1.2 Ontstaan van steden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

1.2 Ontstaan van steden

Deze les: 

• Huiswerk nakijken 
• Introductie lezen 
• Nieuwe stof: eerste steden
• Historisch denken-opdrachten

Doelen

Aan het einde van de les kun je:

• Uitleggen waarom bevolkingsgroei tot specialisatie en een complexe samenleving leidde
• Waarom het schrift moest ontstaan

Kenmerkend aspect:

• Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen

Gevolgen van de landbouwrevolutie

• Van nomade naar vaste woonplaats

Mensen krijgen meer bezittingen

• Ontstaan van steden

• Er ontstaat meer ongelijkheid: 

De één heeft meer bezittingen dan een ander.

 Landbouw-stedelijke samenleving: Samenleving waarin de landbouw het allerbelangrijkst is, maar waarin ook steden bestaan 

0

Steden langs de Eufraat en Tigris

Stappen:

1. Smeltwater vanuit de Armeense Hooglanden
2. Voorjaarsoverstromingen
3. Laat vruchtbare rivierslib achter
4. Droge periode

VWO 4

1.2 De eerste steden

De eerste steden ontstonden in Irak (Eufraat en de Tigris), een gebied dat Mesopotamië werd genoemd (tweestromenland).

 

Tussen 4000 v.C en 2000 v.C bouwden hier de Soemeriërs (migranten uit het zuiden) tientallen dorpen uit tot nieuwe steden.

Eridu wordt gezien als de oudste stad, deze wordt later overschaduwd door andere steden zoals Uruk (omstreeks 3000 v.C meer dan 50.000 inwoners).

Ruïnes van Eridu.

Reconstructie van de poort van Eridu.

Irrigatielandbouw/ specialisatie

Oorzaak: Om in de droge periodes de akkers te bevloeien moesten er dammen en kanalen gebouwd worden. 

Gevolg: Mensen gingen zich bezig met het organiseren van de bouw van dammen en dijken. 

Dit kon doordat: Er werd genoeg voedsel geproduceerd. Niet iedereen moest boer te zijn. 

Steden langs de Eufraat en Tigris

Op deze plaatsten ontstonden de eerste landbouwstedelijke samenlevingen: 

Kenmerken landbouwstedelijke samenleving: 

1. Grotendeels van de bevolking leeft en werkt in de landbouw. 
2. Minderheid van de bevolking leeft in steden, die centra zijn van handel en nijverheid. 

Steden

• Door bevolkingsgroei ontstaan stedelijke gemeenschappen
• Voedseloverschot maakt specialisatie mogelijk
• Gevolg: inkomensverschillen en sociale hiërarchie
• Samenleving wordt complexer --> bestuur noodzakelijk --> priesters
• Bestuur maakt schrift noodzakelijk -> wetten en belastingen
• Daarnaast: religies op schrift

0

Sociale verschillen

• In Soemerische steden had je gebouwen die een stad tot een stad maakte. (Ziggurat)
• Verschillende beroepen. 
• Er ontstond een hiërarchie (Door bestuurlijke posities)
• Rijkste en machtigste man in een stad was de koning/farao. 

Sociale verschillen

Economische belangen: 

1. Nijverheid
2. Handel

De uitvinding van het schrift

1. 3500 v.C. Eerste stedelijke samenleving in Soemerie (zuidelijk deel Mesopotamië). 
2. 3000.v.C. Stedelijke samenleving in Egypte en China.
3. Met de uitvinding van het schrift verlieten de Soemeriers als eersten de prehistorie. 

0

De uitvinding van het schrift

1. Soemerie: Spijkerschrift
2. Egyptenaren: Hierogliefen (Beeldschrift)
3. Chinezen: Hanzi

Ontstaan van de eerste steden (samenvatting)

In Mesopotamië de eerste steden rond 4000 voor Christus

Deze steden vertoonden complexere structuren:

• Cultureel: tempels, schrift, religie
  
• Economisch: specialisatie in ambachten, ontstaan handel
  
• Sociaal: ontstaan van sociale gelaagdheid
  
• Politiek: ontstaan van stadsstaten, bestuur, wetten, organisatie

0

Staten

• Voorwaarden voor ontstaan staten:
• 1.  Overvloed aan voedsel -> bevolkingsgroei
• 2. Natuurlijke grenzen (bergen, zee, rivieren)
• 3. Behoefte / noodzaak van volk om vrijheid op te geven
• 4. Door specialisatie ontstaat leger -> geweldsmonopolie (veiligheid, veroveringen)

Eerste stedelijke gemeenschappen

• Soemerië 
• Mesopotamië
• Egypte
• Kreta (Minoïsche)
• China
  
• Indus vallei

Vaardigheden

Aan de slag met:

• Blz 22/23: opdr 13 tm 15
• Continuïteit en verandering
• Informatie uit bronnen halen

Koning Hammurabi (Babylonië)

Hier zien jullie zijn rijk, groot stuk Syrië en Irak. Waar herkennen jullie dit gebied verder van? 

Koninklijke stad Sippar

Zijn bekendheid is niet helemaal zonder reden, tijdens zijn heerschappij is in zijn naam het allereerste wetboek ooit geschreven: de Codex Hamurabi.

In de koninklijke stad Sippar liet hij zijn wetboek op een basalten zuil plaatsen.

• De Codex Hammurabi
• samengesteld in ca. 1780 v.Chr. (de code van Hammurabi)  
• Een van de oudste tot dusver gevonden opgetekende wetboeken  
• uit het antieke Mesopotamië
• Staat momenteel in het Louvre

Codex Hammurabi

De pilaar doet op het eerste gezicht denken aan een reusachtige wijsvinger. Misschien was dat ook de bedoeling. Misschien was wel het idee om mensen persoonlijk aan te spreken. De wetsteksten zijn als aanwijzingen voor het leven geschreven. De voorstelling aan op de stèle/pilaar is zeer opmerkelijk. We zien Hammurabi staan voor god Shamash die majesteitelijk op een troon is gezeten. Hammurabi had ook kunnen kiezen voor een afbeelding van de magische oppergod Marduk. Maar zijn voorkeur ging uit naar Shamash, die destijds als de personificatie van de zon en als de beschermer van de gerechtigheid werd beschouwd.

Op de stèle geeft Shamash een scepter en een ring. Met dit gebaar legitimeert hij niet alleen de soevereiniteit van de koning, maar hij sanctioneert ook diens wetgeving. Met andere woorden: geen enkele burger in het koninkrijk van Babylon kon zich aan de nieuwe regels voor de inrichting van de samenleving onttrekken. Het gezag van goden zoals Shamash was destijds even vanzelfsprekend als absoluut. De religie van toen was een publieke zaak. Dus geen kwestie van een persoonlijke keuze, maar gewoon een staatsaangelegenheid. In de wereld van Hammurabi viel religie samen met ‘goed burgerschap'.