2.1 De vorming van de Alpen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• hoe de Alpen zijn gevormd
  
• wat de verschillen zijn tussen een oud en een jong gebergte en waardoor die verschillen zijn ontstaan
  
• wat het verschil is tussen verwering en erosie

Welke vier reliëfvormen zijn er? (1 per antwoord)

Vier reliëfvormen

Hooggebergte

Middelgebergte

Heuvelland

Laagland

Tussen 500-1500 m

Hoger dan 1500m

Tussen de 200-500 m

Onder de 200 m

Drie plaatbewegingen

Convergent

Transform

Divergent

Naar elkaar toe

Langs elkaar

Uit elkaar

Wat zijn endogene en exogene krachten?

B97 Endogene en exogene krachten

De aardkorst verandert van twee kanten:

1. Van binnenuit door endogene krachten:
   Aarde bestaat uit: aardkern, aardmantel en
   aardkorst.
   Hoe dieper, hoe warmer
    -> door hitte ontstaan convectiestromen die 
   breuken veroorzaken in de aardkorst
   
   
2. Van buitenaf door exogene krachten: verwering
   en erosie (temperatuur, wind, water, etc.)

Het ontstaan van de Alpen

De Alpen zijn het hoogste gebergte van Europa.
Vroeger: tropische zee -> daarom: dikke lagen sedimentgesteenten (zand, planten- en dierenresten, stenen)

Door endogene krachten zijn breuken in de aardkorst ontstaan

Het ontstaan van de Alpen

De aardkorst bestaat uit bewegende schollen / platen. 

3 soorten bewegingen: 
1. uit elkaar
2. naar elkaar 
3. langs elkaar

-> naar elkaar: er ontstaan gebergten

Het ontstaan van de Alpen

1. 80 miljoen jaar geleden: de plaat waarop Afrika
   ligt beweegt naar het noorden.
2. De zeebodem tussen Europa en Afrika boog,
   plooide en brak.
3. 30 miljoen jaar geleden: de Alpen worden
   tegen Europa aan geduwd.
4. Deel Europa gerimpeld als een tafellaken:
   opheffing. Ontstaan plooiingsgebergte

Het ontstaan van de Alpen

Kalksteen (dode diertjes) -> hoge druk en temperatuur -> miljoenen jaren -> marmer

Voorbeeld van een metamorf gesteente: gesteente dat een gedaanteverwisseling ondergaat.  

B110 Reliëf

Hoogteverschillen in het landschap = reliëf 

Er zijn vier verschillende reliëfvormen: 

1. Hooggebergte: de meeste toppen zijn hoger
   dan 1.500 m.
2. Middelgebergte: de meeste toppen zijn tussen 
   de 500 en 1.500 m hoog.
3. Heuvelland: de meeste toppen zijn tussen  de 200 en 500 m.
4. Laagland: het is vrijwel overal lager dan 200 meter.

Aan de slag:

Wat?	§2.1 Opdrachten: 1 t/m 4
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• hoe de Alpen zijn gevormd
  
• wat de verschillen zijn tussen een oud en een jong gebergte en waardoor die verschillen zijn ontstaan
  
• wat het verschil is tussen verwering en erosie

Soorten gebergten

De Alpen zijn een jong gebergte.

Jonge gebergten	Oude gebergten
Hoog	Lager
Steile hellingen	Flauwe hellingen
Spitse bergtoppen	Afgeronde toppen
Diepe dalen	Minder diepe / bredere dalen

Verwering

Verschillen in jong en oude gebergten door: exogene krachten.

Verwering = uiteenvallen van gesteente onder invloed van

weer en plantengroei.

2 soorten:

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering

Mechanische verwering

Mechanische verwering (fysische verwering) = het gesteente valt uiteen zonder van samenstelling te veranderen.

• Vorstverwering / vorstwerking:

1 water dat in spleten van gesteente is gezakt, bevriest.
2 door de bevriezing zet het water een beetje uit.
3 de spleten worden steeds breder.
4 er brokkelen stukjes steen af (= verwering)

• Verwering door grote verschillen in dag- en nachttemperaturen -> in woestijnen en hooggebergten.
• Verwering door uiteendrukken van gesteenten door plantenwortels

Chemische verwering

 Chemische verwering = als de chemische samenstelling wél verandert. De mineralen reageren met zuurstof of water.

1. VB: kalkgesteente lost op in zuur grond- of regenwater ->
   Karst = landschapsvormen die hierdoor ontstaan.
2. VB: Een mineraal (ijzer) gaat roesten. Het gesteente wordt minder hard wordt en kan verkruimelen.

Verwering

Verweringsmateriaal = het ontstane puin na verwering. Het verweringsmateriaal blijkt ter plekke liggen bij verwering.

Onder invloed van de zwaartekracht kan dit verweringsmateriaal naar beneden rollen of schuiven = massabeweging

 

Erosie

Verweringsmateriaal kan zich later verplaatsen door:

• eerst de zwaartekracht
• daarna water, wind en ijs (gletsjers, landijs, sneeuw)

Tijdens dit transport vindt erosie plaats. Erosie = afschuren en uitschuren van gesteente door  met verweringsmateriaal beladen water, ijs of wind.  
Hoe ouder een gebergte, hoe meer verwering en erosie. -> gevolgen: vlakker, lager, minder steil, bredere dalen.

Tot slot: sedimentatie: het meegevoerde materiaal wordt ergens neergelegd.
Het landschap wordt weer opgebouwd.

De Alpen zijn ontstaan door

1. Exogene krachten
2. Endogene krachten

Welke twee soorten verwering bestaan er?

Vorstverwering is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering

Karst ontstaat door het oplossen van ..... in .....

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Erosie
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Sedimentatie

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Erosie

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Erosie

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Erosie

Aan de slag:

Wat?	§2.1 Opdrachten: 5 t/m 8
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• hoe de Alpen zijn gevormd
  
• wat de verschillen zijn tussen een oud en een jong gebergte en waardoor die verschillen zijn ontstaan
  
• wat het verschil is tussen verwering en erosie

Begrippenlijst

• Endogene krachten
  
• Exogene krachten
  
• Aardkern
  
• Aardmantel
  
• Aardkorst
  
• Convectiestromen
  
• Sedimentgesteente
  
• Breuken
  
• Schollen
  
• Opheffing
  
• Plooiingsgebergte
  
• Metamorf gesteente
  
• Reliëf
  
• Hooggebergte
  
• Middelgebergte