5H 13.2 Aangeboren en verworven afweer

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Afweer

13.2  Aangeboren en verworven afweer

Afweer

13.1 Bescherming
13.2 Aangeboren en verworven afweer
13.3 Immuniteit
13.4 Transplantatie en bloedtransfusie

Leerdoelen

• Je kunt de vormen van aangeboren afweer beschrijven
• Je kunt de vormen van verworven afweer beschrijven

Het complementsysteem bestaat uit meer dan 30 eiwitten die belangrijk zijn in de afweer tegen bacteriën. Het is één van de eerste verdedigingsmechanismen, die op gang komt bij een infectie. Deze eiwitten kunnen zelf een ziekteverwekker (pathogeen) remmen of andere cellen activeren om de ziekteverwekker op te ruimen. De eiwitten hebben allemaal een eigen functie. Het eiwit C3 bijvoorbeeld, bindt aan bacteriën waardoor deze bacteriën gemakkelijker worden herkend en uitgeschakeld door andere afweercellen (witte bloedcellen).

= aangeboren afweer

= verworven afweer

Aangeboren afweer

1. Aspecifiek: gericht tegen verschillende ziekteverwekkers, 

2. Komt voor bij alle planten en dieren 

3. Dient als snelle eerste afweer tegen een infectie.

4. Is de basis voor verworven afweer.

Verworven afweer

1. Wordt ontwikkeld gedurende het leven van een individu

2. Specifiek: Deze afweer is gericht op één type ziekteverwekker.

3. Komt alleen voor bij gewervelde dieren.

Activatie afweersysteem

Een ziekteverwekker of lichaamsvreemde stof dringt het inwendig milieu binnen --> het afweersysteem wordt geactiveerd:

• De tweede verdedigingslinie komt in actie (= aangeboren afweer, niet specifiek) --> snelle eerste afweer. Activeert de verworven afweer.

• De derde verdedigingslinie komt in actie (= verworven afweer, specifiek) --> ontwikkelt gedurende je leven. Gericht tegen 1 type ziekteverwekker en tegen je eigen veranderende cellen.  Alleen bij gewervelde dieren. 

Zoals kankercellen en cellen die geïnfecteerd zijn door bijvoorbeeld een virus. 

Ontstaan witte bloedcellen

Verworven afweer

Lymfocyten zie zich verder ontwikkelen in thymus --> T-cellen/lymfocyten

Lymfocyten die zich verder ontwikkelen in het beenmerg --> B-cellen/lymfocyten

Aangeboren afweer (fagocyten en mestcellen)

Aanmaak van witte bloedcellen

• Witte bloedcellen worden gemaakt in het rode beenmerg
• Sommige witte bloedcellen  ontwikkelen in de thymus.
• Sommige witte bloedcellen worden opgeslagen in de milt en lymfeknopen.

Correctievoorschrift

Verdediging in 3 linies: 

1e linie: huid, slijmvliezen maag

Doel: ziekteverwekker buiten houden

2e linie: aangeboren (aspecifieke) afweer  - fagocyten 

Doel: alles wat in het lichaam zit en lichaamsvreemd is moet dood

3e linie: verworven (specifieke) afweer - lymfocyten 

Doel: aanval tegen een specifieke ziekteverwekker 

Terug naar thema 1 van 4H. Wat was fagocytose ook alweer?!

Aangeboren afweer

• Marcofagen zijn fagocyten
• Ze maken geen onderscheid tussen ziekteverwekkers
• Kunnen koorts veroorzaken

Fagocytose

Hoe maakt een macrofaag onderscheidt tussen een lichaamsvreemde cel en een lichaamseigen cel? 

Hoe maakt een macrofaag onderscheidt tussen een lichaamsvreemde cel en een lichaamseigen cel? 

De witte bloedcel herkent de ziekteverwekker aan de antigenen --> specifieke herkenningseiwitten op het celmembraan. Meestal zijn dit eiwitten.

Waarom krijg je koorts?

Koorts

• = temperatuur hoger dan 38 °C
  
• Macrofagen maken stofjes aan die de normwaarde van lichaamstemperatuur verhogen
• Een hogere lichaamstemperatuur stimuleert eigen afweersysteem en vertraagt de pathogeen.

Je lichaam gaat opwarmen (je hebt het dan koud in eerste instantie). Daarna de normwaarde weer normaal, je moet weer afkoelen (hier zweet je zoveel).

Fagocyten

Granulocyten en macrofagen

Ook granulocyten fagocyteren

ziekteverwekkers.

Ze gaan hierbij meestal zelf 

dood --> pus/etter ontstaat. 

