2.3 De erfenis van de Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

2.3 De erfenis van de Verlichting

• 1814 - 1815: Congres van Wenen (Eng, Oostenrijk, Pruisen en Rusland)
• Doelen: 
• 1.  Machtsevenwicht creëren > Frankrijk omringd door sterke staten en:
• 2. Restauratie:
• - herstel monarchieën
• - adel kreeg privileges terug
• Gevolgen ook voor Nederland:
• Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815 - 1839)

Overgang 18e > 19e eeuw in Nederland:

• 1795: Begin 'Franse Tijd':
• Franse troepen veroveren de Republiek >
• Stadhouder Willem V vlucht (Eng)
• Patriotten aan de macht geholpen 
• Verlichtingsidealen > nieuwe grondwet
• Komst Napoleon:
• - 1806-1810: Koninkrijk Holland olv
•    Lodewijk Napoleon
• - 1810-1813: departement van Frankrijk
• 1813: slag bij Leipzig >
• stadhouder Willem VI > koning Willem I

koning Willem I

Korte documentaire over Willem I

(schooltv)

3 minuten

0

SE 2:

1.  Historische context 1.3

2. Historische context 2.1 / 2.2 / 2.3

3. Handboek: 6.1, 7.3, 9.1, 9.2, 9.3, 10.3, Thema rechtsstaat: Hoofdstuk 2 en 3

Denk om: Tijdscharnier (blz. 226) en de Kenmerkende Aspecten.

2.3 De erfenis van de Verlichting

• 1814 - 1815: Congres van Wenen (Eng, Oostenrijk, Pruisen en Rusland)
• Doelen: 
• 1.  Machtsevenwicht creëren > Frankrijk omringd door sterke staten en:
• 2. Restauratie:
• - herstel monarchieën
• - adel kreeg privileges terug
• Gevolgen ook voor Nederland:
• Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815 - 1839)

Koning Willem I

1814 - 1840

• nieuwe grondwet (1814) >
• constitutionele monarchie
• toch: macht Willem I groot:
• - gezag over leger/vloot en
• - koloniën/ buitenlandse zaken
• - benoemen en ontslaan ministers 
• - begrotingsrecht over 10 jaar
• - 'Koninklijke Besluiten' :
• - geen goedkeuring parlement nodig
• Conclusie: 
• Verlicht despoot, geen democratie

0

Kenmerkende Aspecten:

• 28. Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op een eigentijdse manier vorm te geven (verlicht absolutisme)
• 30. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
• 36 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, confessionalisme , socialisme en feminisme

Belgische Opstand

(1830)

• Congres van Wenen (1815):
• Nederland en België samen in:
• Verenigd Koninkrijk
• Zuidelijk Nederland ontevreden:
• - autoritaire regeerstijl Willem I
• - achterstelling katholieken >
  
• onlusten in Brussel > Opstand >
• leger ingezet door Willem I (1830)
• Tiendaagse Veldtocht (1831) een ramp >
• België onafhankelijk koninkrijk (1839)
• Noorden: 'Koninkrijk der Nederlanden'

Van Speijk: 'Dan maar liever de lucht in'

Documentaire over Belgische Opstand

'Canon van Frank Lammers'

22 minuten

0

1848: Revolutiejaar in Europa

• na 1815: Restauratie > onvrede in Europa, ook in Nederland
• - grote macht koning:
• - schatkist bijkans leeg door:
• - kosten afscheiding België  
• - hongersnood door mislukte oogsten ('45)
• - revolutie dreigingen in geheel Europa >
• Grondwetswijziging van Thorbecke

Het revolutiejaar in Nederland:

Liberalen grote invloed

• fundamentele rechten van de burgers:
• - persvrijheid
• - vrijheid van vereniging en vergadering
• - vrijheid van bezit
• - godsdienstvrijheid
• - vrije markteconomie
• - censuskiesrecht 
• Macht parlement vergroot tkv monarch:
• parlementaire kabinetten ipv koninklijke

Thorbecke

Thorbecke

0

0

0

Politieke stromingen in 19e eeuw

• 1. conservatieven:
  
• aanhangers van de Restauratie
• 2. liberalen:
• vrijheidsgedachte 
• 3. confessionelen:
• naastenliefde 
• 4. socialisten:
• gelijkheidsgedachte, belangrijk:

Karl Marx (1818 - 1886)

• afkomstig uit een Joods Bourgeoisgezin
• zette zich af tegen de sociale kwestie
• riep op tot revolutie door de arbeiders (proletariaat):
• 'proletariers aller landen, verenigt U''
• macht en bezittingen van de bourgeoisie zouden worden afgepakt
• hierna zou gewerkt worden aan de klassenloze, communistische samenleving (iedereen gelijke rechten/plichten/bezittingen)
• 'godsdienst is opium voor het volk' >
• hierdoor vervreemde hij zich van veel (gelovige) arbeiders alsook door:
• opkomend nationalisme in de 19e eeuw 

Richtingen binnen het socialisme:

• Communisme: revolutie >
• klassenloze samenleving
• Sociaal-democratie: via democratische weg naar een rechtvaardige samenleving 
• Anarchisme: na omverwerping regering (geweld) geen enkele vorm van gezag in een land.

