Domein B5: Afweer van het organisme

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Domein B5: Afweer van het organisme

Pathogenen (ziekteverwekkers)

- Bacteriën (niet alle!)

- Schimmels

- Virussen

- Parasieten

- Gifstoffen

Infectie: een pathogeen is je inwendige milieu binnengedrongen (bloed/ weefsel/ lymfe/ cellen)

1e verdedigingslinie

Dekweefselcellen (epitheelcellen) beschermen de mens tegen ziekteverwekkers en andere schadelijke invloeden van buiten.

Dekweefselcellen bevinden zich in de huid en in de wand van organen die direct in verbinding staan met de buitenwereld. 

Huid

De huid beschermt tegen ziekteverwekkers, tegen kou/ warmte en tegen UV straling.

Vacht, vetlaagje onder de huid (in het onderhuids bindweefsel), zweetklieren, pigment.

Huid: kou/ hitte

Bij kou: minder doorbloeding van de huid -> minder warmteverlies

Bij hitte: meer doorbloeding van de huid -> meer warmteverlies + verdamping van zweet.

Andere epitheelcellen

Op plekken waar geen huid zit produceren epitheelcellen:

• Traanvocht (met anti-bacterie-enzymen)
• Slijm (vangt ziekteverwekkers en stof) -> slijmvliezen
• Zoutzuur (in de maag - doodt ziekteverwekkers)

Ook hebben deze epitheelcellen soms trilharen die het slijm naar buiten werken. Bijvoorbeeld in de luchtpijp.

Niet-specifieke afweer

De niet-specifieke afweer is niet gericht op een speicifieke ziekteverwekker. 

De niet-specifieke afweer is aangeboren.

Fagocyten/ macrofagen

Fagocyten is een groep van de witte bloedcellen die lichaamsvreemde zaken opeten. De macrofagen, een deelgroep van de fagocyten, doen dit vooral.

Fagocytose: het omsluiten van een lichaamsvreemd ding en het afbreken/ verteren ervan. Ze kunnen door de wand van haarvaten heen in het weefsel komen.

Herkenning

Je witte bloedcellen (macrofagen en lymfocyten) kunnen lichaamsvreemde cellen en stoffen herkennen aan de herkenningseiwitten aan de buitenkant van cellen en virussen. Die eiwitten heten antigenen.

Herkenning

Je witte bloedcellen weten welke antigenen in je lichaam thuishoren = lichaamseigen (van je eigen cellen en van je goede bacteriën, bijvoorbeeld in je darm) en dus ook welke er niet in thuis horen = lichaamsvreemd.

Specifieke afweer

De specifieke afweer is gericht op een specifieke ziekteverwekker. 

De specifieke afweer wordt verworven gedurende het leven.

Activering van de specifieke afweer

Na fagocytose van een ziekteverwekker breekt de macrofaag de indringer af en plaatst vervolgens het lichaamsvreemde antigeen van de ziekteverwekker op zijn eigen celmembraan (aan de MHC-II).

Activering van de specifieke afweer

De macrofaag wordt daarmee een Antigeen Presenterende Cel (APC). 

Hij gaat nu in een lymfeknoop of de milt op zoek naar een T-helpercel met een receptor die past op het gepresenteerde antigeen.  

Activering van de specifieke afweer

Inactieve T-helpercellen (T_h)

hebben elk een unieke antigeen-receptor.

Als de antigeen receptor van een T-helpercel past op het antigeen dat door de APC wordt gepresenteerd dan wordt de T_h-cel actief.

Activering van de specifieke afweer

De Th-cel activatie is de eerste

stap in het activeren van de specifieke afweer!

1: niet specifieke afweer

BINAS 84L

2: Antigeen presentatie (APC)

BINAS 84L

3: Activatie T helpercellen

BINAS 84L

4: Activatie cytotoxische T cellen

-> celdood geinfecteerde cellen

BINAS 84L

Tc cellen

De Tc-cellen (cytotoxische T cellen) herkennen lichaamscellen die geïnfecteerd zijn door een virus (en soms ook kankercellen).

Ze maken de cellen kapot door het celmembraan stuk te maken -> lysis (cel loopt leeg)

5: Activatie B cellen

BINAS 84L

6: Plasmacellen -> antistoffen

BINAS 84L

Plasmacellen

Plasmacellen maken antistoffen aan.

