Training Formatief Evalueren

• Communicatie
• Middelbare school
• Praktijkonderwijs
• MBO
• Studiejaar 1-4

Jan-Jaap Klomp

Formatief evalueren

Lyceum Ypenburg

02-03-2021

Tekst

Klik hier voor een poster voor het model Feed up, Feedback en Feed forward 

Even voorstellen

Jan-Jaap Klomp

ICT onderwijsspecialist

Ervaring po &vo

leraar

intern-begeleider

#Nijmegen

Stel jezelf voor. Kies hiervoor een vorm die bij je past. Laat ook zien dat je uit het onderwijs komt en dat je expert bent op dit gebied. 

Wat hoop jij deze training te leren?

Hoe ziet jouw ideale onderwijssituatie eruit?

Wat roept dit bij jou op?

Jan-Jaap Klomp

ICT onderwijsspecialist

Ervaring po &vo

leraar

intern-begeleider

#Nijmegen

Stel jezelf voor. Kies hiervoor een vorm die bij je past. Laat ook zien dat je uit het onderwijs komt en dat je expert bent op dit gebied. 

Doelen

Aan het einde van de module weet je:

1. De doelen van toetsen (voor jou)
2. Het verschil tussen formatief en summatief evalueren
3. Hoe je op cyclische wijze formatief evalueren kunt vormgeven
4. Welke eerste stap je kunt zetten richting formatief evalueren in je eigen lespraktijk
5. Hoe je de eerste stap kunt zetten richting formatief evalueren

Inhoud training

• Toetsing algemeen
• Formatief Evalueren
• Pauze
• Een model voor Formatief evalueren (FE)
• Implementatie
• Aan de slag
• Afronding

Disclaimer

Deze module is mede tot standgekomen in samenwerking met Stichting Leerplan Ontwikkeling. De hoor- en werkcolleges (PowerPoint) en de online toolkit zijn gebruikt bij de totstandkoming. Hierdoor kunnen deze gelijkenissen bevatten. 

Inhoud training bijeenkomst 2

• Terugblik op bijeenkomst 1
• Formatief Evalueren met teams (Rubrics)
• Vervolg stappen
• Aan de slag
• Afronding

Disclaimer

Deze module is mede tot standgekomen in samenwerking met Stichting Leerplan Ontwikkeling. De hoor- en werkcolleges (PowerPoint) en de online toolkit zijn gebruikt bij de totstandkoming. Hierdoor kunnen deze gelijkenissen bevatten. 

Formatief evalueren is  meer dan alleen een instrument inzetten, zoals een quiz, rubric of oefentoets.

Wat is toetsen?

Waar denk je aan bij de term toetsen?

Vul de eerste drie woorden in waar je aan denkt...

Wat is voor jou de essentie van toetsen?

1. Afsluiten van een hoofdstuk of paragraaf
2. Controle of (les-)doelen gehaald zijn
3. Hulpmiddel om leerlingen te laten leren (vormgeven leerproces)
4. Bepalen of een leerling naar een volgend leerjaar kan of geslaagd is

Doelen van toetsen

• Welke doelen voor toetsen kun je bedenken? (±5 minuten)
• Deel dit met een collega naast je en probeer ze categoriseren (±5 minuten)
• Plenair bespreken (5 minuten)

Delen

Deel twee doelen die je met je collega hebt bedacht.

Doelen van toetsen

• Summatief: Beoordelen van de leerling bijv. Selecteren, classificeren, plaatsen of certificeren
• Is vaak het eindpunt voor leren

• Formatief: Beoordelen van het leerproces bijv. voortgang bijhouden, ontwikkeling tav leerdoelen bijhouden, onderwijs aanpassen aan behoeftes
• Is vaak het startpunt voor leren

De kok die zijn soep proeft is

De gast die de soep proeft is

Formatief

Summatief

Formatief evalueren

De essentie van formatief evalueren is het bijsturen van het leerproces om zo te zorgen dat leerlingen kunnen én mogen leren.

Toetsrevolutie (Sluijsmans & Kneyber, 2016):

"[...] een toets kan van zichzelf niet formatief zijn; het is geen inherente eigenschap van een toets (p. 10).”

Delen

Wat vraagt formatief werken van de docent?.

