§9.1 Een land in de delta

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Openingsfoto

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Binnen is beginnen!

Binnen is beginnen!

• Ga op je plek zitten,
• Pak je ipad voor,
• Ga naar lessonup en accepteer de uitnodiging,
• Beantwoord de 5 geografische vragen van de openingsfoto met je buur aan je tafel
• Wanneer de timer afloopt, is het stil!

Startopdracht

Wat?	Bekijk de paragraaf en de lessonup en schrijf op wat je al weet of kan
Hoe?	Zelfstandig in stilte
Hulp	Brein, Boek, Buur, Bureau
Tijd	Timer
Klaar?	Keuze 1: Ik begrijp het goed: ga zelfstandig aan het werk + verdieping Keuze 2: Ik begrijp het bijna: ga zelfstandig aan het werk + herhaling Keuze 3: Ik vind het nog lastig: doe mee met de instructie

Binnen is beginnen!

Binnen is beginnen!

• Ga op je plek zitten,
• Pak je laptop/iPad voor,
• Ga naar lessonup en accepteer de uitnodiging,
• Doe de startopdracht

Hoofdstuk 9: 

Water in Nederland

§9.1 Een land 

in de delta

Lesplanning 

Aanwezigheid en huiswerkcontrole 

Mededelingen:  

Uitleg §9.1 'Een land in de delta'

Maak van §9.1 'Een land in de delta' vraag 1 t/m 8

Lesafsluiter: examenvraag

Vooruitblik op de volgende les

Lesdoelen van deze les

1. Leg uit hoe Laag Nederland is opgebouwd door de zee.
2. Leg uit waarom een rivier zich bij zee vertakt tot een delta.
3. Benoem 3 kenmerken van de rivier/rivierenlandschap
4. Leg uit wat komgronden en oeverwallen ontstaan
5. Verklaar waar en waarom de eerste mensen in het rivierengebied gingen wonen.

Neem de vragen over en beantwoord ze tijdens de uitleg!

Examenvraag

Wat weet jij van het ontstaan van Nederland?

Hoog en laag Nederland

In laag Nederland heeft de zee een belangrijke rol gespeeld bij het ontstaan van het landschap.

• Laag NL: Minder dan 1m boven NAP: Normaal Amsterdams Peil.

In hoog Nederland bevind zich het rivierengebied  Hier spelen de rivieren een belangrijke rol bij het ontstaan van het landschap.

• Hoog NL: meer dan een 1m boven NAP

Land aan de zee(1)

±5.000 jaar geleden: Zandlandschappen en kleilandschappen ontstaan.

• Duinen op de plek van de huidige kust       zeewater stroomt door gaten in de duinen.

• Daarachter is het water rustig          sedimentatie van zand en klei (slib).

Land aan de zee(2)

±2500 jaar geleden: ontstaan van veen.

Aan zee ontstaat een lange, lage aan een gesloten duinenrij.

Gebied achter de duinen

• invloed zeewater werd minder door aanvoer van zoetwater uit de rivieren.

• In de natte omgeving ontstaan moerassen. Waar planten groeien en doodgaan. De dode plantenresten stapelen zich op en vormt een dikke pakket onverteerde planten resten         

Groene gebied op de kaart is het veenmoeras.

Veen

Land aan 

rivieren

Nederland is een deltagebied van grote rivieren:

Rijn, Maas. Waal en de IJssel.

De Rijn en de Maas hebben in Nederland hun riviermonding        vertakkingen voor de        monding = delta.

Ontstaan delta:

• lage stroomsnelheid in vlakke land bij zee.
• zand en slib sedimenteert. 
• soms slibt een rivier dicht en zoekt  een nieuwe weg          nieuwe aftakking.

Kenmerken van de rivier

Uiterwaard

Het gebied tussen rivier en dijk is een uiterwaard. Overstromen bij hoog water. 

Winterdijk

Aangelegd rond 1300

Hoger dan de zomerdijk, want het water staat in de winter hoger

Zomerdijk

Vlak langs de rivier aangelegd om hoog water in de zomer te keren

Kom

Ligt hoog en gelijk aan de rivier

Het is gevormd door zand

Uiterwaard

Uiterwaard: Het gebied tussen de zomer en winterdijk wordt de uiterwaard genoemd. 

Functie van de uiterwaard:

• Bij een hoge waterstand loopt het onder en voert rivierwater af. 
• Het vormen een belangrijk leefgebied voor planten en dieren.
• Boeren laten hun koeien erop grazen
• Je vindt er in de zomer ook campings
• in het verleden vond je er ook baksteenfabrieken. 

Soms is er een smalle of geen uiterwaard ivm bebouwing: kans op overstroming wordt groter.

Oeverwallen en komgronden

Oeverwal:

• Hoe lager het gebied, hoe langzamer het water stroomt          Veel sedimentatie van rivierzand.
• Zand blijft vlakbij de oever liggen en hoopt zich op          oeverwal 
• Vroege bewoning: onregelmatige kavels en terpen
  
  

Komgrond:

• Verder weg van de rivier stroomt water   langzamer: sedimentatie van rivierklei                             komgrond   
• Komgronden liggen dus lager dan de oeverwal.
• Op komgronden vind je vaak boomgaarden, de grond is erg vruchtbaar. 

