2021 KUA A5 Classicisme en Romantiek: muziek - Inge

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Romantiek en Realisme: muziek

Deze les:

o Herinnering: stromingen 19e eeuw: Romantiek, Impressionisme, Realisme

 

o Muzikale voorstellings- en vormgevingskenmerken aanwijzen van: 

-Romantiek (in vergelijking met Classicisme)

Van elke bovengenoemde kunststroming een aantal belangrijke componisten leren kennen

o Muzikale vormgevingsmiddelen

 

Leerdoelen

o Je weet aan de hand van welke begrippen je muziek kan beschrijven

oJe kan kenmerken noemen van Romantische muziek (ook in vergelijking met classicisme)

oJe kent een aantal Romantische muziekstukken

o Je kan uitleggen waarom het voor musici in de 19e eeuw belangrijk is om virtuoos te zijn

oJe kent de begrippen programmamuziek, kunstlied en virtuositeit en hun kenmerken

ROMANTIEK

IMPRESSIONISME

REALISME

gevoel en emotie belangrijk

exotisme

wegvluchten uit werkelijkheid (verleden of fantasie)

werking van kleur en licht belangrijk)

momentopname weergeven

snel werken: toetsen en vlekken

gewone mensen als onderwerp (arbeiders)

weergeven werkelijke wereld zonder opsmuk

ROMANTIEK

IMPRESSIONISME

REALISME

Classisisme: 1720-1820

Tussen Barok en Romantiek in

De Grote Drie: Haydn, Mozart, Beethoven

(Beethoven en Schubert: overgang Romantiek)

Wenen

Klassiek symfonie orkest

Vaste opbouw: sonate, symfonie

Klassiek element hieraan: volmaakt streven naar rede-emotie, vorm-inhoud

Eine kleine Nachtmusik kan je goed analyseren

Het volgt de regels van het classicisme (zie filmpje (extra))

Romantiek: 19e eeuw

Beethoven

Schubert

Wagner

Strauss

Romantische elementen:

Ontsnappen uit de werkelijkheid

Emotie

Virtuositeit

Nationalisme

VIRTUOSITEIT

Paganini

https://nl.wikipedia.org/wiki/Niccolò_Paganini

Virtuoos violist en componist Paganini cultiveerde de mythe omtrent zijn persoon: hij zou bezeten zijn door duivel.

Virtuositeit

Musici vragen steeds meer van zichzelf, 

wilden aandacht van de burger trekken,

wilden zich onderscheiden van collega’s

Kenmerken virtuositeit:

Perfecte techniek

Vliegensvlugge vingers

Hartstochtelijke speelstijl

Emotie

Enorme dynamiek (hard/zacht)

Exotische akkoorden

Verschil in toonhoogten steeds groter en dramatischer

Romantiek: 19e eeuw

Romantische elementen:

Ontsnappen uit de werkelijkheid

Emotie

Virtuositeit

Nationalisme

Kenmerkende muziekvormen:

Programmamuziek

Kunstlied

LUISTEREN NAAR MUZIEK

HOE ORDEN JE WAT JE HOORT?

Wat zijn de
muzikale vormgevingsmiddelen?
(pag 156 werkboek)

Muzikale middelen:

Melodie 

Harmonie 

Toonduur 

Tempo 

Dynamiek 

Klankkleur 

met deze vormgevingsmiddelen creëren componisten muziekstukken: composities.

Muzikale middelen:

Melodie (unisono/polyfoon)

Harmonie (akkoorden, consonant of dissonant)

Toonduur (metrum/ritme/syncope)

Tempo (adagio, allegro, bpm)

Dynamiek (variatie in klanksterkte)

Klankkleur (warm/donker/helder/schel etc)

PROGRAMMAMUZIEK

VOORBEELD 1

Het fragment dat je hoorde is de opening van 'Also sprach Zarathustra' (1896)

Het is de vertaling van een zonsopkomst - donkere pauken, schetterende koperpartijen, knallende pauken.

Dit uitbeelden van een verhaal of gevoel is een breuk met de strakke structuren uit de klassieke periode

Programmamuziek =

Instrumentale muziek die geïnspireerd is op een buitenmuzikaal gegeven (de muziek drukt een gevoel uit of vertelt een verhaal).

Deze muziek heeft meestal een titel.

Typisch romantische thema's in programmamuziek: 

Natuur(geweld)

Het bovennatuurlijke (elfjes, feeën, onderwereld, de dood)

Vaderland (nationalisme)

Legenden, volksverhalen en romans

PROGRAMMAMUZIEK

VOORBEELD 2

0:00-01:10

0

Welk plaatje vind je het beste bij de muziek passen?

1. 
2. 

Luister tot minuut 1:10. Je ziet de eerste melodie die gespeeld wordt. Op welk instrument?

1. Viool
2. Klarinet
3. Trompet
4. Dwarsfluit

De Moldau van componist Bedrich Smetana

- De tocht van een rivier: vanaf het beekje in de bergen tot aan de brede monding ervan in de stad Praag

- Onderdeel van een groter muziekstuk (cyclus) over Smetana's vaderland Tsjechië

- Geschreven rond 1875: de Romantiek

Luister nu van 01:10-01:41

Luister tot minuut 1:41.
Je hoort hier twee keer een...

1. Motief
2. Variatie
3. Thema

Welke muzikale laag is het belangrijkst in dit gedeelte?

1. Melodie
2. Harmonie
3. Ritme
4. Bas

Luister minuut 1:26-1:57 - het thema en de eerste variatie.
Waarin wordt een verschil gemaakt?

