2.3 De erfenis van de Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Zet de stromingen in de juiste chronologische volgorde van vroeger (boven) naar later.

1

2

3

4

5

6

Renaissance

Rationalisme

Verlichting

Wetenschappelijke revolutie

Empirisme

Humanisme 

Noem de drie machten van de Trias Politica

Montesquieu was met zijn trias politica een voorstander van democratie

1. goed
2. fout

In de achttiende eeuw kwamen er veranderingen in de politieke cultuur op gang. Verlichters schreven over hun visie op politiek en bestuur. Veel van die ideeën hadden ook invloed op bestuurders en vorsten. Hoe noemen we het wanneer die vorsten zwaar zijn beïnvloed door de Verlichting?

1. Ancien Régime
2. Mild Despotisme
3. Verlicht Absolutisme
4. Parlementaire monarchie

Van welke twee basisprincipes gaan eigenlijk alle verlichters uit?

1. gelijkheid
2. sociaal contract
3. democratie
4. vrijheid

2.3 De erfenis van de Verlichting

• 1814 - 1815: Congres van Wenen (Eng, Oostenrijk, Pruisen en Rusland)
• Doelen: 
• 1.  Machtsevenwicht creëren > Frankrijk omringd door sterke staten en:
• 2. Restauratie:
• - Conservatieven: herstel monarchieën > adel kreeg privileges terug
• - Liberalen: terug naar de 'zuivere' Revolutie-idealen (1e fase)
• Gevolgen ook voor Nederland:
• Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815 - 1839)

Overgang 18e > 19e eeuw in Nederland:

• 1795: Begin 'Franse Tijd':
• Franse troepen veroveren de Republiek >
• Stadhouder Willem V vlucht (Eng)
• Patriotten aan de macht geholpen 
• Verlichtingsidealen > nieuwe grondwet
• Komst Napoleon:
• - 1806-1810: Koninkrijk Holland olv
•    Lodewijk Napoleon
• - 1810-1813: departement van Frankrijk
• 1813: slag bij Leipzig >
• stadhouder Willem VI > koning Willem I

koning Willem I

Koning Willem I

1814 - 1840

• nieuwe grondwet (1814) >
• constitutionele monarchie
• toch: macht Willem I groot:
• - gezag over leger/vloot en
• - koloniën/ buitenlandse zaken
• - benoemen en ontslaan ministers 
• - begrotingsrecht over 10 jaar
• - 'Koninklijke Besluiten' :
• - geen goedkeuring parlement nodig
• Conclusie: 
• Verlicht despoot, geen democratie

Kenmerkende Aspecten:

• 28. Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op een eigentijdse manier vorm te geven (verlicht absolutisme)
• 30. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
• 36 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, confessionalisme , socialisme en feminisme

Belgische Opstand

(1830)

• Congres van Wenen (1815):
• Nederland en België samen in:
• Verenigd Koninkrijk
• Zuidelijk Nederland ontevreden:
• - autoritaire regeerstijl Willem I
• - achterstelling katholieken >
  
• onlusten in Brussel > Opstand >
• leger ingezet door Willem I (1830)
• Tiendaagse Veldtocht (1831) een ramp >
• België onafhankelijk koninkrijk (1839)
• Noorden: 'Koninkrijk der Nederlanden'

Van Speijk: 'Dan maar liever de lucht in'

Dit geldt voor een verlichte vorst

Dit geldt NIET voor een verlichte vorst

Kan wel, kan niet gelden

Censuur toepassen

Scholen bouwen

Godsdiensttolerantie

democratie bevorderen

vooruitgangsdenken

geloof in natuurrechten

geijkheidsdenken

godsdienstvervolging

Trias Politica bevorderen

sociaal contract

standensamenleving bestendigen

Deïsme

Voltaire

Descartes

Kant

Rousseau

Adam Smith

Diderot

Locke

Spinoza

Het recht om in vrijheid een speech te houden is belangrijker dan de inhoud van de speech

De overheid heeft geen ander doel dan het beschermen van eigendom

Onwetendheid staat dichter bij de waarheid dan het vooroordeel.