• Kenmerkende aspecten:
• 28. Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur vorm te geven (verlicht absolutisme)
• 30. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
• 36 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, socialisme, nationalisme, confessionalisme en feminisme

nationalisme

• liefde voor eigen land en eigen volk (= een groep mensen met een gemeenschappelijke geschiedenis, taal en cultuur)
• belangrijk doel: eigen staat
• voortgekomen uit Verlichting en Franse Revolutie > transitie in denken:
• van onderdaan naar burger
• Opmerking: vergelijk doelen Patriotten:
• - hang naar Gouden Eeuw
• - tegen macht regenten en zwakke Oranje
• - volk moet heft in handen nemen >
• - macht overnemen (> Calvijn en Locke)

ook sporen in de Romantiek:

• reactie op de Verlichting met de nadruk op verstand en uniformiteit
• accent op gevoelens, tradities en (helden-)verhalen
• afkerig van bedorven, rationele denken
• nadruk op onbedorven plattelandsleven >
• aandacht voor het volk 

de ongerepte natuur

het eenvoudige volksbestaan

volkstafereel uit de 17e eeuw:

losbandigheid (Jan Steen)

tafereel uit 19e eeuw:

respectvol (Jean Francois Millet)

houding regeringen:

• natievorming bevorderd door:
• 1. onderwijs (taal en geschiedenis)
• 2. monumenten vb: 
• Hermanns Denkmal (1819-1875):
• 'Deutsche Einigkeit, meine Stärke - meine Stärke, Deutschlands Macht'
• 3. Wereldtentoonstellingen:

Parijs 1889

Engeland 1851

• Kenmerkende aspecten:
• 28. Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur vorm te geven (verlicht absolutisme)
• 30. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
• 36 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, socialisme, nationalisme, confessionalisme en feminisme

Feminisme:

Aanvankelijk vooral strijd voor kiesrecht vrouwen (suffragettes)

• door bourgeois-vrouwen:
  
• via de politiek positie verbeteren
• ook protesten voor:
• - recht op echtscheiding
• - hogere verdiensten
• - scholingsmogelijkheden, oa Aletta Jacobs:

Feminisme in Nederland:

• Nederland zat rond eeuwwisseling in uitzonderlijke positie:
• - pas laat industrialisatie
• - participatie vrouwen in arbeidsproces erg laag > man kostwinner
• - neutraliteit tijdens WO I
• Ook in Nederland onvrede over achtergestelde positie van de vrouw:
• Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs:
• - vrouwenkiesrecht
• - scholing en gelijke kansen op arbeidsmarkt
• Succes (?): Pacificatie (1917)
•  passief kiesrecht voor vrouwen
•  (1919: ook actief kiesrecht)

Aletta Jacobs

W. Drucker

Documentaires over Aletta Jacobs

1. Schooltv (14 minuten) 

2. Canonclip ( 2.5 min)

0

0

Feminisme in andere landen:

1: Engeland:

de suffragettes.

Beelden van een heftige actie

0

2 Amerika:

Speech Sojourner Truth: abolitioniste en feministe 

(1797-1883)

0

Grondwet 1917:

Pacificatie: drie grote politieke vraagstukken opgelost:

1: politieke kwestie: Kiesrechtvraagstuk (wie mogen stemmen?)

    - algemeen mannenkiesrecht (passief en actief)

    - algemeen passief kiesrecht voor vrouwen

    - actief kiesrecht volgde in 1919

Voorstanders: socialisten en progressief liberalen

Confessionelen hebben problemen met het vrouwenkiesrecht

2e politieke kwestie:

Financiering bijzonder onderwijs 

- bijzonder onderwijs = confessioneel onderwijs, door de Rooms       

   Katholieken en protestanten betaald (onder toezicht staat)

- openbaar onderwijs = neutraal onderwijs, door de staat 

   georganiseerd en betaald. 

Standpunten: - confessionelen: vóór financiering.

                              - liberalen en socialisten: tegen fin. gelijkstelling

3e politieke kwestie:

Sociale kwestie = het armoedeprobleem veroorzaakt door de 

                                      industrialisatie (slechte werk- en 

                                      woonomstandigheden)

Deze kwestie kan niet in een grondwetswijziging worden opgelost. 

Belangrijk voor de liberalen bij de pacificatie van 1917:

Er kwam een ander kiesstelsel: evenredige vertegenwoordiging  

Uitgangspunt: de stemmen worden landelijk bij elkaar opgeteld en dan verdeeld over de zetels. 

(bij het districtenstelsel werd het land opgedeeld in 100 districten en per district gold: 'the winner takes all' )