4.2 Een bijzondere bestuursvorm B

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

De Tijd van ontdekkers en hervormers / Regenten en Vorsten

Een bijzondere bestuursvorm

Terugblik

Wat waren in de Republiek de bestuurlijke verhoudingen tussen de Statenvergaderingen van de Gewestelijke Staten en de Staten-Generaal? Gebruik in je antwoord  het woord ‘soevereiniteit’.

Terugblik

In de Republiek lag de soevereiniteit (de hoogste macht) bij de Statenvergadering van de Gewestelijke Staten: elk gewest bepaalde zijn eigen beleid. 

De Staten-Generaal waren slechts een overlegorgaan waarin de gewesten hun gemeenschappelijke zaken afstemden, bijvoorbeeld op het gebied van defensie en buitenlandse politiek.

Terugblik

Een land zonder vorst

• In 1581 werd Filips II afgezworen (Acte van Verlatinghe)
• Hierdoor soevereiniteit bij de gewestelijke staten
• Elk gewest behield zijn eigen privileges en politieke bevoegdheden.
• In de Statenvergadering werd eigen zaken afgehandeld

Terugblik

Bestuurlijke structuur

• Zeven gewesten (Statenvergaderingen)
• Staten-Generaal (Overkoepelend orgaan)
• Buitenlandse politiek, de defensie, bepaalde belastingen en de geschillen tussen de gewesten onderling. 
• Daarnaast bestuurden ze gezamenlijk de  Generaliteitslanden (Gebieden veroverd op de Spanjaarden)
• In theorie unaniem, maar Holland had veel invloed door betaalde belastingen
• Regenten in het westen, adel in het oosten

Terugblik

Verschil met andere landen

• Republiek > Geen centrale macht van koning
• Frankrijk > Vanaf de 16e eeuw meer centralisatie, adel werd afhankelijker van de koning
• Engeland > Deels gecentraliseerd, wel instemming van het parlement nodig 

Lesdoelen

Na het bestuderen van de paragraaf kun je: 

• de taken van raadpensionaris en stadhouder noemen;
  
• uitleggen dat er in de Republiek verschillend gedacht werd over de positie van raadpensionaris en stadhouder.

Stadhouder en raadspensionaris

• De raadspensionaris >
  - Juridisch geschoolde ambtenaar,
  - voorzitter van de Staten-Generaal,
  - voerde alle correspondentie met het buitenland, 
  - vertegenwoordigde Holland
• De stadhouder > 
  - In dienst van één of enkele gewesten,
  - vaak Oranjes,
  - Aanvoerder van het leger (in oorlogstijd, meer macht)

Rivaliteit

• Beiden benaderden rol van centrale machtsfiguur
  
  
• De raadspensionaris >
  - belangen van de machtige Hollandse regentenfamilies voorop. 
  
  
  
• De stadhouder > 
  - vooral  eigen prestige. (steun van het volk)
  - streven naar een erfelijke monarchie

Rivaliteit

• In 1650 had stadhouder Willem II tevergeefs geprobeerd de macht van het gewest Holland terug te dringen met een aanval op Amsterdam. 
• Toen hij datzelfde jaar overleed, reageerden de gewesten, door geen stadhouder meer te benoemen. 
• Vanaf 1653 was raadpensionaris Johan de Witt gedurende bijna twintig jaar de leidende figuur in de Republiek. 

Rivaliteit

• Rond 1670 ontstond echter verdeeldheid over twee zaken. 
• 1:  Willem III was geboren vlak nadat zijn vader Willem II was overleden. Het stadhouderschap was een soort erfelijk privilege van de prinsen van Oranje. Maar Holland wenste geen nieuwe stadhouder.
• 2: Er lag een oorlog met Frankrijk op de loer, maar de verdedigingswerken werden maar niet versterkt. 

Rivaliteit

• In 1672 raakte de Republiek inderdaad in oorlog met Frankrijk, Engeland en twee Duitse staten. 
• Johan de Witt was in de ogen van steeds meer burgers en regenten verantwoordelijk voor de grote rampspoed die de Republiek trof. Samen met zijn broer werd hij op gruwelijke wijze vermoord. 
• Willem III was inmiddels al benoemd tot stadhouder. Onder zijn leiding hield de Republiek stand.

Huiswerk

Je maakt paragraaf 4.2 helemaal af.