2.3 The Pianist - Historische laag

• Filmeducatie
• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introduction

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructions

The Pianist

In dit biografische oorlogsdrama zien we hoe Szpilman, een gerenommeerde pianist, vecht voor zijn leven tijdens de Duitse bezetting van Polen. De grootschalige impact van de Holocaust wordt op ongefilterde wijze in beeld gebracht; van de Getto van Warschau tot de Duitse concentratiekampen.

Leerdoelen

• De leerling onderzoekt het leven van het Wladislaw Szpilman en vergelijkt dit leven met de wijze waarop dit personage in de film wordt opgevoerd
• De leerling herleidt geschreven bronnen naar filmfragmenten 
• De leerling vergelijkt de informatie die je krijgt van foto's gemaakt van joden in het getto van Warschau ten aanzien van de informatie die je krijgt uit de film The Pianist
• De leerling analyseert de historische achtergronden van het leven van Wladislaw Szpilman aan de hand van drie scènes uit de film The Pianist 

Benodigdheden

• Opdrachtenblad
• Digibord

Instructions

The Pianist synopsis en achtergrondinformatie

Worksheets

The Pianist Bronnenopdracht.pdf

Antwoorden Bronnenopdracht The Pianist.pdf

The Pianist

Historische laag

Synopsis

In deze verfilming van de autobiografie 'The Pianist: The Extraordinary True Story of One Man's Survival in Warsaw, 1939-1945', ziet Wladyslaw Szpilman, een Pools-Joodse pianist, Warschau geleidelijk veranderen als de Tweede Wereldoorlog begint. Szpilman wordt gedwongen het getto van Warschau te wonen, maar wordt tijdens Operatie Reinhard gescheiden van zijn familie. Vanaf dit moment verstopt Szpilman zich op verschillende locaties tussen de ruïnes van Warschau en vecht hij om te overleven.

Historische laag

Een filmmaker maakt films, geen reconstructies van historische gebeurtenissen. Hij dramatiseert een verhaal en maakt er een aanschouwelijke voorstelling van.

(Historische) films dragen vaak specifieke maatschappelijke of ideologische betekenissen in zich; waarden en normen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode, een cultuur, een bevolkingsgroep, een individu. 

In deze les over de ‘historische laag’ gaan we iets dieper in op de verhouding tussen historische realiteit en de weergave daarvan in speelfilms.

In deze les:

• Onderzoeken we het leven van Wladislaw Szpilman en vergelijken we dit leven met de wijze waarop dit personage in de film wordt opgevoerd
• Herleiden we geschreven bronnen naar filmfragmenten 
• Vergelijken we de informatie die je krijgt van foto's gemaakt van joden in het getto van Warschau ten aanzien van de informatie die je krijgt uit de film The Pianist
• Analyseren we de historische achtergronden van het leven van Wladislaw Szpilman aan de hand van drie scènes uit de film The Pianist 

Legenda

Bekijk het volgende fragment

Beantwoord de vraag

Bespreken van bekeken fragement 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Interview David Ensor Peter Jennings ui 1985

Interview 

1. Szpilman was volgens de journalist ‘de enige Jood die in Warschau de oorlog overleefde’. Waarom werden alle Joden daar vermoord tijdens de oorlog?

2. Waarom hielp de Duitse officier Szpilman denk je?

3. Het monument voor de ‘bevrijders van Warschau’ werd in 1985 permanent bewaakt. Waarom? Wie waren die ‘bevrijders’?

Szpilman was volgens de journalist ‘de enige Jood die in Warschau de oorlog overleefde’. Waarom werden alle Joden daar vermoord tijdens de oorlog?

Waarom hielp de Duitse officier Szpilman denk je?

Het monument voor de ‘bevrijders van Warschau’ werd in 1985 permanent bewaakt. Waarom? Wie waren die ‘bevrijders’?