Ook al kan ik alles, wat ik me voorstel, elke kennis die ik vermeen te bezitten, in twijfel trekken, mijn voorstellingen bestaan en derhalve besta ik. 

Hoe helderder u uzelf en uw emoties begrijpt, des te meer gaat u houden van dat wat is.

Het is niet vanwege de goedheid van de slager, de brouwer of de bakker dat wij ons eten verwachten, maar vanwege hun eigenbelang.

De mens is vrij geboren en toch ligt hij overal in ketenen.

Overigens is het een bewijs van een prima verstand, wanneer de mens weet, hoe hij goede vragen moet stellen.

1848: Revolutiejaar in Europa

• na 1815: Restauratie > onvrede in Europa, ook in Nederland
• - grote macht koning:
• - schatkist bijkans leeg door:
• - kosten afscheiding België  
• - hongersnood door mislukte oogsten ('45)
• - revolutie dreigingen in geheel Europa >
• Grondwetswijziging van Thorbecke

Het revolutiejaar in Nederland:

Liberalen grote invloed

• fundamentele rechten van de burgers:
• - persvrijheid
• - vrijheid van vereniging en vergadering
• - vrijheid van bezit
• - godsdienstvrijheid
• - vrije markteconomie
• - censuskiesrecht 
• Macht parlement vergroot tkv monarch:
• parlementaire kabinetten ipv koninklijke

Thorbecke

Thorbecke

Politieke stromingen in 19e eeuw

• 1. conservatieven:
  
• aanhangers van de Restauratie
• 2. liberalen:
• vrijheidsgedachte 
• 3. confessionelen:
• naastenliefde 
• 4. socialisten:
• gelijkheidsgedachte, belangrijk:

Karl Marx (1818 - 1886)

• afkomstig uit een Joods Bourgeoisgezin
• zette zich af tegen de sociale kwestie
• riep op tot revolutie door de arbeiders (proletariaat):
• 'proletariers aller landen, verenigt U''
• macht en bezittingen van de bourgeoisie zouden worden afgepakt
• hierna zou gewerkt worden aan de klassenloze, communistische samenleving (iedereen gelijke rechten/plichten/bezittingen)
• 'godsdienst is opium voor het volk' >
• hierdoor vervreemde hij zich van veel (gelovige) arbeiders alsook door:
• opkomend nationalisme in de 19e eeuw 

Richtingen binnen het socialisme:

• Communisme: revolutie >
• klassenloze samenleving
• Sociaal-democratie: via democratische weg naar een rechtvaardige samenleving 
• Anarchisme: na omverwerping regering (geweld) geen enkele vorm van gezag in een land.

• Kenmerkende aspecten:
• 28. Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur vorm te geven (verlicht absolutisme)
• 30. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
• 36 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, socialisme, nationalisme, confessionalisme en feminisme

Feminisme:

Aanvankelijk vooral strijd voor kiesrecht vrouwen (suffragettes)

• door bourgeois-vrouwen:
  
• via de politiek positie verbeteren
• ook protesten voor:
• - recht op echtscheiding
• - hogere verdiensten
• - scholingsmogelijkheden, oa Aletta Jacobs:

Feminisme in Nederland:

• Nederland zat rond eeuwwisseling in uitzonderlijke positie:
• - pas laat industrialisatie
• - participatie vrouwen in arbeidsproces erg laag > man kostwinner
• - neutraliteit tijdens WO I
• Ook in Nederland onvrede over achtergestelde positie van de vrouw:
• Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs:
• - vrouwenkiesrecht
• - scholing en gelijke kansen op arbeidsmarkt
• Succes (?): Pacificatie (1917)
•  passief kiesrecht voor vrouwen
•  (1919: ook actief kiesrecht)

Aletta Jacobs

W. Drucker