Gedrag 2024

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

H8 gedrag

Wat gaan we doen?

Les 1:

H8 gedrag in vogelvlucht (30 minuten)

Uitleg opdracht

Aan de slag: naar de kinderboerderij

Les 2: toetsweek

Opdracht afmaken en inleveren

Wat is gedrag?

1. praten en slapen
2. Alles wat een mens en dier doet
3. naar school gaan en op je mobiele telefoon

Waar wordt gedrag door veroorzaakt?

1. door prikkels en impulsen
2. door prikkels en erfelijk gedrag
3. door prikkels, erfelijk gedrag en leerprocessen
4. door prikkels en handelingen

Wat is een prikkel?

1. Een prikkel is een invloed uit het milieu op een organismen.
2. Alles was je hoort, ruikt, proeft, ziet en voelt.
3. A en B zijn beide goed.
4. A en beide zijn beide niet goed.

Inwendige prikkel = 

bijv. honger of dorst gevoel.

Uitwendige prikkel = 

zien of het ruiken van eten.

Is verliefdheid een inwendige of een uitwendige prikkel?

1. inwendige prikkel
2. uitwendige prikkel

Is kou een inwendige of een uitwendige prikkel?

1. inwendige prikkel
2. uitwendige prikkel

Wat is de inwendige prikkel voor het sluipgedrag van een luipaard?

1. honger
2. Het zien van de luipaard

Welk gedrag hoef je niet te leren?

• Baby's en jonge dieren kunnen meteen nadat ze geboren zijn al zuigen. Dit is aangeboren gedrag.

• Aangeboren gedrag bestaat uit:

1. Reflexen: zoals de zuig- en slikreflex.
2. Erfelijk gedrag of instinct.

Dankzij aangeboren gedrag kunnen jonge dieren meteen na de geboorte overleven.

Een meisje speelt gitaar.
Is dit erfelijk of aangeleerd gedrag.

1. erfelijk
2. aangeleerd

Een hond zwemt
Is dit erfelijk of aangeleerd gedrag.

1. erfelijk
2. aangeleerd

Hoe leren dieren en mensen?

• Door leren verfijnen dieren en mensen aangeboren gedrag en ze verkrijgen nieuw gedrag.

• Er zijn 4 verschillende manieren van leren:

1. Inprenten

2. Gewennen

3. Trial and error

4. Conditioneren

Inprenten

• De inprentingsfase is er een korte periode in het leven van dieren waarin je een dier veel kunt leren.

• Je laat ze dan met zoveel mogelijke dingen kennis maken zodat ze denken dat het normaal is zoals de trein, drukke plek zoals de markt etc.

Gewennen

• Een leerproces waarbij geleerd wordt om niet te reageren op prikkels.
• Gedrag wordt afgeleerd.

Trial and error

• Leren met 'vallen en opstaan'.
• Proberen, falen en opnieuw proberen.

• Door uitproberen leren dieren bijvoorbeeld wat wel en niet eetbaar is.

• Trial and error heet ook wel proefondervindelijk leren.

• In de plaatjes hiernaast zie je ook een voorbeeld van trial and error.

Conditioneren

• Het aanleren van gedrag door beloning of straf.

• De hond hiernaast heeft geleerd dat hij een beloning krijgt wanneer hij een trucje laat zien (op zijn achterpoten zitten), wanneer de baas dit vraagt.

• Gedrag: op zijn achterpoten zitten. 

             Gevolg: Beloning (snoepje en vriendelijke woorden).

Hoe train je dieren?

• Dieren kun je trainen door conditioneren.

• Met conditioneren beloon je dieren voor gewenst gedrag. Maar met conditioneren straf je een dier ook voor ongewenst gedrag.

• Hiernaast zie je een voorbeeld van zindelijkheidstraining. 

Conditionering bij mensen

Je ringtone is een toeter van een auto. Als een echte auto toetert heb je de neiging om je telefoon te pakken.

1. Inprenting
2. Conditionering
3. Imitatie
4. Gewenning

Een leerling stopt een rat in een zelfgemaakt doolhof. Door welk proces leert de rat de uitgang vinden?

1. trail and error
2. inprenting
3. gewenning
4. imiteren

Politiepaarden worden getraind met vuur en harde knallen. Hierdoor schrikken ze niet meer

1. Conditionering
2. Imitatie
3. Gewenning
4. Inprenting

1. Conditioneren
2. Imitatie
3. Trial and error
4. Inprenten

Sociaal of asociaal gedrag

Sociaal Gedrag

Omgaan met soortgenoten is Sociaal gedrag. 

Er zijn grofweg 3 soorten sociaal gedrag:

• Groepsgedrag
• Territorium gedrag
• Voortplantingsgedrag

Groepsgedrag

Bij groepsdieren is veel sprake van sociaal gedrag. Ze werken vaak samen en hebben een taakverdeling.

Rangorde

• In een groep bestaat vaak een rangorde. Dit voorkomt conflicten.
• De hoogste in rang vertoont vaak dreiggedrag om de andere te imponeren.

Bij kippen wordt de rangorde uitgevochten door elkaar te pikken. Daarom spreek je bij kippen ook van een pikorde.

Een grutto nadert zijn vijand met opgezette rugveren en vleugels.
Hoe noemen we dit gedrag?

1. baltsgedrag
2. imponeergedrag
3. sociaal gedrag

territorium gedrag

Aanvalsgedrag: Ter verdediging van eigen territorium

Vluchtgedrag: Vaak vlucht de uitdager, of de verliezer van het gevecht

Dreiggedrag: gedrag dat vaak wordt laten zien bij de grens van een territorium

Afbakenen met geurvlaggen

Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag is gedrag dat te maken heeft met voortplanting.Bijvoorbeeld:

• baltsgedrag
• broedzorg
• de paring

Baltsgedrag

• Het gedrag waarmee een mannetje en vrouwtje elkaar lokken, heet baltsgedrag.

• Honden besnuffelen elkaar en sommige vogels voeren samen een 'dans' uit.

• Door de balts laten dieren elkaar weten dat ze geschikte partners zijn. Het baltsgedrag vergroot de bereidheid tot paren.

Broedzorg

Na de paringsdans (balts) komt

het paren. Na het paren, komen

er jongen. Het uitbroeden van of

grootbrengen van de jongen, heet 

broedzorg.

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

Prikkels

Prikkel = alles wat je ruikt, proeft, voelt, ziet en hoort.
Respons = reactie op een prikkel.
Bij gedrag voer je verschillende handelingen uit.

Voorbeelden van handelingen zijn bijvoorbeeld:

lopen

fietsen

praten

 

Gedrag moet objectief beschreven worden zonder persoonlijk waardeoordeel.

 Dus niet zeggen: die hond is lief, maar…….

 de hond doet de oren naar achteren en
kwispelt met zijn staart.

Ethogram & protocol

Bij een gedragsonderzoek maak je gebruik van een ethogram en een protocol

Ethogram = beschrijving van handelingen

Protocol = tabel waarin nauwkeurig wordt bijgehouden welke handelingen het dier uitvoert

Ethogram

protocol

Uitleg opdracht door docent

Knipblad 1 en 2, achterin je boek.

Bekijk het volgende filmpje....

Oefenen in tweetallen... 

Bekijk het filmpje nogmaals en noteer in de ethogram objectieve handelingen, een afkorting en een beschrijving.

Oefenen in tweetallen...

We bekijken het filmpje nog een keer.

1 houdt de tijd bij en geef aan als er 5 sec voorbij zijn

1 noteert de afkortingen in de protocol