Antistoffen worden ook wel immunoglobulines genoemd of antilichamen.

Antistoffen binden aan de ziekteverwekker en maken deze dood en/ of maken deze makkelijk herkenbaar voor fagocyten.

Verloop van een infectie

Na verloop van tijd is de infectie bestreden en moet de afweer-reactie ook weer worden stopgezet (deze kost veel energie).

Hiervoor zorgen T-suppressorcellen.

Deze remt de B-cellen en daarmee de 

vorming van antistoffen.

Pasgeboren kinderen	Zelf de infectie doormaken
Antistoffen inspuiten	Vaccineren

Natuurlijk

Kunstmatig

P

a

s

s

i

e

f 

A

c

t

i

e

f 

Antigenen op de bloedcellen

Op je rode bloedcellen zitten óók antigenen.

Afhankelijk van welke antigenen er op je rode bloedcellen zitten heb je een bepaalde bloedgroep.

Antigenen op de bloedcellen

Bloedgroep A                 Bloedgroep AB

Bloedgroep B                    Bloedgroep 0

Antistoffen in bloedplasma

Bloedgroep A                 Bloedgroep AB

Anti-B                                                   geen

Bloedgroep B                    Bloedgroep 0

Anti-A                               Anti-A en Anti-B

Klontering

Als je anti-B en bloed met bloedcellen met antigeen B samenvoegt gaat het klonteren.

Het effect van de klontering 

kun je gebruiken om de

bloedgroep van iemand te bepalen.

Bloedtranfusie

Om te bepalen welk bloed iemand kan ontvangen moet je dus bepalen welke antistoffen iemand heeft/ maakt.

Bloedgroep A heeft Anti-B en mag dus geen bloedcellen met antigeen B ontvangen. Dit betekend dus geen bloedgroep B of bloedgroep AB.

Universele ontvanger

Iemand met bloedgroep AB kan alle typen bloed ontvangen want hij/ zijn maakt geen anti-A en geen anti-B.

bloedgroep AB = de universele ontvanger!

Universele donor

Iemand met bloedgroep 0 kan aan iedereen doneren want de bloedcellen uit dit bloed bevatten geen antigenen en kunnen dus niet klonteren met anti-A en anti-B.

bloedgroep 0 = de universele donor!

Resusfactor

Bloedcellen kunnen ook nog een ander antigeen bevatten: de resusfactor/ resusantigeen/ antigeen type D.

Iemand met antigeen D, is resuspositief (Rh⁺) .

Resus-baby

Een resus negatieve moeder (Rh^-) is zwanger van een resuspositieve baby (Rh⁺).

Tijdens de zwangerschap kan er een klein beetje bloed lekken van het kind naar de moeder via de placenta en tijdens de bevalling is de kans hierop groot.

Resus-baby

De moeder zal dan een afweerreactie tegen die bloedcellen hebben en antiresus vormen.

B-geheugencellen kunnen, wanneer de moeder weer in aanraking komt met Rh⁺ bloed, plasmacellen vormen en grote hoeveelheden antiresus maken.

Resus-baby

Bij een tweede (of volgende) zwangerschap kan er weer een kleine lekkage zijn in de placenta en de moeder zal een snelle, sterke afweerreactie met antiresus hebben. Deze antistoffen kunnen door de placenta en komen bij het kind. 

Deze antistoffen laten het bloed van het kind klonteren en het kind kan overlijden, een resusbaby

Resusbaby bij tweede zwangerschap

Resus-baby voorkomen

Door de moeder tijdens de zwangerschap in te spuiten met een kleine hoeveelheid antiresus worden eventuele gelekte cellen van het kind meteen afgebroken en ze veroorzaken geen afweerreactie.

Na de bevalling volgt een tweede injectie met een antiresus vaccin.

--> welke vorm van immunisatie?

Afweer Planten (12.1)

Planten beschermen zich tegen vraat via:

- mechanische afweer (stekels, doornen)

- mutualistische relaties (bijv. mieren in acacia, sluipwesp)

- chemische afweer (bittere smaak, brandharen met gif)