evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

evolutie

Thema 4

Evolutie

Basisstof 4

- Je kunt uitleggen wat de neodarwinistische evolutietheorie inhoudt

Meerdere theoriën

• Generatio spontanea
• Creationisme
• Lamarck
• Darwin

Neodarwinistische evolutietheorie

• Genetische variatie
• Mutaties
• Selectiedruk
• Natuurlijke selectie / survival of the fittest
• Fitness

Basisstof 5

- Je kent enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap

- Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten

- Je kunt een stamboom en een cladogram aflezen en construeren

Vergelijkende anatomie

• Homoloog: dezelfde grondvorm, andere functie
• Analoog: verschillende vorm, dezelfde functie
• Rudimentaire organen

Homoloog

Analoog

Embryologie

Cladogram

Biochemie / microbiologie

• Celdeling
• DNA
• Overeenkomsten DNA - cladistiek

Basisstof 7

- Je kent manieren van reproductieve isolatie

Reproductieve isolatie

Reproductieve isolatie

• Geografische isolatie
• Verschillen in gedrag
• Tijd

Eilandtheorie

• Groter eiland, groter gemiddeld aantal soorten
• Eiland verder van vasteland, gemiddeld aantal soorten kleiner
• Aantal soorten bepaald door immigratie en extinctie
• Hoeveelheid immigratie en extinctie afhankelijk van aantal soorten

Allopatrisch vs. sympatrisch

• Allopatrisch: soortvorming doordat twee populaties geografisch van elkaar gescheiden worden
• Sympatrisch: mutaties, gedrag, tijd, fout tijdens meiose (polyploïde)

Basisstof 6

- Je weet hoe allelen in een populatie overerven

Soort en populatie

• Soort: organismen kunnen onderling voortplanten en vruchtbare nakomelingen voortbrengen
• Populatie: individuen van dezelfde soort die in bepaald gebied leven en voortplanten
• Gene flow: uitwisseling van genen tussen populaties

Soort

• De grootste verameling van populaties waartussen gene flow kan plaatsvinden

Genenpool en allelfrequentie

• Genenpool: verzameling van alle genen in een populatie, alle allelen op ale loci van alle individuen
• Grote genenpool =  veel genetische variatie
• Allelfrequentie: hoe vaak een allel voor komt in een populatie (tussen 0 en 1)

Wet van Hardy-Weinberg

Allelfrequenties gegeven

Aantal/percentage individuen met genotype gegeven

Hardy-Weinberg

• Zonder selectiedruk worden allelen willekeurig doorgegeven
• Allelfrequenties blijven door generaties heen constant
• Dit komt bijna nooit voor

Genetic drift

• In een kleine populatie kunnen door toeval grote verschuivingen in de allelfrequentie optreden
• Flessenhalseffect en foundereffect

Flessenhalseffect

• Groot deel van populatie sterft uit door invloed uit milieu (natuurramp, ziekte)
• In overblijvende populatie is door toeval allelenfrequentie anders
• Deze allelen worden doorgegeven

Foundereffect

• Klein deel van populatie vestigt zich in nieuw gebied
• Allelenfrequentie van nieuwe populatie is anders dan die van de originele populatie

• Neodarwinisme, natuurlijke selectie, fitness, genetische variatie, mutaties
• Vergelijkende anatomie: homoloog en analoog, rudimentaire organen, embryologie, biochemie, cladistiek
• Reproductieve isolatie: geografische isolatie (allopatrisch), verschillen in gedrag (sympatrisch)
• Eilandtheorie
• Ontstaan leven, indeling in rijken, taxonomie, binaire naamgeving
• Prokaryoten: archaea, bacteriën, conjugatie, bacteriofagen
• Eukaryoten:
  - schimmels: eencellig knopvorming, meercellig hyfen en sporen
  - planten: sporenplanten en vaatplanten
  - dieren: symmetrie en skelet
• Gene flow, genetic drift (flessenhalseffect, foundereffect) 
• Hardy-Weinberg (rekenen, voorwaarden)