Domein C havo examen

• Biologie
• HBO
• Studiejaar 2

Domein C havo examen

C1: Zelforganisatie van cellen

Genexpressie: welke genen staan ‘aan’ of ‘uit’?

• Hetzelfde DNA, maar niet alle genen zijn in elke cel actief.
• Genexpressie wordt beïnvloedt:

Interne factoren: Signaalstoffen, hormonen en cel-celcommunicatie.

Externe factoren: Voeding, temperatuur en stress.

• Voorbeeld in gezondheid:
• Kanker
• Stofwisselingsziekten
• 
  

C1: Zelforganisatie van cellen

Genexpressie: welke genen staan ‘aan’ of ‘uit’?

Waar of niet waar:

Alle cellen doen continu aan genexpressie

Celdifferentiatie: cellen krijgen een specifieke functie

•  Verschillende celtypen door celdifferentiatie. 
• Stamcellen: ontwikkelen zich tot gespecialiseerde cellen.
• Verschillen in celdifferentiatie zorgen voor diversiteit in functies.

• Mitochondriën
• Bruin vetweefsel

• 
  

Ontwikkeling van cellen en gezondheid

• Herstel van weefsels
• Regeneratieve geneeskunde: stamcellen gebruiken voor herstel beschadigde weefsels

• 
  

Ontwikkeling van cellen en gezondheid

Vraag:

Hoe kan het dat mensen vroeger sneller overleden aan ziektes dan nu?

C2: Zelforganisatie van het organisme

De levenscyclus en ontwikkeling van organismen

• De levenscyclus omvat verschillende fasen: geboorte, groei, ontwikkeling, voortplanting en sterfte. 
• Celgroei en celdeling (mitose): zorgen voor de toename van cellen en groei organisme.
• Differentiatie: Cellen specialiseren zich in weefsels en organen.
  
• Hormonale regulatie stuurt processen zoals puberteit, voortplanting en veroudering.

• Gezondheid:

Hormonale verstoringen: kunnen de ontwikkeling beïnvloeden.

Voeding : rol in de groei en ontwikkeling spelen.

C2: Zelforganisatie van het organisme

De levenscyclus en ontwikkeling van organismen

Vraag:

In welke levensfase verandert de hormoon regulatie het meest?

Voedselproductie en ontwikkeling van organismen

• Landbouw en veeteelt: levenscycli beheren, voedselproductie optimaliseren. 
• Selectieve kweek en genetische modificatie

Voorbeelden in voedselproductie:

• Plantenveredeling: Gewassen met hoge opbrengsten of resistentie tegen ziektes.
  
• Dierlijke productie: Het gebruik van groeihormonen of specifieke voeding om vleesproductie te verhogen.
  

• 
  

Verstoringen in de ontwikkeling en aanpak hiervan

• Verstoringen in de levenscyclus: genetische afwijkingen, ziekten, hormonale disbalans of omgevingsfactoren.
• Gezondheid: aangeboren afwijkingen, ziekten, veroudering en preventie.

• Voedselproductie:

Ziekte planten door schimmels of insecten: → bestrijding met pesticiden of biologische methoden.

Stress of infecties bij dieren:  → aangepaste huisvesting en diergeneeskunde helpen dit te voorkomen.

C3: Zelforganisatie van ecosystemen

Dynamiek en evenwicht in ecosystemen

• Ecosystemen: verandering door natuurlijke processen en menselijke invloeden.

Dynamieken en evenwicht:

• Successie: de geleidelijke verandering van ecosystemen.

Primaire successie: Ontstaat op een plek waar nog geen leven was.

Secundaire successie: Ontstaat op een plek waar al een ecosysteem was, maar dat is verstoord.

C3: Zelforganisatie van ecosystemen

Dynamiek en evenwicht in ecosystemen

Vraag:

Zou een bosbrand eerder kunnen gebeuren na primaire of na secundaire successie?

Duurzaamheid en ecosystemen

• Duurzaamheid: Ecosystemen blijven functioneren zonder dat ze worden uitgeput.

• Duurzaam landgebruik
• Natuurbeheer
• Circulaire economie

• Menselijke activiteiten: zowel positief als negatief
• 
  

Menselijke invloed op zelforganisatie van ecosystemen

• Negatieve invloeden:
  

Ontbossing

Klimaatverandering

Overbevissing

Milieuvervuiling

• Maatregelen om ecosystemen te beschermen:
  

Natuurherstel

Beheer van beschermde gebieden

Ecologische verbindingszones

Duurzame landbouw en visserij

Menselijke invloed op zelforganisatie van ecosystemen

Vraag:

Waarom is het belangrijk dat we ontbossing tegengaan?

Wereldbeeld en ecologisch bewustzijn

• Hoe moeten we met ecosystemen omgaan? 
• Visies:

Ecocentrisch wereldbeeld: De natuur heeft intrinsieke waarde, los van haar nut voor de mens.

Anthropocentrisch wereldbeeld: De natuur is er om door de mens gebruikt te worden, maar moet wel beheerd worden.

Duurzaam wereldbeeld: Streeft naar een balans tussen economische, ecologische en sociale belangen.

Vraag:

Stap 1: Vraag en informatie

Zelf de vraag en tekst lezen 

Stap 2: soort vraag

Conclusievraag, want we moeten uitleggen wat er gebeurt als de wolven verdwijnen

Stap 3: gegeven data

Herten eten planten, wolven jagen op de herten en beren jagen op de wolven.

Stap 4: wat is er nog nodig?

ingrediënten: natuurlijk evenwicht, predatie, overbegrazing, populatie groei

Denkwijzen

Er is altijd een natuurlijke evenwicht in het ecosysteem, deze wordt verstoord als er een factor weg valt uit het voedselweb.

Er is veel predatie in een ecosysteem.

Als te veel groen wordt gegeten, is er sprake van overbegrazing.

Als er een factor weg valt uit een ecosysteem, kan er populatiegroei plaatsvinden.

Stap 5: antwoord beredeneren

De herten eten gras, wolven jagen op de herten en beren op de wolven. 

(DATA)

Als de wolvenpopulatie verdwijnt, zal er geen predatie meer zijn op de herten. Ook zullen de beren niks hebben om op te jagen. 

(VERBINDING)

Als gevolg van dit, zal het evenwicht uit zijn natuurlijke evenwicht komen. De populaties zullen in aantallen verschillen en er zal uiteindelijk door de herten overbegrazing plaatsvinden (CONCLUSIE)

Stap 6: controleren

Check of begrippen zijn gebruikt en of de vraag wordt beantwoord in het deel wat gevraagd werd bij deel 2 

(data, verbinding, conclusie)