Mestcellen

Dit zijn witte bloedcellen die zich vooral bevinden 

in weefsels van huid en slijmvliezen. 

In contact met ziekteverwekkers of

lichaamsvreemde stoffen --> geven 

histamine af --> verwijding en grotere 

doorlaatbaarheid bloedvaten --> gunstig

voor andere witte bloedcellen. 

Histamine --> zwelling, warmte, roodheid

Verdediging in 3 linies: 

1e linie: huid, slijmvliezen maag

Doel: ziekteverwekker buiten houden

2e linie: aangeboren (aspecifieke) afweer - fagocyten 

Doel: alles wat in het lichaam zit en lichaamsvreemd is moet dood

3e linie: verworven (specifieke) afweer - lymfocyten 

Doel: aanval tegen een specifieke ziekteverwekker 

Verworven afweer

Omdat virussen en bacteriën zich snel kunnen vermeerderen zijn er vaak niet voldoende fagocyten om ze te bestrijden. De verworven afweer komt in actie.

• Bestaat uit lymfocyten: T-cellen en B-cellen
• De meeste lymfocyten zit in de lymfeknopen en de milt
• Telkens gericht op één type ziekteverwekker --> specifiek
• Komt bij eerste infectie traag op gang

Antigeen

Specifieke afweer (verworven afweer) betekent dat er gereageerd wordt op een antigeen, bijvoorbeeld:

• eiwit op de eiwitmantel van een virus,

• eiwit in de celmembraan van een bacterie,
• gif dat je binnenkrijgt door een slangenbeet.
• eiwit op membraan van een parasiet

• eiwit op een cel van een donororgaan

Antigenen

Iedere cel en virus heeft eiwitten zitten op zijn celmembraan of kapsel.

Aan de hand van deze eiwitten (antigenen) kunnen witte bloedcellen herkennen welke cellen lichaamseigen of lichaamsvreemd zijn

Jouw eigen antigenen verschillen van de antigenen van ziekteverwekkers of andere mensen. 

Activatie van een lymfocyt

Wanneer een fagocyt (b.v. marcofaag) een ziekteverwekker fagocyteert (en verteert), wordt er een antigeen aan de buitenkant geplaatst.

De fagocyt verandert in een antigeen-presenterende cel (APC) = nu ook verworven afweer. 

Ontstaan witte bloedcellen

Verworven afweer

Lymfocyten zie zich verder ontwikkelen in thymus --> T-cellen/lymfocyten

Lymfocyten die zich verder ontwikkelen in het beenmerg --> B-cellen/lymfocyten

Aangeboren afweer (fagocyten en mestcellen)

Antigeen-presenterende cel

Zoekt in het lymfestelsel naar de juiste T- of B-cel.

De binding aan T-cel leidt tot een groot aantal identieke celdelingen.

B-cel gaat zich ook delen en produceert antistoffen.

T-cel

B-cel

T-lymfocyt

productie

beenmerg

rijping

thymus

B-lymfocyt

productie

beenmerg

rijping

beenmerg

T-cellen ruimen (geïnfecteerde) EIGEN lichaamscellen op

B-cellen maken antistoffen tegen ziekteverwekkers

Lymfocyten zijn 'antigeen specifiek'.     Ze zijn getraind om maar slechts 1                                                                  specifiek antigeen te herkennen

T-cellen

De binding van de T-cel   aan APC leidt tot een groot aantal celdelingen --> er ontstaan 2 type dochtercellen:

• T-helpercellen  
• Cytotoxische T-cellen
• T- Geheugencellen 

Produceren stoffen die de cytotoxische T-cellen activeren

Gaan opzoek naar geinfecteerde lichaamscellen. Ze herkennen deze cellen aan het antigeen van de ziekteverwekker dat op een receptor op het celmembraan zit. 

De T-cellen bestrijden pathogenen die zich “verstoppen” in de cellen van de pathogeen, en dus onbereikbaar zijn voor de antistoffen van de B-cellen. Cytotoxische T-cellen vernietigen geïnfecteerde lichaamscellen, kankercellen of getransplanteerde cellen.

T-geheugencellen herkennen de antigenen direct --> ze ontwikkelen zich snel tot geactiveerde T-cellen = snellere afweer reactie. 

Cytotoxische T-cellen

De cytotoxische T-cel bindt met zijn receptor (celmembraan) aan de receptor van de geïnfecteerde lichaamscel (waar het antigeen van de ziekteverwekker op zit) en geeft stoffen af die de geïnfecteerde cel vernietigen.