1. De toonhoogtes
2. Het ritme

De Moldau van componist Bedrich Smetana

- Componist maakt muziek op basis van iets wat geen muziek (buitenmuzikaal) is

- Probeert dat beeld, verhaal, ... te verklanken in muziek: golven, beweging, ...

- Toen het ontstond: componist gaf een programmaboekje aan het publiek mee met het verhaal, gedicht of informatie

CHECKVRAAG

Hoe noem je muziek die gecomponeerd is op basis van iets buitenmuzikaals, zoals een schilderij, een verhaal of de natuur?

1. Absolute muziek
2. Programmamuziek

KUNSTLIED

VOORBEELD 1

De elfenkoning

Wie rijdt er zo laat door nacht en wind?

Het is een vader met zijn kind.

Hij houdt de jongen vast in zijn arm,

Omklemt hem stevig en houdt hem warm.-

Waarvoor toch ben je zo bang, mijn zoon?-

Voor de elfenkoning, met mantel en kroon;

Zie jij dan, vader, de elfenkoning niet?-

Mijn zoon, dat is een nevelsliert.-

‘Mijn liefste kind, kom mee met mij!

Zo’n leuke spelletjes spelen wij:

Vol bonte bloemen staat ons strand;

Mijn moeder kleedt ons met goud en kant.’-

Ach vader, ach vader, heb je niet gehoord

Waarmee de koning mij zachtjes bekoort?-

Wees rustig, blijf rustig mijn kind!

In dorre bladeren ritselt de wind.-

‘Ga mee met mij en leer mij kennen;

Mijn dochters zullen jou verwennen,

Ze dansen elke nacht, mijn lieve knaap,

En wiegen en zingen je daarna in slaap.’-

Ach vader, ach vader, kijk ginds naast de baan:

Zie je de koning zijn dochters niet staan?-

Mijn zoon, ik zie ze helder en klaar;

Het lijken die oude grijze wilgen daar.-

‘Ik hou van jou, je bent al wat nu voor mij telt;

En ben je niet willig, dan gebruik ik geweld.’-

Ach vader, ach vader, nu raakt hij me aan!

Elfenkoning heeft mij pijn gedaan!-

De vader huivert, hij rijdt gezwind

Hij houdt in zijn armen het kermende kind,

Bereikt de hoeve ternauwernood;

Het kind in zijn armen was dood.

Het (kunst)lied

Piano werd even belangrijk als stem (zang en piano gelijkwaardig)

Geen couplet-refrein structuur meer, liederen worden doorgecomponeerd

complexer dan volkslied

lange, verhalende tekst

uitgebreider muzikaal verhaal 

(iedere stemmingswisseling en wending van het verhaal moet in muziek worden vertaald)

Aan het werk

o Maak de vragen over De Elfenkoning 

Bekijk de video van 'Der Erlkönig'

Hoe hoor je dat in het lied vier personen worden voorgesteld?

De piano speelt naast de zang een belangrijke rol. Beschrijf de rol van de piano.

Der Erlkönig is een zogenaamd kunstlied, een populair genre in de Romantiek. Het kunstlied wijkt af van het gewone volkslied. Leg dit uit aan de hand van vier zaken die je in Der Erlkönig kan horen.

De elfenkoning

Wie rijdt er zo laat door nacht en wind?

Het is een vader met zijn kind.

Hij houdt de jongen vast in zijn arm,

Omklemt hem stevig en houdt hem warm.-

Waarvoor toch ben je zo bang, mijn zoon?-

Voor de elfenkoning, met mantel en kroon;

Zie jij dan, vader, de elfenkoning niet?-

Mijn zoon, dat is een nevelsliert.-

‘Mijn liefste kind, kom mee met mij!

Zo’n leuke spelletjes spelen wij:

Vol bonte bloemen staat ons strand;

Mijn moeder kleedt ons met goud en kant.’-

Ach vader, ach vader, heb je niet gehoord

Waarmee de koning mij zachtjes bekoort?-

Wees rustig, blijf rustig mijn kind!

In dorre bladeren ritselt de wind.-

‘Ga mee met mij en leer mij kennen;

Mijn dochters zullen jou verwennen,

Ze dansen elke nacht, mijn lieve knaap,

En wiegen en zingen je daarna in slaap.’-

Ach vader, ach vader, kijk ginds naast de baan:

Zie je de koning zijn dochters niet staan?-

Mijn zoon, ik zie ze helder en klaar;

Het lijken die oude grijze wilgen daar.-

‘Ik hou van jou, je bent al wat nu voor mij telt;

En ben je niet willig, dan gebruik ik geweld.’-

Ach vader, ach vader, nu raakt hij me aan!

Elfenkoning heeft mij pijn gedaan!-

De vader huivert, hij rijdt gezwind

Hij houdt in zijn armen het kermende kind,

Bereikt de hoeve ternauwernood;

Het kind in zijn armen was dood.

Der Erlkönig is een lied uit de Romantiek. Noem drie aspecten uit het verhaal waardoor dit lied past bij de romantiek.

Verwerking van de leerdoelen

o Je weet aan de hand van welke begrippen je muziek kan beschrijven;

oJe kan kenmerken noemen van Klassieke en Romantische muziek

oJe kent een aantal Romantische muziekstukken;

o Je kan uitleggen waarom het lied een belangrijke muziekvorm werd in de 19e eeuw;

o Je kan uitleggen waarom het voor musici in de 19e eeuw belangrijk is om virtuoos te zijn;

o Je kent de volgende begrippen: programmamuziek, virtuositeit, dynamiek, kunstlied.

Verdiepende vraag (extra)

Waarom werd het lied een belangrijke kunstvorm in de 19e eeuw?