Literatuurgeschiedenis deel 1 4 havo

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Literatuurgeschiedenis

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase 

hic enda thu wat unbidan we nu

De oudst bekende Nederlandse literaire tekst (opgeschreven ca. 1100); in deze periode werd literatuur in de volkstaal meestal mondeling overgeleverd.

Literatuurgeschiedenis 

Waarom?

Literatuurgeschiedenis

Waarom?

1. Het geeft je een kijkje in de wereld van je voorouders.

2. Het leert je om met een andere blik naar de wereld te kijken.

3. Het leert je gebeurtenissen in het verleden in het perspectief  van die tijd te zien.

4. Het leert je om verbanden tussen het verleden en het heden te zien.

5. Je komt in aanraking met andere levensvisies, culturen en tijden.

Literatuurgeschiedenis

Toets

- Aan het einde van de periode: formatieve toets (presentatie in duo's of individuele schrijfopdracht)

Wat moet je kunnen?

- Fragmenten plaatsen in de tijd met toepassing van literaire begrippen. 

-Fragmenten duiden volgens het huidige wereldbeeld.

Wat weet je van de middeleeuwen? Noteer steekwoorden.

Handschriften

Perkament wordt (ook nu nog) gemaakt van de gemaakt van huid van kalveren, koeien, geiten, schapen, en soms ook wel van konijnen of ezels. Perkament is met name bekend als schrijfmateriaal voor handschriften.

Perkament bleek beter en sterker te zijn dan papyrus, maar het was ook (veel) duurder. In de Middeleeuwen werd perkament in Europa veel gebruikt om op te schrijven, omdat papyrus, dat dus ook al bestond, veel te snel vocht opnam en was in het natte Europa niet lang te bewaren.

Karel de Grote (1)

In het kort: 

1. Karel de Grote wordt in 768 koning van een deel van het Frankische rijk en wordt in 800 gekroond tot keizer van het hele rijk.

Karel de Grote

Karel de Grote (2)

3. Omdat Karel een groot deel van zijn leven door zijn rijk reist, laat hij meerdere grote paltsen bouwen waar hij kan verblijven. Zo heeft hij ook een palts in Nijmegen (Valkhof). De stad Aken is de belangrijkste stad van zijn rijk

4. Na Karels dood in 814 schrijft zijn vertrouweling Einhard zijn levensverhaal.

Karel de Grote (3)

2. Hij bestuurt zijn grote gebied met hulp van leenmannen. Die krijgen de eer om een bepaald gebied van Karel te beheren. Zij moeten zorgen dat alles goed verloopt. Daarnaast moeten ze handelen volgens het christelijke geloof en de regels en wetten die Karel bepaalt.

Karel de Grote (4)

5. Hoewel Karel zelf slecht kan lezen en schrijven vindt hij onderwijs erg belangrijk. Hij propageert een nieuwe lettersoort waarvan onze letters zijn afgeleid.

Karel ende Elegast (1)

Na Karels dood verschijnen er veel verhalen over hem. In sommige daarvan wordt hij neergezet als held en in andere als een bruut.

Een van de beroemdste verhalen is 'Karel ende Elegast', dat meer dan vierhonderd jaar na zijn dood wordt geschreven, rond 1270. Het verhaal speelt zich af rond zijn palts in de plaats Ingelheim. 

Karel ende Elegast (2)

Een van de beroemdste verhalen is 'Karel ende Elegast', dat meer dan vierhonderd jaar na zijn dood wordt geschreven, rond 1270. Het verhaal speelt zich af rond zijn palts in de plaats Ingelheim. 

Karel ende Elegast (3)

Karel wordt midden in de nacht gewekt door een engel en krijgt de opdracht te gaan stelen. Eenmaal op pad, komt hij een zwarte ridder tegen. Dat is Elegast, een trouwe ridder die is verbannen. Karel doet zich voor als Adelbrecht, een roofridder. Ook Elegast houdt geheim wie hij is. In de loop van de nacht beleven de twee avonturen en bewijst Elegast zijn trouw.

Wat zijn mogelijke overeenkomsten tussen Wilders en Reynaart?

Reinaart de Vos: in deze les

- Leer je meer over symboliek in Reinaart de Vos

- Ga je aan de slag met het 

middeleeuwse werk Van den vos Reynaerde 

- Aan het einde van de les herken je symboliek in RdV.

Reinaart de Vos

Symboliek in Reinaart:

- subtiel

- wel aanwezig

Symboliek in middeleeuwse literatuur (1/6) 

Symboliek van dieren

Dieren hebben vaak een symbolische betekenis:

De vlinder staat voor wedergeboorte, een nieuwe schepping, een ziel.

De slang staat voor verleiding of de duivel.

De havik wordt gezien als boodschapper uit de hemel.

De duif staat voor vrede.

De raaf is een spreekbuis van God.

De hond staat voor trouw.

De vos staat voor sluwheid.

