ph5 KuBv 17de eeuw Bouwkunst introductie

• Kunst Algemeen
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

H3: Bouwkunst - 17e eeuw

Doelen

• Je kunt uitleggen hoe en waarom de Amsterdamse grachtengordel is aangelegd. 
• Je kunt de verschillende bouwstijlen in de 17e eeuw van Nederland herkennen en beschrijven.
  
• Je kunt de Hollandse bouwstijlen koppelen aan de Europese bouwstijlen en culturele veranderingen.
  
• Je kunt bouwkundige begrippen hanteren.
  

Groeien = bouwen

Inwoneraantal van Amsterdam verdubbelt tussen 1570 en 1600. (Waardoor?)

Aanleg van grachtengordels en -panden, maar ook publieke gebouwen en buitenhuizen (in de Beemster en langs de Vecht).

Welke drie grachten ontstaan na de eerste uitbreiding van Amsterdam? Leg uit wat de oorzaken zijn voor de uitbreiding van Amsterdam TB blz 24.

Lees 'Renaissance' op blz. 24 en 'Hollands
classicisme' op blz. 26.
Noem van elk minimaal vier kenmerken.

Hollandse Renaissancestijl 

(ook wel Hollands maniërisme)

Hollands Classicisme

(in navolging van het Franse classicisme)

1. Hollands classicisme
2. Hollandse renaissance

1. Hollands classicisme
2. Hollandse renaissance

1. Hollands classicisme
2. Hollandse renaissance

1. Hollands classicisme
2. Hollandse renaissance

1. Hollands classicisme
2. Hollandse renaissance

Hollandse Renaissance

Hollands classicisme

Trapgevels

Veel natuursteen

baksteen

Naar Frans voorbeeld 

sober

Speklagen

Symmetrisch

Klassieke elementen

guirlandes

decoraties van natuursteen

Ook wel Hollands maniërisme genoemd

Veel hoogte in de gevels

Renaissance bouwkunst

voor 17de eeuw

Stijlperiode in de Archtectuur (opkomst rond 1400 die later rond 1600 overging in de Barok).

• De oud Griekse en Romeinse bouwkunst werd herontdekt en bewonderd.
  
• Proportie en harmonie waren erg belangrijk, zoals ook in de klassieke oudheid. 
• Het menselijk lichaam als uitgangspunt voor de maarvoering: De Gulden Snede

De hernieuwde belangstelling voor de vormentaal van de Oudheid wordt uitgebreid toegepast in de Architectuur.

Men bestudeerde de verhandeling van de Romein Vitruvius en men ging uit van de maat van antieke gebouwen (die nog ruimschoots---veelal ruines-- aanwezig waren in Italië) om zich vertrouwd te maken met de 'taal' van die architectuur.

Klassieke griekse bouwkunst

Romeinse bouwkunst

Architraafbouw - Bouwelementen

Fries

Voetstuk

Kapiteel

Timpaan

Schacht

Architraaf

Compositie

Grondplan

Bouwelementen

Decoratie

"het stadhuis van Maastricht is geïnspireerd op de Klassieken omdat het ook symmetrisch is qua ...."

"Je ziet de inspiratie van de Klassieken terug in de .... je ziet namelijk timpanen, kapitelen en rondbogen die direct afgeleid zijn van Klassieke voorbeelden"

BOUWSOORTEN

woningen/ stadhuizen/ theaters/ buitenhuizen/ kerken/ vestingsteden

STIJLKENMERKEN

• Hollandse renaissance (voort uit Europese renaissance 16de eeuw)
• Hollands classicisme (reactie op de Europese Barok)
• Barok (rest van Europa)

Verloop van stijlen

(Europese) Renaissance --> Hollands maniërisme komt voort uit Renaissance

(Europese) Barok --> Hollands classicisme = reactie op Barok

Hollandse renaissance

• Grote ramen
  
• speklagen (horizontaliteit)
  
• trapgevels
  
• Klassieke decoratieve elementen (kapitelen/frontons)
• Baksteen

Vleeshal Haarlem 1603

Welk gebouw hoort NIET bij de Hollandse renaissance

A: Sint Jans Gasthuis-  1563 - Hoorn

B: Stadhuis Antwerpen - 1561/1564 - Antwerpen

C: Mauritshuis - 1633/1644 - Den Haag

D: Oost-indisch huis -1603- Amsterdam

1. 
2. 
3. 
4. 

