Grammatica zinsdelen brugklas

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Grammatica zinsdelen

Klas 1

Mei 2023

Zinsdelen: redekundig ontleden

• Hierbij verdeel je de zin in zinsdelen. Zinsdelen zijn groepjes woorden die bij elkaar horen en een functie hebben in de zin. Vervolgens geef je die zinsdelen een naam. 
  

• Voorbeelden van zinsdelen zijn de persoonsvorm, het onderwerp, het lijdend voorwerp en de bijwoordelijke bepaling. 

Wat valt niet onder redekundig ontleden?

1. Persoonsvorm
2. Bijvoeglijk naamwoord
3. Bijwoordelijke bepaling
4. Lijdend voorwerp

Persoonsvorm

Ik ben rustig naar huis gelopen.

Je kunt de persoonsvorm vinden door:

• De zin van tijd te veranderen: pv verandert

Ik was rustig naar huis gelopen.

• De zin vragend te maken: pv komt vooraan te staan

Ben ik rustig naar huis gelopen?

• De zin van getal te veranderen (enkelvoud/meervoud): pv verandert mee

Wij zijn rustig naar huis gelopen.

Onderwerp

Het onderwerp van een zin hangt samen met de persoonsvorm. 

Een zin geeft weer wat er met het onderwerp aan de hand is, wat het onderwerp overkomt of doet.

De man op de voorgrond is de voorzitter.

Wie of wat is de voorzitter? -> de man op de voorgrond.

Let op: niet alleen de man. Het hele stuk voor de persoonsvorm is één zinsdeel: hier het onderwerp.

Werkwoordelijk gezegde

Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoorden uit de hoofdzin.

• Ik heb hem die spullen gegeven. 

Soms is er ook een niet-werkwoordelijk deel, bijvoorbeeld bij:

• Ik zit al uren te wachten. wg = zit te wachten
• Ik ben aan het fietsen. wg = ben aan het fietsen

Zonder deze woorden klopt het zinsdeel niet meer (dus niet 'zit wachten' en 'ben fietsen')

Luisterend naar mijn muziek ben ik aan mijn huiswerk aan het werken.
Wat is het WG?

1. luisterend ben werken
2. luisterend ben aan het werken
3. ben aan het werken
4. ben werken

Werkwoordelijk gezegde

Een werkwoordelijk gezegde kan ook een samengesteld werkwoord bevatten:

Ik geef mij op voor de wedstrijd. 

wg = geef op, want het komt van het werkwoord opgeven

Hij had die klant graag weg willen sturen.
WG =

1. had willen sturen
2. had graag weg willen sturen
3. had graag willen sturen
4. had weg willen sturen

Lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp is er persoon die iets overkomt of een voorwerp dat iets ondergaat in de zin. Stel de vraag: wie/wat + onderwerp + gezegde 

We gaan vanmiddag een nieuwe fiets kopen. 
Wat gaan we kopen? -> een nieuwe fiets.

Let op: een lijdend voorwerp begint ook nooit met een voorzetsel (van, tussen, naar, etc.) 

Gaf hij zijn zusje een cd van Adèle op haar verjaardag?
LV =

1. een cd van Adèle
2. zijn zusje
3. hij
4. een cd

Meewerkend voorwerp

• Een meewerkend voorwerp kan met aan of voor beginnen. Als deze woorden er niet voor staan, kun je ze er voor zetten.
  
• In zinnen met een meewerkend voorwerp staat vaak een lijdend voorwerp (niet altijd!).
  

Ik geef hem een hand.

MV = hem (je zou hier aan voor kunnen zetten).

Voor mijn moeder heb ik een bos bloemen gekocht.

MV = voor mijn moeder

Voor de school stond een groep jongens.
MV =

1. voor de school
2. een groep jongens
3. jongens
4. is er niet

Bij de opening van het theater hebben ze iedereen een drankje aangeboden. MV=

1. iedereen
2. een drankje
3. de opening
4. het theater

Bijwoordelijke bepaling

Een bijwoordelijke bepaling (bwb) geeft antwoord op vragen als: Hoe? Hoelang? Hoever? Waar? Waardoor? Waarheen? Waarom? Waarover? Waarvandaan? Waar? Wanneer?

– In de garage staat de oldtimer van Martin. (Waar?)

– De vakantie begint over drie weken. (Wanneer?)

– Het theater werd wegens een verbouwing gesloten. (Waarom?)

Bijwoordelijke bepaling

Ook de vraagwoorden waarmee je bijwoordelijke bepalingen zoekt (hoe, waar, waardoor, waarheen, waarom, wanneer enzovoort), zijn in een zin bijwoordelijke bepaling:

– Waarom heb je dat leuke jurkje geruild?

Let op: niet alle bijwoordelijke bepalingen geven antwoord op een vraag. Ook woorden als niet, wel, zeker, absoluut, eigenlijk, natuurlijk, misschien, vermoedelijk en waarschijnlijk zijn bijwoordelijke bepaling.

Noteer de bwb's:
In de buurt van Lelystad ontdekte de politie gisteren bij toeval een wietplantage.

Ontleden

Ontleed de zinnen (pv, ow, wg, lv, mv, bwb). Schrijf onder elkaar in je schrift. Zet een kruisje als het zinsdeel niet voorkomt. Klaar? Lezen in je leesboek.

1. Volgens dit tijdschrift lopen gewichtheffers regelmatig handblessures op.
2. Mijn neef uit Chicago stuurde mij een paar basketbalschoenen.
3. De winkelier gaf ons een goede raad bij de aankoop van een tablet.