Antwoorden

• In het begin van 1942 besloten de nazi's op de Wannseeconferentie om de Joden die binnen het Derde Rijk woonden te vermoorden. De eerste stap hiertoe was Operatie Reinhard, die als doel had alle Poolse Joden te vernietigen. De bouw van vernietigingskamp Treblinka begon in mei 1942 en was gereed in juli 1942, toen de grootschalige vernietiging van het getto van Warschau op het punt stond te beginnen. Op 22 juli 1942 werd de Judenrat geïnformeerd dat alle Joden 'naar het oosten' zouden worden gedeporteerd. Er waren ook groepen Joden die in eerste instantie gespaard zouden blijven, dit waren Joden die werkten in Duitse fabrieken, Joods ziekenhuispersoneel, leden van de Judenrat en hun families en de leden van het Joodse politiekorps en hun families. De Joodse politie kreeg het bevel om elke dag 6.000 Joden af te leveren bij het treinstation (bekend onder de naam Umschlagplatz). De massadeportaties van de bewoners duurden 52 dagen (tot 21 september); ongeveer 300.000 mensen werden naar het vernietigingskamp Treblinka gedeporteerd. Na 10 september bleven ongeveer 55.000 tot 60.000 Joden in het getto leven. Deze mensen waren of aan het werk in Duitse fabrieken of ze leefden verborgen in het getto.
• Hoewel Wilm Hosenfeld sinds 1935 lid was van de NSDAP, raakte hij na verloop van tijd gedesillusioneerd door de partij en haar beleid, vooral omdat hij zag hoe Polen, en vooral joden, werden behandeld. Hij en verschillende mede-Duitse legerofficieren voelden sympathie voor alle onderdrukte groepen in bezet Polen, en waren beschaamd over wat sommige van hun landgenoten aan het doen waren. Hosenfeld raakte bevriend met talloze Polen en deed zelfs zijn best om hun taal te leren. In 1939, tegen de regels in, gaf hij Poolse krijgsgevangenen toegang tot hun families. Tijdens zijn tijd in Warschau gebruikte Hosenfeld zijn positie om onderdak te bieden aan mensen, ongeacht hun achtergrond. Na de oorlog belandde Wilm Hosenfeld in Sovjet-krijgsgevangenschap. Zijn bewering dat hij Joden en Polen had gered werd niet geloofd en hij werd veroordeeld als oorlogsmisdadiger. Hij kwam terecht in een kamp bij Stalingrad, waar hij ernstige gezondheidsproblemen kreeg. Op 13 augustus 1952 overleed hij. In 1998 vond een dochter van Hosenfeld meer dan 600 brieven van haar vader aan haar moeder en andere documenten, waaronder zijn dagboeken. In zijn teksten spreekt hij veelvuldig openlijk zijn afkeuring uit over het naziregime. In 2004 werd in Duitsland een selectie van dit materiaal gepubliceerd in het boek “Ich versuche jeden zu retten. Das leben eines deutschen Offiziers in Briefen und Tagebüchern”.
•  De ‘bevrijders’ waren de troepen van het Rode Leger, zie van Polen een satellietstaat van de Sovjet Unie maakten. Polen kwam in het Oostblok terecht, en hoorde vanaf de jaren vijftig bij het Warschaupact. Het monument voor de bevrijders van Warschau was indertijd opgericht door het Poolse bevrijdingsleger en grootste Poolse verzetsbeweging, Armia Krajowa (AK). In de zomer van 1944, toen de legers van de Sovjet-Unie in hoog tempo optrokken naar het Westen, werd Polen weliswaar bevrijd van de nazi-tirannie, maar kwam er nieuwe bezetter: de Sovjet Unie. De Armia Krajowa vreesde dat het naoorlogse Polen een Russische vazalstaat zou worden en besloot − gesteund door de Poolse regering in ballingschap − om Warschau zelf te bevrijden van de Duitsers. Op 1 augustus 1944 begon een heroïsche opstand. De 50.000 opstandelingen hadden weinig wapens en werden nauwelijks van buitenaf bevoorraad. Desondanks slaagde de AK erin om aanzienlijke delen van Warschau in te nemen. De Duitsers waren echter nog te sterk en na twee maanden strijd capituleerden de opstandelingen. Op persoonlijk bevel van Hitler werden alle inwoners weggevoerd en begon men met de vernietiging van de stad. Toen de Sovjets in januari 1945 Warschau innamen, troffen zij dan ook een nagenoeg verlaten ruïne aan. Het monument herinnerde – in 1985 – aan deze strijd: de Sovjets bewaakten het monument om uitingen van Pools nationalisme te voorkomen.

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

The sidewalk is not for you

Welk gevoel roept deze scène bij je op?

Waarom mochten – zoals deze man - Joden niet op de stoep lopen?

Noem nog drie maatregelen die de nazi’s namen om Joden te vernederen.

Antwoorden

• Eigen antwoorden
• Ter vernedering: Joden moesten zich beseffen dat ze – in de ogen van de nazi’s – onmensen waren: ‘levensonwaardige beesten’, die geen plaats hadden tussen ‘Arische’ mensen, zelfs niet in het getto.
• Voorbeelden: ze moesten straten schoonmaken, hun banktegoeden werden in beslag genomen, baarden werden afgeschoren, religieuze symbolen verwijderd, winkels, bedrijven, scholen en synagogen gesloten, ze werden publiekelijk geslagen en vernederd.

