkanaal

Hebben knobbelkiezen

Alleseters hebben knobbelkiezen

Gebitsverzorging

Door voedsel, speeksel en bacteriën ontstaat elke dag een laag tandplak.

Tast je gebit aan tot tandbederf. 

Zure stoffen zorgen voor tanderosie.