Ook deze studie

concludeert dat er nog weinig bewijs is voor daadwerkelijk effect van formatief toetsen op studenten en roept

op tot effectstudies. Beide reviews concluderen bovendien dat de docent en de studenten in de klas de cruciale

schakels zijn in het formatieve toetsproces: zo gaat het erom hoe zij een methodiek inzetten en niet om de

methodiek zelf. Beide reviews benadrukken sterk de behoefte aan docentenprofessionalisering. Hierbij gaat

het om vragen als: “Wat moeten docenten kennen en kunnen om formatief toetsen vorm te geven?” en “Wat

zijn effectieve vormen van professionalisering op dit gebied?”. 

Formatief evalueren

Alle activiteiten die leerlingen en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van leerlingen in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen (Black & Wiliam, 2008)

Waar gaat de student naartoe? Dit noemen Hattie en Timperly ook wel feedup

2. Waar staat de student nu? Dit noemen Hattie en Timperly ook wel feedback

3. Hoe komt de student naar de gewenste situatie / hoe nu verder? Dit noemen Hattie en Timperly ook

wel feedforward.

Over formatief evalueren

• Docent en leerling: Continu feedback geven en ontvangen om het leren in de school te verbeteren
• Formatief evalueren kán leiden tot meer motivatie, eigenaarschap en zelfregulatie bij leerlingen

Bronnen

(Stobart, 2008; Van der Ploeg & Van Engen, 2017).

Studiemiddag 1; strategie 1 & 2

1. LesdoelenLe

Formatief evalueren

Formatief toetsen laat je achteruit kijken om vervolgens een plan naar de toekomst te maken: je kijkt dus vooruit om te zien wat er nog geleerd moet worden om je leerdoel te halen

Feed-Up, geef duidelijk de doelen aan. Je leert…..

Feedback, laat je inzien wat beheerst en niet beheerst wordt.

Feed forward, waar moet de leerling nog aan werken.

Waar gaat de student naartoe? Dit noemen Hattie en Timperly ook wel feedup

2. Waar staat de student nu? Dit noemen Hattie en Timperly ook wel feedback

3. Hoe komt de student naar de gewenste situatie / hoe nu verder? Dit noemen Hattie en Timperly ook

wel feedforward.

Pauze

Drie stellingen...

Laat deze eventueel achterwege. Bepaal aan de hand van de input, voorkennis en beginsituatie of het nodig is om misconcepten aan de kaak te stellen. Daarvoor zijn deze stellingen.

Wanneer je gebruikmaakt van rubrics noem je dit formatief evalueren

1. Eens
2. Oneens

Een toets is formatief als hieraan geen cijfer verbonden is

1. Eens
2. Oneens

Formatief evalueren verhoogt de administratieve last

1. Eens
2. Oneens

Pauze

Pauze

Een FE-model

Het FE-model

Het FE-model is er één van velen. Een bekend model is die van William (feedback, feed up en feed forward). Dit model is ook impliciet in het FE model van Gulikers en Baartmans zichtbaar. 

Indien enkele docenten dit model waarderen/kennen, kun je ervoor kiezen om dit model te koppelen aan het FE-model van Gulikers & Baartman (2017). 

De FE-cyclus gaat er daarom vanuit dat de docent eerst het formatieve proces in de vingers moet hebben en dit moet inzetten in de klas. Hierbij moet de docent ook activiteiten ontwerpen die leerlingen stap voor stap meeneemt. 

https://events.slo.nl/file/9d883562-d00d-4a40-8971-bbe4123fa80d/1543313644

Gulikers, J. T. M., & Baartman, L. (2017). Doelgericht professionaliseren. Formatief toetsen met effect! Wat DOET de docent in de klas?: Eindrapport NRO-PPO overzichtsstudie dossiernummer 405-15-722. NRO.

A. Benoemen van een doel

B. Verzamelen van data

C. Analyseren van data

D. Interpreteren van data

E. Komen tot actie: op basis van interpretaties beslissingen nemen en vervolgstappen zetten. 

Enkele opmerkingen

• Het is één van de vele modellen
• Het model is gebaseerd op het handelen van de docent
• De samenhang tussen alle fases uit het model is belangrijk
  
• Het model is cyclisch 
  (geen 'rigide' stappenplan)



• De mini-cyclus: 2-3-5
• Snel schakelen tussen fases (2-3-2-3-5)
• Fase 1 en 5 worden het minst vaak toegepast. Vergeet deze dus niet... ;)  

De docent 

• WALF & WILF doel en gedrag. 
  