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

The ghetto wall

Welk gevoel roept deze scène bij je op?

In het getto ontstond een zwarte markt. Leg dit begrip uit aan de hand van de dialoog in deze scène.

Hoe komt het dat de vrouw aan het einde van deze scène haar man niet meer kan vinden?

Antwoorden

• Eigen antwoorden
• In deze scène kunnen de twee mannen nauwelijks geld verdienen aan de verkoop van boeken. Ze mogen en kunnen niet werken, en er worden goederen van buiten het getto naar binnen gesmokkeld. Bewakers worden omgekocht om een oogje dicht te knijpen. Dat betekent dat er een zwarte markt ontstaat: goederen worden illegaal gekocht en verkocht. Dat waren in het getto: cosmetica, alcohol, tabak, soms ook wapens. Veel van deze goederen waren voordelig opgekocht en werden voor (veel) hogere prijzen verkocht, zodat arme inwoners van het getto daar geen kans op hadden.
• Hij is waarschijnlijk overleden in het getto (aan een ziekte of door honger), of hij is al gedeporteerd. De twee mannen zijn al zo afgestompt dat het hen niks kan schelen.

In 1939 leefden 380.000 Joden in Warschau; 30 procent van de bewoners. Het was de grootste concentratie van Joodse mensen in Europa. In 1940, in de nacht van 15 op 16 november, werden bijna 450.000 Joodse burgers op een klein gebied van 307 hectare opeengepakt en afgesneden van de omgeving: het getto van Warschau. In 1942 stierf een kwart van hen van de honger. Van 22 juli 1942 tot 21 september 1942 vermoordden de nazi's ongeveer 300.000 mensen uit het getto van Warschau in het vernietigingskamp Treblinka. Ongeveer 60.000 mensen bleven in het zogenaamde restgetto. Omdat ze vernietiging wilden vermijden, bereidden ze zich koortsachtig voor op de strijd; velen van hen waren jonger dan 20 jaar. Onder de leden van de strijdende organisaties waren veel studenten en afgestudeerden van scholen buiten Warschau.

Bronnenopdracht

ghetto van Warschau

Onder werkbladen is de opdracht als PDF te vinden. 

Laat leerlingen vragen maken naar aanleiding van de bronnenopdracht over het getto van Warschau. 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Daily live in warschau ghetto

Bekijk nu de compilatie van 27 foto’s uit het getto van Warschau (Daily Life in the Warsaw Ghetto. 1941 [27 Photos] - YouTube) met leerlingen (4.41). 

Deze compilatie bevat enkele schokkende foto’s die niet geschikt zijn voor jonge kinderen. 

Bespreek met leerlingen overeenkomsten en verschillen tussen het fragment uit The Pianist en de werkelijke beelden. Mogelijke aanknopingspunten voor het gesprek kunnen zijn: het gebruik van kleur en muziek in de film, het lichaamsgewicht van de hongerende mensen, de aanwezigheid van bedelende kinderen, de (afwezigheid) van kleding en schoeisel.

Hoe is de informatie van de foto’s overeenkomstig/verschillend ten aanzien van de informatie die we krijgen van de film over het leven van joden in de getto in Warschau? 

Antwoord

• Hier zijn vele antwoorden mogelijk. De overeenkomsten zitten in het tonen van het gruwelijke leven in de getto. Maar tegelijkertijd is dit ook een verschil: de foto's laten een pijnlijkere werkelijkheid zien dan dat wordt getoond in de film. De reden hiervoor is dat je in een film toch ook wilt voorkomen dat mensen de film afzetten omdat het te heftig wordt. De foto's zijn anders dan de film niet gemaakt voor amusement's doeleinden, maar voor het vastleggen van informatie.

In deze les:

• Onderzochten we het leven van Wladislaw Szpilman en vergelijken we dit leven met de wijze waarop dit personage in de film wordt opgevoerd
• Herleidden we geschreven bronnen naar filmfragmenten 
• Vergeleken we de informatie die je krijgt van foto's gemaakt van joden in het getto van Warschau ten aanzien van de informatie die je krijgt uit de film The Pianist
• Analyseerden we de historische achtergronden van het leven van Wladislaw Szpilman aan de hand van drie scènes uit de film The Pianist