verlies en rouwverwerking 1

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2

Verlies 

en 

Rouwverwerking

Onderwerpen 

• Wat is rouw,
• Rouwreacties,
• Fasen van rouw,
• Rouwtaken,
• Interventies bij rouw.

Omschrijf kort in je eigen woorden wat rouw voor jou is?

Definities van rouw

• Rouwen is jouw proces om jezelf aan te passen aan die totaal veranderde situatie. 
  
• Het totaal van gevoelens, gedachten en gedrag dat ontstaat ten gevolge van het permanent missen van iets of iemand dierbaars.
• Een combinatie van emotionele, mentale, lichamelijke, spirituele en gedragsmatige reacties op verlies  

Wat zijn invloeden
op rouwreacties ?

Kenmerken bepalend voor rouwreacties

• de relatie met de overledene.
• de leeftijd van de overledene.
• geslacht van de rouwende.
• de vooraf bestaande lichamelijke en geestelijke toestand van de rouwende (zelf ziek zijn, mentale sterkte, etc.)

Kun je jouw manier van
omgaan met verlies
beschrijven?

Is deze persoon rouwende?

1. ja
2. nee

Is deze persoon rouwend?

1. ja
2. nee

Is deze persoon rouwend?

1. ja
2. nee

Is deze persoon rouwend?

1. ja
2. nee

Rouw ondersteuning

We rouwen allemaal op onze eigen manier.

Om goed aan te kunnen sluiten en de ander te begeleiden is het goed om de ander te kennen, meer over diegene te weten.

Bijvoorbeeld is iemand een prater of juist niet.

Rouw reactie groepen

Emotionele (verdriet, angst, agressie, opluchting, tevredenheid)

Mentale (verward, gespannen, hopeloos, zelfmoordgevoelens)

Lichamelijke (hoofdpijn, slaapproblemen, eet probleem)

Spirituele (eenzaamheid, verlies van levenslust, angst voor eigen  dood)

Gedrag (zoekgedrag, nerveus gedrag, opgewonden gedrag)

Rouw model

Er bestaan verschillende manieren (modellen) die aangeven hoe een rouwproces verloopt. 

Deze modellen kunnen aangeven in welke fase men zit en welke zorg misschien nodig is.

Kubler Ross model

Elisabeth Kübler-Ross onderscheidde in het rouwproces 5 fasen. Ze beschouwde rouw echter niet als een lineair proces, dat iedereen stap voor stap doorloopt. 

Bij iedereen verloopt het rouwproces anders. Sommige mensen slaan fasen over. Anderen blijven lang in één fase hangen of hernemen een eerdere fase. Ook verlieservaringen uit het verleden bepalen mee hoe iemand vandaag omgaat met rouw.

Fasen Kubler Ross

• Ontkenning; Een afweermechanisme dat in werking wordt gesteld als een naaste is overleden of als het bericht ziek te zijn te schokkend is. Door het te ontkennen, worden te heftige emoties niet toegelaten.

• Boosheid; Na het horen van het slechte nieuws of na het overlijden van een naaste kan er boosheid ontstaan. Bijvoorbeeld op de behandelend arts, op God of op zichzelf.

• Marchanderen; In deze fase proberen mensen er alles aan te doen om de werkelijkheid ongedaan te maken. Er kunnen gevoelens van schuld ontstaan. In deze fase klampen mensen zich soms ook vast aan zaken die hoop geven en maken ze met zichzelf afspraken: als ik … doe, dan wordt het beter.

• Depressie; De werkelijkheid dringt steeds meer door. Er kan niets meer veranderd worden aan de huidige situatie. Dit kan depressieve gevoelens met zich meebrengen.

• Aanvaarding; Het verlies accepteren en het proberen een plekje te geven. Rouw is als een golf, die de cliënt heen en weer slingert. Afweer, afscheid en accommodatie 

• Afweer; Dit is het ontkennen van de werkelijkheid. Met afweer houd je pijn buiten het bewustzijn. Het is  een beschermingsmechanisme om ervoor te zorgen dat de fysieke en emotionele pijn niet in alle hevigheid binnen komt. Je kunt zien dat cliënten verdoofd zijn, de situatie ontkennen, zoeken naar antwoorden, marchanderen, protesteren en zichzelf soms afzonderen.

• Afscheid; De werkelijkheid dringt langzaam door. Je beseft dat je afscheid moet nemen. De cliënt neemt in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier afscheid. Dit kan zijn door het uiten van pijn, verdriet, boosheid. Soms gaat een cliënt zich anders gedragen of probeert hij alles cognitief te beredeneren.

• accommodatie Het verlies een plek geven in het leven. De reacties die kunnen optreden bij rouw lopen volgens dit model door elkaar heen. Rouw herkennen in de beroepspraktijk.

William Worden

Stroebe en Schut duaalmodel

Modellen

Waar het bij alle modellen op neer komt is een einddoel waarbij het leven doorgaat na het verlies.

Verstoringen in het rouwproces

Als de verschillende fasen worden doorlopen maar er komt geen juiste afsluiting van het proces dan kunnen er complicaties optreden.

Hierbij kan je denken aan bijvoorbeeld een depressie 

Ondersteunen bij rouw

 accepteer de emoties en gedragingen van de cliënt en diens naasten, ook al begrijp je sommige emoties of gedragingen niet. 

 Geruststellen en uitleggen dat alle vormen van emotie volkomen normaal zijn en dat ieder rouwt op zijn eigen manier kan ervoor zorgen dat er ruimte komt om met elkaar te praten zonder te oordelen. 

vervolg

Door gelegenheid te creëren om over het verlies en de emoties te praten stimuleer je de voortgang in het verwerkingsproces.

In Werkmodel SCHOON van Herman de Mönnink vind je uitgebreidere informatie over je rol als hulpverlener.

Werkmodel SCHOON 

 Begeleiden bij verlies/rouw is heel persoonlijk en cliëntgericht.

Dit betekent dat je:

• empathie hebt voor de cliënt

• positieve aandacht hebt voor de cliënt

• luistert naar de cliënt en met je eigen gevoelens weet om te gaan.

In het model SCHOON staan handreikingen voor de begeleiding tijdens verlies en rouw:

S Sensitief zijn voor de signalen van de cliënt, Veiligheid bieden

C Creatief zijn, zoeken naar passende steunvormen Begeleiding op maat bieden

H Herkennen van belangrijke momenten Inzicht geven in het proces

O Onderkennen van invloeden uit de omgeving Sociaal netwerk betrekken

O Onderkennen van eigen emoties en gevoelens Aandacht houden bij de cliënt door eigen gevoelens te reguleren

N Normaliseren verlies, uitingen, complicaties Bewustwording van het feit dat ieder omgaat met verlies en rouw op zijn eigen manier en dat er geen foute manieren zijn

begeleiding volwassen

• verlies vaststellen en definiëren
• stimulering tot uiting van gevoelens
• begrip tonen
• ondersteuning bij individuele coping strategieën
• uitleg geven over de fase van rouw
• stimulering van spirituele/ culturele/ religieuze uitingen
• bied een luisterend oor aan

... en de begeleider?

Als de zorgverleners geen emoties kunnen uiten kan dit leiden tot overbelasting en uiteindelijk tot uitval.

Jarenlang is hier weinig aandacht aan besteed.