• Een doel helder stellen vraagt oefening.
• Weet kennis over leerlijn in eigen vakgebied te vertalen naar goede leerdoelen
• Gebruikt actieve werkvormen om met studenten leerdoelen en succescriteria te benoemen en verhelderen 
• Formuleert leerdoelen die randvoorwaarden aangeven, maar ook ruimte voor individuele invulling laten 

Geef goede voorbeelden hoe dit eruitziet. Bij voorkeur van meerdere vakken. En laat docenten eventueel zelf voorbeelden bedenken. 

Fase 1 gaat over het verhelderen van verwachtingen. Dit heeft betrekking op leerdoelen en succescriteria. De

studies in deze overzichtsstudie laten zien dat docenten dit op verschillende manieren doen. Hierin zijn vier

thema’s te onderscheiden:

1. Formuleren van heldere en doelgerichte leerdoelen, succescriteria en learning progressions als

voorwaarde voor formatief toetsen. Dit houdt ook in dat de doelen mede bepaald worden door het

doel dat de docent met formatief toetsen heeft

2. Communiceren van leerdoelen en succescriteria naar studenten, op meerdere manieren en

momenten

3. Actief betrekken van studenten en gezamenlijk expliciteren

4. Balans tussen helder gespecifieerde doelen en te dichtgetimmerde doelen

WALF (“What Are we Learning For”) en WILF (“What I

am Looking For”) strategie

De docent 

Welke vragen stel je jezelf en elkaar?

• Welke doelen wil ik met mijn studenten bereiken? Alleen cognitieve doelen
   (begrip/inzicht)? 
• Wil ik met formatief toetsen bereiken dat studenten meer
  verantwoordelijkheid over hun eigen leren nemen?  
• Werk ik met succescriteria? Hoe betrek ik studenten hierbij?
  
• Hoe krijgen mijn studenten een goed beeld van de doelen en hoe ze die
  kunnen bereiken? 
• Is “vrijheid binnen randvoorwaarden” van toepassing op mijn leerdoelen?
  

Geef goede voorbeelden hoe dit eruitziet. Bij voorkeur van meerdere vakken. En laat docenten eventueel zelf voorbeelden bedenken. 

Fase 1 gaat over het verhelderen van verwachtingen. Dit heeft betrekking op leerdoelen en succescriteria. De

studies in deze overzichtsstudie laten zien dat docenten dit op verschillende manieren doen. Hierin zijn vier

thema’s te onderscheiden:

1. Formuleren van heldere en doelgerichte leerdoelen, succescriteria en learning progressions als

voorwaarde voor formatief toetsen. Dit houdt ook in dat de doelen mede bepaald worden door het

doel dat de docent met formatief toetsen heeft

2. Communiceren van leerdoelen en succescriteria naar studenten, op meerdere manieren en

momenten

3. Actief betrekken van studenten en gezamenlijk expliciteren

4. Balans tussen helder gespecifieerde doelen en te dichtgetimmerde doelen

WALF (“What Are we Learning For”) en WILF (“What I

am Looking For”) strategie

De docent

• Gebruikt manieren om studentreacties te ontlokken passend bij leerdoelen
• Stelt open vragen gericht op diep begrip in plaats van op het goede antwoord
• Stimuleert klas/groepsdiscussies om zicht te krijgen op begrip, onbegrip en misconcepties van de klas 
• Kan inspringen op wat studenten inbrengen

Geef goede voorbeelden hoe dit eruitziet. Bij voorkeur van meerdere vakken. En laat docenten eventueel zelf voorbeelden bedenken. 

De docent

Welke vragen stel je jezelf en elkaar?

• Hoe kan ik een klas/groepsdiscussie gebruiken voor formatief toetsen? 
• Welke vragen stel ik mijn studenten om te achterhalen wat hun begrip van mijn
  vak is? Geven die vragen mij de informatie die ik zoek? (doorvragen)
• Weet een balans te vinden tussen formele en informele werkvormen.

