10.1 Fossielen en hun ouderdom + 10.2 dl1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H9: Erfelijkheid

H10: Evolutie

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 10.1: Fossielen en hun ouderdom

Deze les:

- 10.1 Fossielen en hun ouderdom 

- Maken opdrachten 10.1

- 10.2 dl1 Evolutietheorie

Doel en begrippen 10.1

Je leert wat je uit fossielen kunt afleiden over uitgestorven dieren.

fossielen, fossilisatie, gidsfossielen, relatieve ouderdomsbepaling, absolute ouderdomsbepaling, isotopen, radioactief verval, halveringstijd

Wat is een fossiel?

Hoe ontstaan fossielen?

- Verstening

- Verdroging

- Kou

- Lage pH

- Zuurstofgebrek

- Opsluiten in barnsteen

Fossielen ontstaan door remming afbraak door micro-organismen (reducenten), bijv door:

Oorzaken Fossilisatie

Verstening:

- Organische stoffen in harde delen zoals skelet, schelp of tanden worden vervangen door mineralen en verstenen onder druk (zand/slik of op de bodem rivier/zee) 

- Of er ontstaat een afdruk in steen. 

Oorzaken Fossilisatie

Verdroging:

- in een droge omgeving kunnen micro-organismen die voor afbraak zorgen niet leven.

Oorzaken Fossilisatie

Bevriezing:

- Net als een lage vochtigheid, zorgt kou voor conservering. Er vindt geen/nauwelijks afbraak plaats, gevolg: bevroren fossielen

Oorzaken Fossilisatie

Verzuring:

- lage pH en zuurstofgebrek: ook ongunstige omstandigheden voor micro-organismen wat afbraak voorkomt. Gevolg: Veenlijken

Oorzaken Fossilisatie

Barnsteen:

- Opsluiten in barnsteen: steen afkomstig van hars van naaldbomen. Vooral fossiele insecten en kleine dieren.

Onderzoek

Uit fossielen kunnen onderzoekers allerlei informatie halen over het uitgestorven dier:

- Wat een dier at (-> in welke omgeving het leefde)

- Hoe zag het skelet er uit en waar zaten de spieren (-> hoe bewoog het dier zich voort)

- Uiterlijk (veren/ huid/ schubben) (-> welke kleur hadden de veren? met microscoop)

Zet stappen in de verstening van een fossiel in juiste volgorde:
I Mineralen vervangen botten
II Reducenten verteren het dode dier
III Een laag sediment sluit het dode dier luchtdicht af
IV Het fossiel versteent

1. II-III-I-IV
2. II-I-III-IV
3. III-II-I-IV
4. I-III-I-IV

Wat is geen fossiel?

1. Een pootafdruk van een dino in versteende modder
2. Schelp van een schelpdier met dikke laag kalk
3. Een eierschaal van een kip
4. Versteend bot van een mens

Welk organisme heeft de grootste kans te fossiliseren?

1. Een kwal in open zee
2. Een kwal vlak langs de kust
3. Een vis in open zee
4. Een vis vlak langs de kust

Van de meeste dieren zijn geen fossiele resten te vinden, waarom?

Onderzoek ouderdom

Fossielen in oude aardlaag: hoe oud is die laag?

Hoe oud zijn de fossielen die je daar vindt?

Aan de hand van gidsfossielen.

Bijvoorbeeld Trilobieten leefden 521 tot 250 miljoen jaar geleden. Verschillende soorten in verschillente periodes. Kom je die in een aardlaag tegen? 

                                  -> relatieve ouderdomsbepaling

Onderzoek ouderdom

Hoe oud is het echt? -> Absolute ouderdomsbepaling

Met behulp van isotopen. Isotopen zijn verschillende versies van een element met een verschillende atoommassa (gewicht).

Doordat sommige isotopen radioactief zijn vervallen ze en verdwijnen ze.

De halveringstijd is de tijd die het kost om de helft van de radioactieve atomen te laten vervallen.

Onderzoek ouderdom

Bijvoorbeeld koolstof. Dit element komt in de natuur in verschillende vormen voor: ¹²C (veel) en ¹⁴C (heel weinig). 

¹⁴C is iets zwaarder dan ¹²C en is radioactief. Dit betekent dat het niet stabiel is en langzaam vervalt van ¹⁴C naar ¹⁴N (stabiel stikstof) waarbij straling vrijkomt.

De halveringstijd van ¹⁴C is ongeveer 5700 jaar.

C-14 methode

Zolang een organisme leeft blijft de verhouding tussen ¹²C en ¹⁴C gelijk. Zodra het organisme sterft wordt de hoeveelheid ¹⁴C steeds minder en de verhouding tussen ¹²C en ¹⁴C verandert dus.

Meet je de verhouding, dan kun je de ouderdom van een organisme vaststellen.

Organismen ouder dan 60.000 jaar hebben te weinig ¹⁴C over. Dan maken wetenschappers gebruik van andere isotopen voor de ouderdomsbepaling.

Doel en begrippen 10.1

Je leert wat je uit fossielen kunt afleiden over uitgestorven dieren.

fossielen, fossilisatie, gidsfossielen, relatieve ouderdomsbepaling, absolute ouderdomsbepaling, isotopen, radioactief verval, halveringstijd

Opdrachten maken

Maak 10.1 opdr. 6 t/m 11

10.2 dl1 Evolutietheorie

Soorten veranderen (passen zich aan aan de omgeving) door: 

- Genetische variatie 

- Selectie

- Overerving

De Evolutietheorie - Stap 1

Iedereen is een beetje anders:

- Langer

- Puntigere snavel

- Dikker verenpak

- Mooiere vlekken

- Kleinere voeten

- Grotere vinnen

etc.

Genetisch variatie door Mutatie & Recombinatie

De Evolutietheorie: Stap 2

Het leven is zwaar: 

- Wind

- Temperatuur

- Zon

- Droogte

- Predatie

- Partners tekort

Struggle for life / Selectiedruk

De Evolutietheorie: Stap 3

Individuen die overleven kunnen 

hun genen doorgeven naar volgende generatie.

Genen van de individuen die niet overleven 

 of voortplanten sterven uit.

Er treedt een verandering op in de 

genetische variatie van de volgende generatie. 

De soort is geëvolueerd!

Survival of the fittest/ Overerving

Dus, de evolutietheorie zegt:

1. Iedereen is een beetje anders (genetische variatie)

2. Het leven is zwaar door bijv. milieu en concurrentie (selectiedrukken)

3. Individuen met de meest gunstige eigenschappen hebben meer kans op overleving en voortplanting (survival of the fittest)

4. Genen van de “fittest” erven over naar de volgende generatie. 

Welke afbeelding geeft de evolutietheorie weer? A of B?

Bewijs voor Evolutie?

Huiswerk

- Leren H9 + 2.2 - 2.4 Celdeling/DNA --> vrij D-toets!