3. Fossielen laten zien........

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Fossielen laten zien welke voorouders er nog meer waren

Criteria

• Je legt uit onder welke omstandigheden fossielen ontstaan. 
• Je legt uit hoe fossielen helpen bij het onderzoeken van verwantschap tussen soorten.

Hoe ontstaan fossielen

Dier of plant gaat dood en zakt naar de bodem

Zachte delen worden gegeten of vergaan, harde delen blijven op bodem

Een laagje sediment (zand en klei) over de botten

Elk jaar een nieuw laagje

De vele laagjes drukken steeds strakker op elkaar: het versteent

Hoe ontstaan fossielen

Langzaam werd het zee land

Door wind en water ontstond erosie: stukjes grond sleten af

De fossielen kwamen weer ‘naar boven’

Wat zijn fossielen?

1. Overblijfselen van dieren
2. Overblijfselen van planten
3. Overblijfselen van dieren en planten
4. OVerblijfselen van mensen

Waar of niet? Fossielen vind je alleen maar onder water

1. Waar
2. Niet waar

De leeftijd van fossielen

Als je weet in welke steenlaag een fossiel ligt, kan je bepalen hoe oud hij ongeveer is.

Oudste lagen liggen onder, nieuwste lagen liggen boven

Relatieve ouderdomsbepaling

• gebruik van gidsfossielen
• van gidsfossielen is de ouderdom bekend
• wordt een gidsfossiel gevonden, dan is de aardlaag (en/of andere onbekende fossielen) minstens even oud
• alleen soorten die kort hebben geleefd, op meerdere plekken op aarde
• de trilobiet, leefde 512-250 miljoen jaar geleden, in zee (dus op veel plekken)

De leeftijd van fossielen

Stoffen veranderen over tijd, en wetenschappers weten bij elke stof hoe snel dat gaat

Koolstof komt voor in levende en dode wezens, en het verandert met bekende snelheid
 

Door die stof te bekijken weten ze hoe lang geleden het organisme in de bodem is terechtgekomen

wikipedia

' Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, en dus met hetzelfde aantal protonen, waarin het aantal neutronen in de atoomkern verschilt. Volgens gangbare modellen bestaat een atoom uit een atoomkern met daaromheen een wolk van elektronen. De kern bestaat uit een aantal protonen en een aantal neutronen. Het aantal protonen bepaalt het atoomnummer van het element en ook de chemische eigenschappen. Het aantal neutronen bepaalt onder meer de stabiliteit van de kern en, samen met het aantal protonen, de atoommassa. Twee atomen met hetzelfde aantal protonen maar een verschillend aantal neutronen noemen we twee isotopen van hetzelfde element.' 

Absolute ouderdomsbepaling

• Echte leeftijd bepalen m.b.v. radioactieve isotopen
  
• Isotopen zijn verschillende vormen van een element met ieder een eigen atoommassa 
  
• Koolstof: ¹²C - isotoop (stabiel) en ¹⁴C - isotoop (radioactief)
  

halveringstijd 

Een radioactief isotoop zoals ¹⁴C valt na enige tijd uit elkaar en verandert dan in een nieuw (dochter)isotoop, zoals ¹⁴N.

Halveringstijd = de tijd die nodig is om 50% van de radioactieve isotopen te laten vervallen tot het dochterisotoop. 

De halveringstijd van koolstof is 5736 jaar.

Je meet in een fossiel hoeveel ¹⁴C en ¹⁴N je aantreft, en in welke verhouding.

Stel: je treft 50% ¹⁴C en 50% ¹⁴N aan. Hoe oud is dit fossiel?

Isotopen met een halveringstijd/ waarde van duizenden tot miljoenen jaren zijn geschikt.

De radioactieve isotopen moet het organisme wel binnen hebben gekregen met zijn voeding. 

Fossielen en de verwantschapspuzzel

Kenmerken

Aan de kenmerken van het fossiel kun je zien om wat voor soort organisme gaat. Als er bijvoorbeeld slagtanden en aanwijzingen voor een slurf zijn, dan gaat het hoogstwaarschijnlijk om een olifantachtige.

Plaats

De plaats waar een fossiel is gevonden zegt iets over waar bepaalde organismen hebben geleefd en hoe groot dat gebied is. Fossielen van olifantachtigen zijn op verschillende continenten gevonden. Daardoor is bekend dat ze over bijna de hele wereld verspreid hebben geleefd.

 

Diepte

In welke aardlaag het fossiel is gevonden zegt iets over het tijdperk waarin het organisme heeft geleefd. Fossielen die diep in de grond worden gevonden, zijn namelijk ouder dan fossielen die meer aan de oppervlakte liggen. Zo zijn er olifantachtigen in verschillende aardlagen gevonden. Daardoor is te zien dat ze al een aantal tijdperken bestaan.

Bekijk een 

En dan ...

Kenmerken, plaats en diepte van fossielen kunnen wetenschappers (soms) verwantschap aantonen.

Criteria

• Je legt uit onder welke omstandigheden fossielen ontstaan. 
• Je legt uit hoe fossielen helpen bij het onderzoeken van verwantschap tussen soorten.

Lees eerst de informatie in de portal!!! En maak daarna je opdracht voor Instagram!