Samenvatting fictie

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

1. Literatuur of lectuur?

Literatuur of lectuur?

Literatuur of lectuur?

1. Plot

De plot is een zeer korte omschrijving van de kern van het verhaal.

Verhaallijn

Een verhaallijn (ontwikkeling) verloopt vaak via de onderstaande stappen.

1. Er is een hoofdpersoon. Deze wil iets: hij heeft een doel, wens of probleem.
2. Hij moet in actie komen om dit doel te behalen of het probleem op te lossen.
3. Hij ondervindt weerstand. Er zijn mensen die hem tegenwerken of er zijn andere obstakels.
4. Er komen beschermers of helpers op zijn pad.
5. Na allerlei gebeurtenissen nadert hij zijn doel. Tot het laatst blijft hij spannend of het hem lukt.
6. Hij bereikt zijn doel, lost het probleem op en overwint de tegenstanders. Of het loopt niet goed af.
7. De weg die hij heeft afgelegd, heeft hem veranderd.

3. Personages

Een personages kan op verschillende manieren worden opgebouwd in het verhaal:

• Karakterisering en bloc: Je krijgt een complete beschrijving van een personage.

• Ontrollende karakterisering: De beschrijving wordt bij stukjes en beetjes verspreid over het verhaal gegeven. 

Personages

Naar hun rol of functie in de handeling onderscheiden we hoofd- en bijfiguren.

Een hoofdpersoon is het personage dat betrokken is bij de belangrijkste gebeurtenissen. In veel verhalende teksten komt de hoofdpersoon tot een belangrijk inzicht of maakt bij een belangrijke ontwikkeling door.

Een bijpersoon vervult vaak de rol van helper of tegenstander. Bijpersonen hebben vaak een dienende rol, hun karakters worden nauwelijks uitgewerkt.

Personages

Het karakter van een personage:

• Round characters: Complexe personages die in de loop van het verhaal een zekere ontwikkeling doormaken. Dit zijn personages die in de loop van het verhaal geleidelijk worden onthuld, (zoals wij in het dagelijks leven geleidelijk aan iemand beter leren kennen).
  
• Flat characters: Dit zijn weinig uitgewerkte en statische personages. Dit zijn personages die in kort bestek volledig worden gepresenteerd en niet meer veranderen. 

Personages

Het onderscheid tussen hoofd- en bijpersonen is niet hetzelfde als het onderscheid tussen round en flat characters. Een hoofdpersoon kan zowel een round als een flat character zijn. Meestal is het wel zo dat de hoofdfiguren eerder round characters zijn en de bijfiguren vaker flat characters.

In sprookjes zijn meestal alle figuren flat characters, ook de hoofdpersonen. De hoofdpersonen maken dan geen grote (mentale, psychische) ontwikkeling door.

3. Verteller

Let op: de auteur van het verhaal (de schrijver) is nooit dezelfde persoon als verteller!

Het boek is fictie, dat betekent dat het verzonnen is.

Als er staat dat het een autobiografische roman is (een roman geschreven door dezelfde persoon als wiens leven wordt beschreven), dán mag je schrijver en verteller wel gelijkstellen.

Ik-verteller

• De ik-verteller is een personage in het verhaal.
  

• De gebeurtenissen worden in de ik-vorm verteld. Je kunt goed meeleven met de hoofdpersoon, want je kent zijn/haar gedachten en gevoelens. Op die manier kun je beïnvloed worden.

Auctoriale verteller

Er is sprake van een auctoriale verteller als de verteller buiten het verhaal staat en in het verhaal kan ingrijpen of op de gebeurtenissen vooruitlopen.  

• De verteller neemt niet deel aan het verhaal zelf.
  
• Helikopterview 
  

Soms geeft de verteller commentaar op de gebeurtenissen en ‘waarschuwt’ hij de personages.

Auctoriale verteller

Klaasje Zevenster begint op een Leidse studentenkamer. Het is sinterklaasavond, de drank vloeit rijkelijk, zeven studenten proberen elkaar op rijm af te troeven. De bakker zal nog langskomen om gebak te bezorgen en dan wordt er aangebeld, een doos overhandigd die op tafel gezet wordt, borden erbij gehaald, geopend… De schrijver onderbreekt het verhaal: `Maar wat bevond zich dan in die doos? Ja lieve lezer…’, dat laat hij in het midden. Pas enige weken later, toen de tweede aflevering verscheen, kreeg de lezer te horen dat er een slapend wichtje in de doos lag, en dat enkele van de zeven studenten begonnen te blozen bij het zien van het presentje. Je zag ze denken: `Met wie heb ik ook alweer negen maanden geleden…’

Personale verteller

• Soms is er geen concrete verteller aan te wijzen, omdat alle personen met ‘hij of ‘zij’ aangeduid worden.
  