Kenmerken van een oeverwal:

• Ligt hoog gelijk naast de rivier
• Gevormd door zand
• Ligt dichtbij de rivier
• Akkers
• Boomgaarden / fruitbomen
• Eerste dorpen hier ontstaan

Kenmerken van komgronden:

• Ligt lager dan oeverwallen
• Klei
• Ver van de rivier af
• Groeit veel gras dus veel vee
• Pas bewoonbaar na aanleg van dijken

Het rivieren landschap

De eerst bewoners gingen op oeverwallen wonen of ze bouwden een kunstmatige heuvel = Terpen.

Na 1300 werden de eerste dijken aangelegd: 
De winterdijken. Overstromingen waren vooral in de winter.
Later: Aanleg van zomerdijken

Wielen of kolken:

Vroeger veroorzaakte de sterke stroming een dijkdoorbraak          ontstaan wiel of kolk: een diep meertje.

Bij herstel van de dijk, werd de nieuwe dijk erom heen gelegd ivm de diepte van de wiel/kolk.

Werkvorm: Placemat

Benoem 3 feiten van de les

Stel 3 vragen aan je buurman/ vrouw over de stof

Benoem 3 begrippen van de les

Benoem 3 dingen die je nog niet wist 

Benoem 3 dingen van de vorige les 

Aantekeningen niet toegestaan!

Aan het werk 

Wat?	§9.1 'Een land in de delta' vraag 1 t/m 8
Hoe?	Zelfstandig in stilte
Hulp	Brein, Boek, Buur, Bureau
Tijd	Timer Daarna sluiten we af met een examenvraag
Klaar?	Maak de herhaling en of Anders actief: Bronnen: Vervoer over water

Aan het werk 

Ik begrijp het wel	Ik begrijp het bijna	Ik vind het nog lastig
Zelfstandig werken: §9.1 'Een land in de delta' vraag 1 t/m 8 Klaar? Anders actief: Bronnen: Vervoer over water	Maak de opdrachten en de herhaling Klaar? Examentrainer extra	Extra uitleg en maak daarna de opdrachten Klaar? Herhaling

Examenvraag

Lesdoelcheck

1. Leg uit hoe Laag Nederland is opgebouwd door de zee.
2. Leg uit waarom een rivier zich bij zee vertakt tot een delta.
3. Benoem 3 kenmerken van de rivier/rivierenlandschap
4. Leg uit wat komgronden en oeverwallen ontstaan
5. Verklaar waar en waarom de eerste mensen in het rivierengebied gingen wonen.

Check-in-duo's

check-in-duo’s.

1. Vergelijkt de antwoorden met je buur
2. Verschillen? Overlegd wat het juiste antwoord dan is
3. Check-in-de-klas
4. Tijd: timer

Het naar de bodem zakken van klei en slib noem je...

1. erosie
2. verwering
3. verslibbing
4. sedimentatie

hoe heet het gebied met een vertakking van de rivier

1. Bouwkunde
2. Delta
3. Sedimentatie
4. Riviermonding

Bij het vormen van een delta is sprake van?

1. erosie
2. sedimentatie
3. geen van beide

In welk deel van de rivier vindt je de meeste sedimentatie

1. Bovenloop
2. Middenloop
3. Benedenloop
4. Overal!

Veen bestaat uit dode plantenresten

1. Waar
2. Niet waar

De hoogste dijk in een rivierenlandschap noemen we de zomerdijk

1. Goed
2. Fout

Welk begrip hoort bij de volgende omschrijving?

Strook land langs een rivier tussen zomerdijk en winterdijk dat bij hoge waterstand onderloopt.

1. Delta
2. Terp
3. Meander
4. Uiterwaard

Welk onderdeel van het rivierenlandschap ligt het meest ver van de rivier?

1. Uiterwaard
2. Oeverwal
3. Komgrond
4. Winterdijk

1. Zomerdijk
2. Winterdijk
3. Uiterwaarde
4. Kribben

Het water staat hoog in de rivier, het staat tot aan de...

1. winterdijk
2. lentedijk
3. zomerdijk
4. herfstdijk

Welk, door de mens gemaakt object, ligt het hoogst t.o.v. NAP?

1. Oeverwal
2. Zomerdijk
3. Winterdijk
4. Komgrond

1. Zomerdijk
2. Winterdijk
3. Uiterwaarde
4. Kribben

1. Zomerdijk
2. Winterdijk
3. Uiterwaarden
4. Kribben

Wat geeft de pijl aan op de foto

1. modderpoel
2. spaak
3. as
4. wiel

NAP

1. Nieuw Amsterdams Peil
2. Normaal Amsterdams Peil

zandlandschap

veenlandschap

rivierlandschap

Duinzand

Zeeklei

Veen

Door golven en wind

Dode plantenresten onder water zonder zuurstof

In stilstaand water achter de duinen

Welke letter geeft de komgrond aan?

1. Letter A
2. Letter B

Oeverwallen zijn verhoogde gebieden van een rivier en omgeving.

1. waar
2. niet waar

De eerste bewoners van het rivierenlandschap woonden op de oeverwallen.

1. Juist
2. Onjuist

Oeverwal

Komgrond

Dijk

Winterdijk

Zomerdijk

Uiterwaard

Kribben

Komgronden

Oeverwal

De oeverwallen bestaan uit...?

1. Grind
2. Veen
3. Klei
4. Zand

de komgronden bestaan uit:

1. Zand
2. Grind
3. Veen
4. Klei