Symboliek in middeleeuwse literatuur (2/6)

Betekenis van kleuren

blauw: hemel, waarheid, trouw (kleur van Maria)

groen: vruchtbaarheid, hoop

geel: haat, vijandschap

rood: geweld, passie, wreedheid, liefde

wit: zuiverheid (Christus)

zwart: dood, duivel, duisternis, dreiging

Symboliek in middeleeuwse literatuur (3/6) 

Getallensymboliek

1 getal van leven, schepping, God

2 getal van dood, kwaad (negatief)

3 getal voor volmaaktheid, goddelijke drie-eenheid (Vader, Zoon en Heilige Geest)

4 getal voor de vier elementen (water, vuur, aarde, lucht)

5 getal voor kennis en huwelijk, Maria

6 getal voor de mens

7 goddelijk getal. Verwijst God die de aarde schiep in zes dagen + één rustdag; ook naar de zeven vette en de zeven magere jaren (Bijbel)

8 getal voor overvloed, nieuw leven en oneindigheid

9 slang, duivel

Symboliek in middeleeuwse literatuur (4/6) 

Getallensymboliek

10 getal voor de woorden van God

33 bereikte leeftijd Jezus

666 getal voor de duivel

Symboliek in middeleeuwse literatuur (5/6) 

Symboliek van bloemen, bomen en planten

De lelie staat voor zuiverheid.

De roos staat voor de liefde.

De egelantier staat voor de liefde.

Druiven staan voor vreugde en vruchtbaarheid.

De eik staat voor wijsheid de verbinding tussen hemel en aarde.

Symboliek in middeleeuwse literatuur (6/6) 

Overige symboliek

Een staf staat voor macht.

Een cirkel staat voor oneindigheid, heelheid, (vrouwelijke) kracht.

Licht staat voor Christus (een kandelaar, een kaars, licht dat door het raam valt).

Rechts staat voor het goede in de middeleeuwen, links staat voor het kwaad.

Tot welk genre behoort het verhaal over Reinaart de Vos?

1. Karelroman
2. Ridderroman
3. Arthurroman
4. Religieus verhaal

Het feodale stelsel houdt o.a. in dat leenmannen diensten aan de leenheer verschuldigd zijn.

1. waar
2. niet waar

Een voorhoofse ridderroman houdt in dat vrouwen slechts lustobjecten waren en dat trouw aan de leenheer belangrijker was dan trouw zijn aan je vrouw.

1. waar
2. niet waar

Reinaart de Vos

Opdracht:

- In duo's ga je aan de hand van de 

voorbeelden over symboliek heel nauwkeurig

op zoek naar de symboliek in RdV.

- Versregels 13 - 844

- Noteer de symboliek, geef er uitleg bij en noteer

ook in welke versregels je de symboliek 

gevonden hebt.

 

Karel wordt in totaal vier keer door een stem aangespoord om uit stelen te gaan.

1. waar
2. niet waar

Einde van de les!

Literatuurgeschiedenis

Drie lessen

1. Middeleeuwen 500-1500

3. Gouden Eeuw (15e-16e eeuw)

5. Renaissance  (16e-17e eeuw)

Reinaart de Vos

De ‘schelmenstreken’ van Reinaert zijn niet mis: 

hij liegt, bedriegt en moordt erop los en 

ook al roept koning Nobel hem ter 

verantwoording voor ‘wandaden begaan jegens 

de dierlijkheid’, met zijn sluwe praatjes windt hij 

de vorst om zijn poten.

(bron: Vunzige vos komt overal mee weg; Trouw, 

Bas Maliepaard; 9 december 2018)

Reinaart de Vos

De immorele Reinaert maakt gehakt van het 

(kerkelijk) gezag en komt  overal mee weg.

“Het lezen van de schelmenstreken van 

Reinaert de Vos kan 

ernstige schade toebrengen 

aan de tere kinderziel.” 

Reinaart de Vos

De immorele Reinaert maakt gehakt van het 

(kerkelijk) gezag en komt  overal mee weg.

“Het lezen van de schelmenstreken van 

Reinaert de Vos kan 

ernstige schade toebrengen 

aan de tere kinderziel.” 

Reynaert de Vos

Willem, van wie we weinig meer weten dan dat hij rond 1250 in Oost-Vlaanderen een schrijversbestaan leed, was een goed verteller.

Na bijna acht eeuwen klinkt zijn verhaal nog altijd modern: de absolute anti-held (egoïstisch, leugenachtig, pervers, gewelddadig, sarcastisch, ...) slaagt erin de gevestigde orde voor schut te zetten en zelf te ontsnappen.

Literaire begrippen bij Reijnaart

- Dierenverhaal

- Epiek

- Ridderverhaal

- Satire 

- Hoofs

- Hofdag

- Feodale stelsel

- Theocentrisme

- Handschrift

Huiswerk volgende les

Je leest één van onderstaande primaire werken. 

Beatrijs: https://www.youtube.com/watch?v=ZFPi-t4c1x0

Nieuw Nederlands literatuur: blz. 84-87

Karel en Elegast: https://www.youtube.com/watch?v=atHy-HK7sm4&t=5s

Tekst in context

Van den vos Reynaerde: https://www.youtube.com/watch?v=O0UydiTMMFA

Tekst in context