• De verteller is afwezig, is geen personage in het verhaal en beschrijft alleen wat de personages denken of voelen.
  

• Het perspectief (point of view) ligt bij de persoon van wie je de gedachten kent.
  

De boerenmeid had tenslotte niet geprotesteerd toen hij zijn kin op haar schouder liet rusten. Zij had zelfs haar hoofd even bewogen, zodat haar naar zeep geurende haar langs zijn neus en mond streek.

Setting en sfeer

De omgeving waarin een verhaal zich afspeelt, noem je de 'setting'. Dit kan een bestaande plek zijn, zoals een land, een stad, een school of een ziekenhuis. Het kan ook een historische of niet-bestaande setting zijn. Met de manier waarop de omgeving is beschreven, kan een bepaalde sfeer worden opgeroepen. Denk hierbij aan een spannende, verdrietige of grappige sfeer.

Setting en sfeer

Een verhaal speelt zich nooit zo maar ergens af. De setting draagt altijd iets bij aan de plot. De volgende vragen helpen bij het analyseren van de setting en sfeer:

• In welke tijd speelt het verhaal zich af?
• Wat zegt de setting over de personages?
• Past de setting bij de gebeurtenissen?

Kijk ook kritisch naar de setting en sfeer. Vind jij dat de schrijver een complete en passende setting (en sfeer) heeft neergezet?

Setting en sfeer

De plaats, het weer en het tijdstip bepalen de sfeer van een situatie. Ook in verhalen is dat zo. De schrijver kiest de ruimte: hij kiest de plaats waar een verhaal zich afspeelt, hij bepaalt welke weersomstandigheden het beste passen bij de gebeurtenissen en hij besluit wanneer die zich afspelen. Zo kan hij kiezen voor een gezellige, enge, spannende of mysterieuze sfeer.

Setting en sfeer

Soms passen de weersomstandigheden goed bij de situatie waarin de hoofdpersoon zich bevindt, bijvoorbeeld:

• Het regent de hele dag en de hoofdpersoon voelt zich triest; er gebeurt iets

vervelends.

• De zon schijnt op het strand en iedereen is vrolijk; de hoofdpersoon wordt

verliefd.

Soms gebeurt er juist iets wat je helemaal niet verwacht: dan breekt er op een zonnig strand plotseling een onweer los.

Beoordelen

Als je een oordeel (mening) over een verhaal, film of strip moet geven, is het noodzakelijk om jouw mening te ondersteunen met argumenten. 

• Geef aan waarom je een personage ongeloofwaardig vindt. Gebruik daarbij ook voorbeelden uit het verhaal.
• Geef aan waarom dit verhaal geen maatschappelijke waarde heeft. Verwijs naar situaties in het verhaal.

Beoordelen

Kenmerken om een verhaal te beoordelen:

• Personen: geloofwaardigheid, inlevingsvermogen, herkenning, etc.
• Gebeurtenissen: realistisch, maatschappelijk, etc.
• Opbouw: logisch, rommelig, spannend, etc.
• Taalgebruik: moeilijk, makkelijk, mooi, saai, beeldend, etc.

Wat is analyseren?

Tijdens het analyseren van literatuur koppel je de literatuurtheorie aan het gelezen werk. Je analyseert bijvoorbeeld een tekst op het gebied van verteller. Wanneer je weet welke vorm van verteller aanwezig is, kun je een stap verder gaan. Je koppelt niet alleen de literatuurtheorie aan het verhaal, maar je analyseert ook de effecten en de invulling van het verhaal.

Hoe kun je analyseren?

De uitwerking van een analyse kan plaatsvinden van het niveau onvoldoende tot uitmuntend:

1. Benoemen	Onvoldoende
2. Benoemen + toelichten	Matig/voldoende
3. Benoemen + toelichten + onderbouwen	voldoende/goed
4. Benoemen + toelichten + onderbouwen + diepere analyse	goed/uitmuntend

Hoe kun je analyseren?

