Paragraaf 2.4 Het dagboek van de aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Waarom steeg de zeespiegel na de ijstijd?

Hoe oud is de aarde eigenlijk?

Waarom weten we zoveel over de geschiedenis van de aarde?

Absolute ouderdom:

• Iridium --> komt van nature niet voor op aarde; maar wel in meteorieten.

• Fossielen --> blijft alleen bewaard als het snel bedekt wordt met sediment 
• Halfwaardetijd --> Radioactief materiaal in gesteente vervalt in vaste tijden (bv. uranium in 700 mln jaar)

Relatieve ouderdom

Van de meeste dingen op aarde weten we niet hoe oud ze precies zijn.

We kunnen wel aangeven of iets ouder of jonger is dan iets anders = relatieve ouderdom

Relatieve ouderdom

Grondlagen die dichter aan het aardoppervlak liggen zijn jonger dan grondlagen dieper in de aarde

Superpositie 

Wat is de oudste laag?

Wat is de oudste laag?

Welke laag is jonger? A of L?

Welke laag is jonger? A of L?

Welk begrip past hier?

Welk begrip past hier?

Fossielen; hoe ontstaan ze?

Kan alleen als overleden dieren direct worden bedekt door een laag zand of klei.

Doordat deze zandlaag druk uitoefent op het skelet blijft het bewaard

Wanneer na lange tijd de zandlaag erodeert (afslijt) kan het fossiel aan / nabij de oppervlakte komen

absolute of relatieve ouderdom?

Absolute of relatieve ouderdom?

Absolute of relatieve ouderdom?

Absolute of relatieve ouderdom?

Wat zijn delfstoffen?

Alles uit de grond wat nuttig is voor gebruik van de mens.

3 groepen:

1. Metalen

2. Fossiele brandstoffen

3. Diverse grondstoffen

Voorbeelden?

Hoe ontstaan metalen?

Komen niet 'puur' voor, maar altijd opgesloten in een gesteente. 

Een metaal in een gesteente noemen we een erts

Deze ertsen zijn vanuit de mantel omhoog gekomen 

Meeste ertsen blijven echter onder de grond en moeten door middel van mijnbouw gewonnen worden.

Hoe ontstaan fossiele brandstoffen?

Neem de volgende vragen over in je schrift.

Beantwoord ze tijdens het bekijken van het volgende filmpje:

1. Wat is de eerste fase waaruit steenkool ontstaat?

2. Wat is er nodig om vanuit de eerste fase steenkool te vormen?

3. Wat is het nadeel van het gebruik van steenkool?

https://schooltv.nl/video/steenkool-een-fossiele-brandstof/

Hoe ontstaat aardolie?

Aardolie is ook een fossiele brandstof maar ontstaat door het onder druk raken van dood plankton

Na miljoenen jaren samenpersen ontstaat aardolie. 

Ook hier ontstaat (net als bij steenkool) als bijproduct (nat) aardgas

Delfstoffen raken op!

Delfstoffen worden helaas sneller gebruikt dan ze worden aangevuld

Op dit moment zijn goud, zink, antimoon en molybdeen het meest schaars op aarde.

Klaar? Kennen & kunnen § 2.3

Check of je onderstaande leerdoelen beheerst door de antwoorden te noteren:

• Ik ken de verschillende soorten delfstoffen en hun ontstaanswijzen.
• Ik kan het inkolingsproces uitleggen en weet hoe steenkool, aardgas en steenkool ontstaan.
• Ik kan met behulp van de atlas uitzoeken waar delfstoffen op aarde voorkomen.

Aan het werk

Open op Classroom de opdracht voor deze les.

Groepjes zijn als volgt:

Groep antimoon: Douwe, Amira, Nora, Olivier, Senne

Groep goud: Lucas, Bram, Laura, Tobias, Piet

Groep zink: Medina, Ben, Floor, Joep, Ties

Groep molybdeen: Sebastiaan, Mette, Jesse, Juna, Mert

Groep scandium: Steijn, Elmer, Owen, Sem, Victor

Terug naar de leerdoelen § 2.3

• Ik ken de verschillende soorten delfstoffen en hun ontstaanswijzen.
• Ik kan het inkolingsproces uitleggen en weet hoe steenkool, aardgas en steenkool ontstaan.
• Ik kan met behulp van de atlas uitzoeken waar delfstoffen op aarde voorkomen.