 Een belangrijk inzicht hierbij

is dat dit kan via geplande, formele methodieken, zoals diagnostische toetsen, maar ook

via meer ongeplande, informele werkvormen

zoals observaties en klasdiscussies

Praktijkopdracht

• Welke voorbeelden van informeel en formeel evalueren ken jij?
• Schrijf zo veel mogelijk op
• Deel dit met je collega
• Bespreken met de groep

Onder fase 2 vallen alle mogelijke manieren, methodieken en strategieën die docenten gebruiken om data (i.e.

reacties, responsen) van studenten te ontlokken en te verzamelen. De thema’s die hierin terugkwamen, zijn:

1. Ontwerpen en inzetten van doelgerichte methodieken, gekoppeld aan leerdoelen

2. Het repertoire aan methodieken, formeel en informeel, dat de docent gebruikt in de klas

3. Gebruik maken van vragen stellen en klasdiscussies gericht op het uitdiepen van begrip in plaats van

zoeken naar het goede antwoord

4. Mate waarin de discussies meer studentgestuurd zijn

Delen

Welke voorbeelden van informeel en formeel evalueren ken jij?

Ook deze studie

concludeert dat er nog weinig bewijs is voor daadwerkelijk effect van formatief toetsen op studenten en roept

op tot effectstudies. Beide reviews concluderen bovendien dat de docent en de studenten in de klas de cruciale

schakels zijn in het formatieve toetsproces: zo gaat het erom hoe zij een methodiek inzetten en niet om de

methodiek zelf. Beide reviews benadrukken sterk de behoefte aan docentenprofessionalisering. Hierbij gaat

het om vragen als: “Wat moeten docenten kennen en kunnen om formatief toetsen vorm te geven?” en “Wat

zijn effectieve vormen van professionalisering op dit gebied?”. 

Voorbeelden

• Toetsen
• Gesprekken
• Vragen stellen
• Doorvragen
• Kahoot! 
• Presentatie
• Een schets

De docent

• Neemt de tijd om studentreacties kritisch te bekijken.
• Analyseert studentreacties op kernaspecten en leerdoelen van het vakgebied.
• Oordeelt niet te snel, maar vraagt door en verzamelt aanvullend bewijs.
• Laat studenten actief hun eigen en elkaars werk vergelijken en interpreteren.

Geef goede voorbeelden hoe dit eruitziet. Bij voorkeur van meerdere vakken. En laat docenten eventueel zelf voorbeelden bedenken. 

https://www.slo.nl/publish/pages/6647/voorbeelden-valkuilen-van-een-beoordelaar.pdf

Rubrics

 Een rubric maken

Stap 1: Je gaat naar opdrachten en klikt op "rubriek toevoegen"

Een rubric maken

Stap 2: Vervolgens kan je ofwel een reeds aangemaakte Rubric toevoegen, een Rubric uploaden of er zelf eentje aanmaken. We kiezen nu voor het aanmaken van een nieuwe Rubric. 

Een rubric maken

Stap 3: De Rubrics maken.

Je kan zelf beoordelingscriteria invullen, zoveel als je wilt

Je kan zelf de kolommen invullen, toevoegen en verwijderen

Je kan punten toekennen aan een Rubrics en vervolgens ook per onderdeel aangeven hoe zwaar deze meetellen. 

Hier zie je hoe zwaar het onderdeel mee telt in de eindbeoordeling. 

Opdracht met Rubrics nakijken

Opdracht met Rubrics nakijken

4.7 Opdrachten maken met Forms

De docent

Welke vragen stel je jezelf en elkaar?

• Trap ik weleens in de valkuil van (te) snel oordelen? Hoe kan dat anders? (misconcepties)
• Organiseer ik gerichte activiteiten waarmee studenten eigen en elkaars
  antwoorden kunnen analyseren?

Focus op inhoud.

Oordeel niet te snel 

De docent

• elke vragen stel je jezelf en elkaar?
• Geeft concrete suggesties voor verbetering gekoppeld aan de leerdoelen
  
• Biedt ruimte om iets te doen met de feedback en verbetering te laten zien.
• Laat studenten zichzelf en elkaar feedback geven, maar biedt hier een
  heldere structuur voor.

Geef goede voorbeelden hoe dit eruitziet. Bij voorkeur van meerdere vakken. En laat docenten eventueel zelf voorbeelden bedenken. 

