§1.2: Het wereldsysteem tot 1980

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Hoofdstuk 1

De wereld als systeem

§2

Welkom terug bij Aardrijkskunde! 

Startklaar:

• Jas uit, tas op de grond
• schrift en pen op tafel  

Programma vandaag

1. Terugblik opdrachtjes
2. Uitleg + aantekeningen
3. Afsluiting

Periode 3

4	5	6	7	8	9
Nabespreking P1 Intro P3 H1.1	H1.2 + H1.3	H1.4	H2.1	H2.2	Vakantie

10	11	12
H2.3	H2.4	Examentraining Toetsweek

H1 De wereld als systeem
H2 De wereld indelen
H3 Landen in beeld
H4 Wereldsteden in de VS

Overzicht 

     Lesdoel

Aan het einde van de les...

• kan ik aan de hand van een tijdlijn van 1500 tot 1980 het ontstaan van het wereldsysteem beschrijven. 

Paragraaf 1.1 + 1.2

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

Terugblik

Kladpapier en pen nodig

Tussendoor aantekeningen

Ontstaan van centrum-periferie model

voor 1500

1500 - 1800

1800 - 1950

1950 - 1980

na 1980

Vorige les

Terugblik: Wat weten we nog?

A

B

C

Centrum

Semi-Periferie

Periferie

Landen tussen arm en rijk, met groeiende industrie en beperkte macht.

Rijke landen met veel macht, moderne industrie, en goede infrastructuur.

Arme landen met weinig macht, afhankelijk van grondstoffen en lage lonen.

1

2

3

Terugblik: Wat weten we nog?

A

B

C

Centrum

Semi-Periferie

Periferie

Landen tussen arm en rijk, met groeiende industrie en beperkte macht.

Rijke landen met veel macht, moderne industrie, en goede infrastructuur.

Arme landen met weinig macht, afhankelijk van grondstoffen en lage lonen.

1

2

3

Terugblik: wereldsysteem

Terugblik: wereldsysteem

D                C                A                B        

Wereldsysteem = centrum-periferie model

• systeembenadering om inzicht te krijgen in de vele  processen en verschijnselen in de wereld en de maatschappij ​

​

• alle landen met de relaties daartussen​
  

​

• vooral op basis van economische en politieke relaties die ​met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden

Wereldsysteem = centrum-periferie model

• ontstaat deze onderlinge verhoudingen
  in de koloniale tijd
• positie van landen staat niet vast 
  
  
• centrum
• semi-periferie
• periferie
  
  

Ontstaan van centrum-periferie model

voor 1500

1500 - 1800

1800 - 1950

... (vervolg deze les)

A

B

C

Bij welke tijd horen de begrippen:

• industriële revolutie
• ontdekkingsreizen met zeilschepen
• kolonieën
• reizen te voet, paard, caravan
• stoommachine

Terugblik

Terugblik

D                A                D                B       

1950-1980: Dekolonisatie

•  In de loop van de negentiende en twintigste eeuw maakten de koloniën zich los van de (Europese) moederlanden en werden zelfstandig. 
• Dat onafhankelijk worden heet dekolonisatie.

1950-1980: Dekolonisatie

• Politiek soeverein, maar economisch afhankelijk
  
  
• rollen in wereld-systeem bleven vergelijkbaar:
  - 1. leverancier van grondstoffen
  - 2. afzetmarkt voor producten 

1950-1980: Dekolonisatie

• ruilvoet = ruil van land- en mijnbouwproducten tegen industrieproducten.
  
  
• ruilvoetverslechtering = waarde van industrieproduct groeit (meer geld mee verdienen), maar waarde van land- of mijnbouw product niet. 

1950-1980: Dekolonisatie

Bipolaire wereld (tweedeling) op economisch en politiek vlak:

- kapitalisme gedomineerd door de VS

- communisme gedomineerd door Sovjet-Unie

Socialisme:

• Economisch systeem dat streeft naar gelijke verdeling van middelen en kansen.
• Collectieve eigendom van productiemiddelen wordt vaak benadrukt.
• Rol van de overheid is belangrijk in het reguleren en herverdelen van welvaart.
• Solidariteit en sociale rechtvaardigheid staan centraal.

Communisme:

• Politieke en economische ideologie gericht op een klassenloze samenleving.
• Gemeenschappelijke eigendom van alle productiemiddelen.
• De staat speelt een dominante rol in planning en verdeling.
• Streven naar volledige gelijkheid en afschaffing van privébezit.

Kapitalisme:

• Economisch systeem gebaseerd op privé-eigendom van productiemiddelen.
• Vrije markt bepaalt prijzen, productie en consumptie.
• Winst en concurrentie zijn drijvende krachten achter economische groei.
• Individuele vrijheid en ondernemerschap staan centraal.

1950-1980: Dekolonisatie

 1956 uitvinding van containers groot belang voor de wereldhandel

Waarom zo belangrijk?

 Containerschepen

Beantwoord de vragen tijdens het bekijken van de video:

1. Hoe lang geleden is de container uitgevonden?
2. Op welke transportmiddelen kunnen containers overgezet worden?
3. Hoeveel containers pasten er op het eerste containerschip? (1956)
4. Hoeveel containers kan een modern containerschip vervoeren?
5. Wat stuurt Europa vooral terug naar Azië?
6. Waar vinden we een nieuwe route naar Azië?

Voorbeeld:

In 2023 was ongeveer 25% van de elektriciteitsproductie in Duitsland afkomstig van kolencentrales. Dit is een aanzienlijke daling ten opzichte van voorgaande jaren, wat de voortdurende transitie van Duitsland naar hernieuwbare energiebronnen weerspiegelt.

Opmerkelijk is dat in het derde kwartaal van 2023 het aandeel van kolen daalde tot 23,9%, vergeleken met 36,2% in dezelfde periode het jaar daarvoor. Tegelijkertijd droegen hernieuwbare energiebronnen in 2023 bijna 60% bij aan de netto elektriciteitsproductie van het land, wat een substantiële verschuiving in de Duitse energiemix benadrukt.

 Containerschepen

Beantwoord de vragen tijdens het bekijken van de video:

1. Hoe lang geleden is de container uitgevonden?
2. Op welke transportmiddelen kunnen containers overgezet worden?
3. Hoeveel containers pasten er op het eerste containerschip? (1956)
4. Hoeveel containers kan een modern containerschip vervoeren?
5. Wat stuurt Europa vooral terug naar Azië?
6. Waar vinden we een nieuwe route naar Azië?

Voorbeeld:

In 2023 was ongeveer 25% van de elektriciteitsproductie in Duitsland afkomstig van kolencentrales. Dit is een aanzienlijke daling ten opzichte van voorgaande jaren, wat de voortdurende transitie van Duitsland naar hernieuwbare energiebronnen weerspiegelt.

Opmerkelijk is dat in het derde kwartaal van 2023 het aandeel van kolen daalde tot 23,9%, vergeleken met 36,2% in dezelfde periode het jaar daarvoor. Tegelijkertijd droegen hernieuwbare energiebronnen in 2023 bijna 60% bij aan de netto elektriciteitsproductie van het land, wat een substantiële verschuiving in de Duitse energiemix benadrukt.

Ontstaan van centrum-periferie model

voor 1500

1500 - 1800

1800 - 1950

1950 - 1980

1980 - 2010

Schrijf een korte samenvatting voor jezelf aan de hand van een tijdlijn

Nu

Tot de volgende les!