Thema 3 Genetica Oriëntatie + B1 Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

Oriëntatie Thema 3

+

B1 

Genotype en fenotype

Log vast in met de code!

Voorbeelden van erfelijke/genetische eigenschap

Welke oorlel heb je?

Vergroeid

Los

Tussen vergroeid en los in

Welke duim heb jij?

Welke duim heb jij?

Straight

Meer straight dan Hitchhiker's

Meer Hitchhiker's dan straight

Hitchhiker's

Welke variant heb jij? Links of rechts?

Heb je de linker- of de
rechtervariant?

Wijsvinger langer dan ringvinger

Ringvinger langer dan wijsvinger

Lesprogramma les 1

• Leerdoelen Oriëntatie (2 minuten)
• Voorkennisfilmpje klassikaal doornemen (8 minuten)
• Zelfstandig voorkennistoets maken (max. 10 minuten)
• Context 'Designerdogs' lezen (5 minuten)
• Opdracht 1 t/m 5 over Designerdogs 

maken (max. 10 minuten)

• Korte pauze voor lesuur 2 (max. 5 minuten) --> laat LessonUp openstaan!

Leerdoelen oriëntatie

1 Je kunt omschrijven wat het genotype en het fenotype zijn.

2 Je kunt uitleggen hoe elk van de ouders 50% van de chromosomen levert.

3 Je kunt aangeven dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door de geslachtschromosomen.

4 Je kunt uitleggen hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

5 Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.

Oriëntatie

• We nemen samen het voorkennisfilmpje door 

• Maak nu individueel de voorkennistoets digitaal

Klaar?

• Oriëntatie 'Designerdogs' doorlezen

• Individueel of in duo's de bijbehorende opdrachten digitaal maken 

Hoe vind je de les tot nu toe?

😒🙁😐🙂😃

Even pauze...

Lesprogramma les 2

• Leerdoelen Basisstof 1 (2 minuten)
• Uitleg B1 deel 1 (10 minuten)
• Zelfstandig opdracht 1 t/m 5 maken (max. 5 minuten)
• Uitleg B1 deel 2 lezen (5 minuten)
• Opdracht 6 t/m 12 maken (max. 10 minuten)
• Eerder klaar? Context Leefwereld: Blowen en risico op psychosen
• Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf

• Lesafsluiter B1 (5 minuten)

Leerdoelen B1

3.1.1 Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype 

van een organisme is.  

3.1.2 Je kunt uitleggen wat autosomen, geslachtschromosomen en 

homologe chromosomen zijn.  

3.1.3 Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de 

combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren.

Genotype: alle erfelijke informatie die vastligt in het DNA/chromosomen

Fenotype: het uiterlijk van een organisme

Genotype

• In élke cel van je lichaam is dezelfde erfelijke informatie aanwezig (alleen niet in cellen zonder kern: rode bloedcellen)

• Mensen hebben in elke lichaamscel 46 chromosomen (23 paren)

• Een stukje DNA waar informatie staat over één bepaalde eigenschap = GEN

Fenotype

• Het fenotype zijn de waarneembare eigenschappen van een organisme

• Je kunt je fenotype aanpassen

• Deze aanpassingen geef je niet door aan je nakomelingen

Diploïd / haploïd

Lichaamscellen zijn diploïd

(chromosomen in paren)

Geslachtscellen zijn haploïd

(chromosomen in enkelvoud)

Karyotype: [46,XY]

Maak opdracht 1 t/m 5

Genen

Voor elke erfelijke eigenschap geldt dus:

Je hebt 1 gen van je moeder en 1 gen van je vader gekregen

Een baby is dus een mix van 2 sets van 23 chromosomen

De moeder heeft voor elke erfelijke eigenschap 2 genen. Ze geeft er maar 1 door in haar eicel van elke eigenschap.

De vader heeft dit ook. 

Een baby is dus een mix van de genen.

Genotype of milieu?

•  Sommige eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door genotype 

        Voorbeelden? Oogkleur, bloedgroep 
 

•  Andere eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door milieu 

        Voorbeelden?  Litteken, lengte van de nagels 
  

•  Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en  bepaalt      het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

        Flauw voorbeeldje... 

 

 

 Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en 

  bepaalt het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

 

Voorbeeld? 

Dus...

Genotype + Milieu --> Fenotype

Modificatie

Bij een modificatie verandert de erfelijke informatie in de chromosomen niet 

en wordt dus niet doorgegeven aan nakomelingen

Genen op homologe chromosomen

• Een chromosoom bevat een groot aantal genen 
• Eén gen bestaat uit honderden nucleotiden die in een bepaalde volgorde zijn gerangschikt (DNA-sequentie)
• Allel: in deze volgorde kunnen variaties voorkomen. Zo’n genvariant heet een allel.
• Genen kunnen worden aan- en uitgezet.
• Genexpressie: gen wordt aangezet en de erfelijke eigenschap komt tot uiting. 
• Geninactivatie: genen staan genen

Aangeboren of erfelijk?

• Aangeboren: wanneer afwijking, aandoening of ziekte in de baarmoeder ontstaat

• Erfelijk: wanneer de afwijking, aandoening of ziekte genetisch via de ouders wordt doorgegeven

Maak opdracht  6 t/m 12

Klaar?

Maak daarna de Samenhang "Blowen en risico op psychosen' en 

maak opdracht 13. 

Sluit je week af met de Flitskaarten en Test Jezelf van B1

Op de volgende bladzijde eventueel nog een extra uitlegvideo

Lesafsluiter B1

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Mathilde laat haar haren blonderen bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype?
En haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Heeft een vlinder hetzelfde fenotype als de rups waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Dit hiernaast is een karyogram van een....

1. zaadcel
2. eicel
3. lichaamscel
4. is niet te zeggen

Hoeveel chromosomenparen hebben de meeste mensen in hun lichaamscellen?

1. 22
2. 23
3. 44
4. 46

Hoeveel erfelijk materiaal heeft een gameet (geslachtscel), ten opzichte van een gewone cel.

1. Net zoveel
2. 1/2
3. 1/4
4. 2x zoveel

Een allel is een variant van een

1. basepaar
2. nucleotide
3. gen
4. chromosoom

Het stukje van een DNA molecuul heeft de volgende sequentie: TGCAAA
Wat is basenvolgorde (sequentie) van de tegenoverliggende nucleotiden?

1. ACGTTT
2. TTTGCA
3. TGCAAA
4. AAACGT

Hoe vind je de les tot nu toe?

😒🙁😐🙂😃