5.4 Meer genen in het spel 4V 2122

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

5.4 Meer genen in het spel

Bij een niet X-chromosomale eigenschap geldt:
Als twee ouders hetzelfde fenotype hebben en hun kind heeft een afwijkend fenotype, dan zijn beide ouders heterozygoot en heeft het kind het fenotype dat bij het recessieve allel hoort.

1. Juist
2. Niet juist

Bij een niet X-chromosomale eigenschap geldt:
Bij twee heterozygote ouders is de kans 25% dat hun kind het fenotype heeft dat bij het recessieve allel hoort.

1. Juist
2. Niet juist

Bij een niet X-chromosomale eigenschap geldt:
Als je het fenotype hebt dat bij het recessieve allel hoort, dan ben je homozygoot.

1. Juist
2. Niet juist

Bij een niet X-chromosomale eigenschap geldt:
Als je drager of draagster bent van een recessief allel voor een erfelijke aandoening, dan is de kans 50% dat je kinderen krijgt met die aandoening.

1. Juist
2. Niet juist

Leerdoel en begrippen 5.4 

• Je hebt geleerd hoe je kunt werken met kruisingsschema's en stambomen bij meerdere genen tegelijk

Begrippen:

Ongekoppelde overerving, gekoppelde overerving

Dihybride kruising

• Letten op 2 eigenschappen/ genen tegelijk.
• Waarbij de genen op verschillende chromosomen liggen.
  

Let op: er kunnen méér verschillende combinaties van allelen ontstaan bij het aanmaken van de geslachtscellen.

Kruising van de P generatie

Grote plant met groene erwten

AABB

Kleine plant met gele erwten

aabb

Fenotype

Genotype

P(arent) generatie

Kruising van de P generatie

Grote plant met groene erwten

AABB

100% AB

Kleine plant met gele erwten

aabb

100% ab

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

P(arent) generatie

Resulteert in de F1 generatie

	AB
ab	AaBb

F(iliale)1 generatie

100% AaBb

Grote planten met groene erwten

Kruising van de F1 generatie

Grote plant met groene erwten

AaBb

AB, Ab, aB en ab

Grote plant met groene erwten

AaBb

AB, Ab, aB en ab

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

F1 generatie

Resulteert in de F2 generatie

	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB	AABb	AaBB	AaBb
Ab	AABb	AAbb	AaBb	Aabb
aB	AaBB	AaBb	aaBB	aaBb
ab	AaBb	Aabb	aaBb	aabb

F2 generatie

9/16 is groot met groene erwten

3/16 is klein met groene erwten

3/16 is groot met gele erwten

1/16 is klein met gele erwten

Onthouden!

• Een verhouding 9:3:3:1 van een combinatie van twee eigenschap in de nakomelingen
• wijst altijd op een kruising van 2 voor beide eigenschappen heterozygote ouders.

Gekoppelde overerving

• Letten op 2 eigenschappen/ genen tegelijk.
• Waarbij de genen op hetzelfde chromosoom liggen.

NB:

Hierbij kan crossing over zorgen voor andere genotypen en fenotypen dan verwacht.

Kruising van de P generatie

Groene erwten en dunne wortels

AABB

Gele erwten en dikke wortels

aabb

Fenotype

Genotype

P(arent) generatie

W

W

Kruising van de P generatie

Groene erwten en dunne wortels

AABB

100% 

Gele erwten en dikke wortels

aabb

100% 

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

P(arent) generatie

W

W

Resulteert in de F1 generatie

	AB
ab	AaBb

F(iliale)1 generatie

100% 

Grote planten met dunne wortels

Kruising van de F1 generatie

Groene erwten en dunne wortels

Groene erwten en dunne wortels

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

F1 generatie

W

W

Resulteert in de F2 generatie

	AB	ab
AB	AABB	AaBb
ab	AaBb	aabb

F2 generatie

3/4 heeft groene erwten en dunne wortels

1/4 heeft gele erwten en dikke wortels

W

W

Gekoppelde overerving

Gekoppelde overerving zorgt er voor dat:

• allelen die geen functionele relatie hebben (bijv. oogkleur en hoog cholesterol gehalte) toch samen overerven.

NB. Door crossing kunnen er toch andere genotypen en fenotypen voorkomen dan verwacht.

Crossing over

Groene erwten en dunne wortels

Groene erwten en dunne wortels

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

F1 generatie

W

W

x

Polygene overerving

• Er zijn meerder genen betrokken bij uiteindelijk één zichtbare eigenschap.
• Bijvoorbeeld huidkleur, oogkleur, lichaamslengte, bepaalde ziekten.

• Elk gen codeert voor een eiwit, de combinatie van deze eiwitten zorgt voor de uiteindelijke eigenschap.

Oefenen dihybride kruising (1)

Bij mensen is het allel voor zwart haar (A) dominant over het allel voor blond haar (a). Het allel
voor krullend haar is (B) dominant over dat voor sluik haar (b). De genen zijn niet gekoppeld.  Een vrouw met zwart krullend haar is heterozygoot voor beide eigenschappen. Ze verwacht  een kind van een man met blond, sluik haar. Ze hoopt dat het kind dezelfde haarkleur en haarvorm heeft als zij. Zij wil weten hoe groot de kans hierop is.

Oefenen dihybride kruising (1)

a) Wat zijn de genotypes van de ouders?

b) Welk genotype moet het kind hebben als het dezelfde haarkleur en haarvorm als de
moeder heeft? 

c) Van welke ouder moet het kind allel A krijgen? Hoe groot is de kans hierop?

d) En van welke ouder allel B? Hoe groot is deze kans?

e) Hoe groot is dan de kans dat het kind dezelfde haarkleur en haarvorm heeft als
moeder?

Antwoord op oefening dihybride kruising

Oefenen dihybride kruising (1)

a) ♂ (vader) genotype aabb 

     ♀ (moeder) genotype AaBb

b) AaBb 

c) Allel A van moeder, kans 50%

d) Allen B van moeder, kans 50%

e) 50% x 50% = 25%

Leerdoel en begrippen 5.4 

• Je hebt geleerd hoe je kunt werken met kruisingsschema's en stambomen bij meerdere genen tegelijk

Begrippen:

Ongekoppelde overerving, gekoppelde overerving

Huiswerk

• Maak opdrachten 38 t/m 53 van 5.4