Benoemen

• Je benoemt bijvoorbeeld alleen welk perspectief er is toegepast. Je maakt geen koppeling aan het verhaal.
• Het blijft onduidelijk hoe jij de verteller terugziet in het verhaal.
• Voorbeeld: In het verhaal De leraar (2009)  is er sprake van een ik-verteller.

Hoe kun je analyseren?

Benoemen + toelichten

• Je benoemt bijvoorbeeld welk perspectief er is toegepast. Vervolgens leg je uit hoe je dit terugziet in het verhaal.
• Je maakt een koppeling aan het verhaal, maar je blijft oppervlakkig.
• Voorbeeld: In het verhaal De leraar (2009)  is er sprake van een ik-verteller. Je leest de gebeurtenissen vanuit de ogen van 'De kraai' waarbij de gebeurtenissen in de ik-vorm worden verteld. Zo vertelt hij aan het begin van het boek over zijn bijnaam De Kraai en zijn beroep als docent. Daarbij introduceert hij enkele eigenschappen van zichzelf.

Hoe kun je analyseren?

Benoemen + toelichten + onderbouwen

• Je benoemt bijvoorbeeld welk perspectief er is toegepast. Vervolgens leg je uit hoe je dit terugziet in het verhaal. Je maakt een extra koppeling door te verwijzen naar een passend citaat. Je maakt een koppeling aan het verhaal en je betrekt de tekst erbij.
• Voorbeeld: In het verhaal De leraar (2009)  is er sprake van een ik-verteller. Je leest de gebeurtenissen vanuit de ogen van 'De kraai' waarbij de gebeurtenissen in de ik-vorm worden verteld. Zo vertelt hij aan het begin van het boek over zijn bijnaam De Kraai en zijn beroep als docent. Daarbij introduceert hij enkele eigenschappen van zichzelf. 'Wellicht noemen ze me De Kraai omdat ik zwartglanzend haar heb. Ik ben geen ekster, maar een man van weinig woorden, en ook niet iemand die met zijn hoofd in de wolken loop (Koubaa, 2009, p  9).'

Hoe kun je analyseren?

Benoemen + toelichten + onderbouwen + diepere analyse

• Je benoemt bijvoorbeeld welk perspectief er is toegepast. Vervolgens leg je uit hoe je dit terugziet in het verhaal. Je maakt een extra koppeling door te verwijzen naar een passend citaat. 
• Je maakt een koppeling aan het verhaal en je betrekt de tekst erbij. Vervolgens verwijs je naar het effect van zo'n verteller eventueel aangevuld met een voorbeeld/citaat.
• Voorbeeld: In het verhaal De leraar (2009)  is er sprake van een ik-verteller. Je leest de gebeurtenissen vanuit de ogen van 'De kraai' waarbij de gebeurtenissen in de ik-vorm worden verteld. Zo vertelt hij aan het begin van het boek over zijn bijnaam De Kraai en zijn beroep als docent. Daarbij introduceert hij enkele eigenschappen van zichzelf.  (Zie volgende dia.)

Hoe kun je analyseren?

Benoemen + toelichten + onderbouwen + diepere analyse

• 'Wellicht noemen ze me De Kraai omdat ik zwartglanzend haar heb.  Ze hadden me beter De Mol kunnen noemen. Ik ben geen ekster, maar een man van weinig woorden, en ook niet iemand die met zijn hoofd in de wolken loop (Koubaa, 2009, p  9).'  Zo'n verteller zorgt ervoor dat de lezer zich gemakkelijk kan inleven in het personage. Je wordt als het ware meegenomen in het denken en handelen van het personage. Daarentegen zorgt een ik-verteller ook voor een onbetrouwbaar element. De ik-persoon kan namelijk dingen vertellen die niet waar zijn of dingen die hij zelf op een bepaalde manier beleeft maar die ‘in de realiteit van het boek’ niet zo zijn gebeurd. 'Op  mijn persoonlijke tijdlijn wordt die dag als 'het voorval' gemarkeerd.  Ik heb tegen de directeur gezegd wat ik moest zeggen en hem gevraagd er geen politie bij te betrekken (Koubaa, 2009, p. 8) .'  De kraai presenteert het voorval als een ongewone situatie. Hoe zijn omgeving hier daadwerkelijk over denkt, blijft onduidelijk. Dit zorgt voor een onbetrouwbare situatie. Gedurende het gehele verhaal blijft voor de lezer onduidelijk wat dit voorval is. Dit zorgt tevens voor een bepaalde spanning in het verhaal.