De celresten worden 

opgeruimd door 

macrofagen.  

B-cellen

Stoffen van de T-helpercellen 

of de binding van de B-cel zelf aan APC of de ziekteverwekker leidt tot een groot aantal celdelingen van de B-cel --> 

er ontstaan 2 type dochtercellen:

• Plasmacellen  
• Geheugencellen

Deze stoffen worden door de T-helpercellen geproduceerd nadat ze aan het antigeen op de APC gebonden zijn.

De plasmacel maakt antistoffen tegen de ziekteverwekker.

Geheugencellen zijn langlevende cellen die een bekende ziekteverwekker direct herkennen en in actie komen.

Antistoffen

Plasmacellen maken antistoffen.

Antistoffen zijn eiwitten die zich binden aan de antigenen van de ziekteverwekker --> maken de ziekteverwekker onschadelijk.

Binding antistof met antigeen wordt antigeen-antistofcomplex genoemd. (sleutel-slot principe)

De onschadelijk gemaakte ziekteverwekkers worden opgeruimd door macrofagen.

Plasmacellen produceren veel antistoffen die in alle lichaamsvochten terecht komen. Bijvoorbeeld: bloed, lymfe, speeksel, traanvocht, moedermelk enz. 

Geheugencellen

• Sommige lymfocyten worden geheugencellen.
• T-geheugencellen/B-geheugencellen: bij een volgende infectie herkennen ze de ziekteverwekker en activeren de T- en B cellen.
• Meestal wordt je dan de tweede keer niet ziek = Immuun

Na de eerste infectie: 

• De plasmacellen verdwijnen, alleen de geheugencellen blijven achter.
• Bij een nieuwe infectie: geheugencellen kunnen bij een volgende infectie antigeen meteen herkennen en een snelle reactie tot stand brengen. 

Allergische reactie

• Een allergische reactie is een onnodige afweer reactie op allergenen.
• Allergenen = antigenen (eiwitten) die voorkomen op onschadelijke stoffen zoals stuifmeelkorrels of voedingsmiddelen.
• Je immuunsysteem reageert dan op de stof waar je overgevoelig bent. 
• Je krijgt bijvoorbeeld een rode plek, huiduitslag, jeuk of ontstekingen. 

BiNaS 84M

Mestcellen

Dit zijn witte bloedcellen die zich vooral bevinden 

in weefsels van huid en slijmvliezen. 

In contact met ziekteverwekkers of

lichaamsvreemde stoffen --> geven 

histamine af --> verwijding en grotere 

doorlaatbaarheid bloedvaten --> gunstig

voor andere witte bloedcellen. 

Histamine --> zwelling, warmte, roodheid

Normale reactie & allergische reactie

Allergische reactie op een rijtje

• Allergenen: antigenen (altijd eiwitten) die voorkomen op onschadelijke stoffen en allergische reacties kunnen veroorzaken.
• Allergische reactie: onnodige immuunreactie die kan optreden na aanraking, gegeten of ingeademde stoffen.
• Geactiveerde B-cellen maken antistoffen tegen allergeen.
  
• Antistoffen hechten zich aan celmembraan van mestcellen, waardoor ze gesensibiliseerd worden.
  
• Bij een volgend contact met het allergeen bindt dit aan de antistoffen in het celmembraan van de mestcellen.
  
• De mestcellen worden geactiveerd en geven onder andere histamine af. 
• Deze stof veroorzaakt klachten als een loopneus, tranende ogen, jeuk, benauwdheid en diarree. 

Een lymfocyt..

1. fagocyteert ziekteverwekkers
2. gaat uit de haarvaten om in de weefsels te vreten
3. wacht in een lymfeknoop tot hij geactiveerd wordt

Welke cel produceert antistoffen?

1. Macrofaag
2. B-lymfocyt
3. Fagocyt
4. T-lymfocyt

Welk type bloedcel zorgt ervoor dat je immuun bent?

1. bloedplaatjes
2. cytokine
3. macrofaag
4. geheugencel

Kay werd in Afrika besmet met gele koorts. Lijn R in de grafiek hiernaast toont de vorming van antistoffen in zijn bloed.

Een jaar later wordt Kaj weer besmet.
Welke lijn toont de vorming van antistoffen na deze tweede infectie?

1. Lijn P
2. Lijn Q
3. Lijn S
4. Lijn R

Inhoeverre heb je het onderstaande lesdoel behaald?
- Je kunt de werking van de interne specifieke afweer beschrijving.

😒🙁😐🙂😃

Aan het werk

Lezen 13.2 

Maken opdracht 21 t/m 34