Beoordeling: ZELF- & PEER assessment

• De student geeft een beoordeling aan medestudent(en).
• Het gaat om een kritische beoordeling van een product, prestatie of proces (niet een persoon).
• Door anderen te beoordelen, leert de student wat hij zelf nog kan verbeteren en gaat hij nadenken over wat goed is.
• Lange termijn: de student leert om zelfstandig het eigen werk kritisch te evalueren.
• Een peer-assessment is meestal bedoeld als diagnostisch instrument om studenten van elkaar te laten leren.

De docent

Welke vragen stel je jezelf en elkaar?

•  Hoe geef ik feedback? Op welke manier maak ik hierbij gebruik van de leerdoelen?
• Op welke manier geef ik studenten de mogelijkheid om zich te verbeteren na feedback? En hoe waardeer ik dat?
• Hoe zet ik zelf- en peer-feedback in? Op welke manier geef ik hier structuur aan? Is dit de meest zinvolle vorm?

Geef goede voorbeelden hoe dit eruitziet. Bij voorkeur van meerdere vakken. En laat docenten eventueel zelf voorbeelden bedenken. 

De Docent

De belangrijkste fase wellicht.....

• Past vervolginstructie/werkvorm aan naar aanleiding van analyse van
   studentantwoorden.
• Zet een breder didactische reportoire in dan “herhalen” en “vertragen of
  versnellen”
• Durft af te wijken van voorgestructureerde curriculum/lesplan.
• Biedt structuur aan zelfregulerende/zelfsturende activiteiten.

Een aanvullend cruciaal verschil tussen een meer of minder effectieve formatieve toetspraktijk in de klas is of

de feedback concreet gekoppeld is aan ideeën voor verbeteracties, en de docent vervolgens ruimte en mogelijkheid geeft om daadwerkelijk iets met deze

feedback te doen om verbetering te laten zien

Het inzetten van zelf- en peer-assessments in deze fase is vaak benoemd als krachtige formatieve toetspraktijk

De Docent

Welke vragen stel je jezelf en elkaar?

• Pas ik mijn lessen weleens aan naar aanleiding van studentreacties?
• Waarop baseer ik mijn keuzen dan? Analyses van studentreacties?
• Heb ik voldoende didactisch repertoire om stof op een andere manier aan te bieden?
• Verwacht ik dat studenten naar aanleiding van hun resultaten hun eigen leren verder sturen? Hoe help ik hen hierbij?

Een aanvullend cruciaal verschil tussen een meer of minder effectieve formatieve toetspraktijk in de klas is of

de feedback concreet gekoppeld is aan ideeën voor verbeteracties, en de docent vervolgens ruimte en mogelijkheid geeft om daadwerkelijk iets met deze

feedback te doen om verbetering te laten zien

Het inzetten van zelf- en peer-assessments in deze fase is vaak benoemd als krachtige formatieve toetspraktijk

Implementatie: hoe dan?

Algemene opmerkingen

• Meer informele aanpakken (bijv. veel vragen stellen en doorvragen)


• Kleine stapjes
• Docent-leerling relatie: Vertrouwen en communicatie is belangrijk
• De leerling is cruciaal: betrek hen bij het proces. Bijvoorbeeld het opstellen van succescriteria en peer-feedback.

Praktijkopdracht

• Vul de zelfevaluatie in
• Vergelijk jouw zelfevaluatie met je die van je collega's
• Vergelijk ook je sterke punten en ontwikkelpunten met collega's
• Welke overeenkomsten en/of verschillen zie je?

Eindopdracht

Tijdens de werkbijeenkomsten ga je met het volgende aan de slag:

• Je kiest één ontwikkelpunt uit je zelfevaluatie
  
• Je kiest één les en klas (tip: houd het klein)
• Je doorloopt tijdens één les de gehele FE-cyclus
• Je focust hierbij op je eigen ontwikkelpunt

Tijdens de werkbijeenkomsten krijg je verdere toelichting en begeleiding. Inhoudelijke vragen kun je nu stellen. 

Probeer het te vatten in één woord

Met welk thema
ga jij aan de slag?

Link naar het evaluatieformulier

Evalueren

Ga naar mijn.academy4learning.nl en vul het evaluatieformulier in! Alvast hartelijk dank!