Huiswerk § 2.3

Vragen?

Landenvergelijking

Maak de landenvergelijking op blz. 44 & 45 in het opdrachtenboek in stilte.

Na 20 minuten bespreken van de afzonderlijke opgaven.

We gaan uitgebreid de opgaven bespreken. 

Als je de beurt krijgt geef je aan:

- hoe kom je aan het antwoord?

- wat is het juiste antwoord?

§ 2.4: Delfstoffen in Europa

Belangrijkste delfstoffen in Europa

Steenkool --> slecht voor het milieu; tegenwoordig veel mijnen gesloten (Limburg), steenkool komt vooral van buiten Europa

IJzererts --> werd vaak gewonnen in combinatie met steenkool + belangrijke grondstof voor staal.

Kritieke grondstoffen

'Zijn economisch belangrijk voor Europa, maar er zijn risico's wat de aanvoer betreft.'

Worden vooral gebruikt voor moderne technologie (smartphones) en energiezuinige toepassingen (zonnepanelen, etc.)

Risico's voor de aanvoer van grondstoffen

Mogelijke risico's

- conflicten

- onbetrouwbare regering

- slechts enkele landen met een grondstof 

Huiswerk

Maak de opdrachten van § 2.4 blz. 46 & 47.

Welkom terug!

Afspraken online les:

- Camera / webcam is aan.

- Microfoon is uit; tenzij je een beurt hebt.

- Boeken en aantekenschrift liggen in de buurt.

- Je bent ingelogd op Classroom en op deze Lessonup.

Programma vandaag

• Mededeling portfolio
• Leerdoelen § 2.1 t/m 2.4.
• Huiswerk § 2.4; vragen? Graag in de chat. 
•  Uitleg § 2.5 + afronding hoofdstuk
• Toetsstof

Leerdoelen § 2.1 t/m 2.4

• Check; heb je alle leerdoelen van § 2.1 t/m 2.4?

• Welke leerdoelen beheers je?

• Welke leerdoelen beheers je niet (meer)?

Heb je het idee dat je het hoofdstuk beheerst?

Zijn er nog begrippen die onbekend zijn?

Huiswerk § 2.4 

Vragen? Graag in de chat. 

Geen vragen? Dan kun je de mijne dus wel beantwoorden!?

§ 2.5: Delfstoffen in Nederland

Steenkool

• Werd gebruikt voor 

elektriciteitsopwekking

• Bijna overal in Nederland te vinden

• Maar slechts op enkele plekken 

op winbare diepte

• Wordt tegenwoordig niet meer in

Nederland gewonnen

Hoe ontstaat steenkool ook alweer? Beschrijf het inkolingsproces in enkele zinnen.

Aardolie ontstaat op een vergelijkbare manier. Wat is het belangrijkste verschil tussen het ontstaan van steenkool en aardolie?

Zout

Ook zout komt veel in Nederland voor.

Dit is ontstaan toen Nederland in een 

woestijnklimaat (tijdens het Perm) lag.

Een deel van Nederland was een ondiepe zee.

Dit water verdampte onder hete en droge omstandigheden = indamping.

evenaar

Overige delfstoffen in Nederland

Kalksteen --> ontstaan tijdens het Krijt in Z-Limburg. In een tropische binnenzee hoopten schelpen en kalkskeletjes zich op

Zand en grind --> door rivieren naar Nederland gebracht

Klei --> door vroegere overstromingen van rivieren voor langs de grote Nederlandse rivieren te vinden

Nederland 'rijk' aan delfstoffen?

Nederland heeft veel delfstoffen, maar niet de 'kritieke' metalen.

Daarnaast veel import van fossiele brandstoffen

Nederland wil in 2050 niet meer afhankelijk zijn van het buitenland / import van grondstoffen

Leerdoelen behaald?

Maak via de volgende link (of scan de QR-code) het Exit-ticket van deze les.

Hiermee laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald.

https://www.exitticket.nl/ticket/wlrn9pz6

Huiswerk voor volgende week:

alle opdrachten § 2.5 in het werkboek af.

Agenda 3VAc ak vrijdag 15 januari