Barok (Europa/ stijl van vorsten)

In de rest van europa -> Contrareformatie

Kenmerken gebouwen:

• Symmetrische basis
• Uitbundige dynamische decoratie

Kenmerken Parkarchitectuur in de Barok:

• een duidelijk verbrede hoofdas, op het gebouw uitkomend
• perken rechthoekig in een verhouding van 3 : 5
• tweezijdige symmetrie
• verband met het gebouw, een eenheid vormend
• beelden op kruisingen van de paden
• strak geschoren werk, laag --> dramatisch gebouw
• gebruik van fijn grind

https://www.youtube.com/watch?v=XzNCYSYegjE

Paleis Het Loo, Apeldoorn

1684 

lees pagina 29 uit je boek

Hollandse classicisme

• Streng naleven Klassieke orde (inspiratie klassieke oudheid)  
• Pilaster gevel, timpaan met relief
• symmetrische
• nadruk horizontale als verticale lijnen
• relatief sober oogt strakker dan het Hollandse Renaissance

Mauritshuis, Den Haag

1633/1644 

Hollands classicisme is geschikt als bouwstijl voor de Republiek omdat...

Examenvragen

Op de afbeelding Bibliotheca Thysiana te Leiden uit de zeventiende eeuw. Nog steeds doet dit gebouw dienst als bibliotheek.

A. Leg uit waarom een gebouw zoals de Bibliotheca Thysiana interessant was voor welgestelden uit de gouden eeuw om te bouwen.

B. Beschrijf aan de hand van drie aspecten van de vormgeving waarom de Bibliotheca Thysiana past binnen het Hollands classicisme

De collectie van de Bibliotheca Thysiana wordt bewaard in een speciaal voor dat doel gebouwd pand uit 1655, door Arent van 's-Gravesande ontworpen in de stijl van het Hollands classicisme. 

Het is een goed voorbeeld van een zaalbibliotheek, in die tijd een nieuw verschijnsel. In een zaalbibliotheek worden de boeken geraadpleegd in dezelfde ruimte waar ze ook opgesteld staan. De boekenzaal, met een grote leestafel in het midden, meet 7 bij 14 meter en bevindt zich op de eerste verdieping. De begane grond was door Van 's-Gravesande bedoeld als woonruimte voor een beheerder.

Antwoord dient de volgende strekking te hebben:

Het geven van de opdracht om een bibliotheek te bouwen gaf blijk van wetenschappelijke interesse wat een belangrijke eigenschape van de humanistische burger uit de gouden eeuw. 

Mogelijke antwoorden

• Compositie, het gebouw is streng symmetrisch en afgeleid van de klassieke orde/ het gebouw bestaat uit drie lagen en is geinspireerd op de klassieke orde
• Bouwelementen, er is gebruik gemaakt van (dorische) kapitelen/pilasters/ timpanen/frontons/fries
• Versiering, er si gecoreerd met klassieke elementen zoals de guillande boven de deur/ dorische kapiteel vorm die streng klassiek is

hint

WAT HOORT WAAR?

De Olyfant

1606-1630, Haarlem

Paleis Noordeinde

verbouwing 1640 , Den Haag

Paleis van Versailles

1624-1680, Versailles (FR)

Hollands Classicisme

Hollands renaissance

Barok

Vergelijk de foto's (huis Bartolotti rechts en Huis met
de hoofden links). blz 25 TB

Welke overeenkomsten zie je?

Vergelijk de foto's (Paleis op de Dam
en Mauritshuis). blz 27 TB

Welke overeenkomsten zie je?

Kerken blz 28 TB

• Veel voormalige katholieke kerken (in gotische stijl, dus hoog, licht en kruisvorm) worden protestants, versierd met Renaissancemotieven;
  
• Nieuw te bouwen kerken vaak in centraalbouw (Renaissance-invloeden)
• Schuilkerken

Protestante kerk

Katholieke kerk

Leg het begrip centraalbouw uit blz 28 TB en waarom werd er bij een kerk gekozen voor een plattegrond vorm.

Buiten wonen blz. 28 TB 

• De stad stonk in de zomer, de rijke burgers verhuizen naar 'buiten'. 
• Bouwen: aan de oevers van de Vecht en Amstel, in de (nieuwe!) polders van Noord-Holland.
  
• Vaak aan het water (vervoer huisraad over de rivier) / verkoeling
• Niet al te overdadig in bouwstijl en luxe: wel chique, maar men blijft calvinist
• Vaak laat men tegelijkertijd ook een weeshuis / armenhuis / ... in de stad bouwen ter compensatie van de eigen luxe.
• Veel gasten, feestjes (vgl. adel)

Paleis Het Loo 

blz. 29 TB

• Stadhouder Willem III wordt koning van Engeland (door te trouwen)
• Wil 'koninkje spelen' in Nederland
• Laat Paleis het Loo bouwen met Versailles als voorbeeld 

Toch een klein beetje hofcultuur in Nederland!

Welke vorm heeft bij een vestingsstad de voorkeur leg je antwoord uit. blz 29 TB

N.a.v. deze les. Wat heb je geleerd en waarover zou je nog meer willen/moeten weten om de 17e eeuwse bouwkunst goed te begrijpen?