3.2 Organismen en hun omgeving, voedselrelaties

• Natuur, Leven en Technologie
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo
• Leerjaar 1,2

3.2 Organismen en hun omgeving, voedselrelaties

Leerdoelen:

- Je kunt invloeden op organismen indelen in biotische en abiotische factoren

- Je kunt in een ecosysteem de voedselrelaties aangeven in een voedselketen en een voedselweb

- Je kunt uitleggen wat het belang van insecten is voor de landbouw

- Je kunt uitleggen wat kenmerken van producenten, consumenten en reducenten zijn

- Je kunt beschrijven wat de rol is van producenten, consumenten en reducenten in een kringloop van stoffen

Organismen en hun omgeving

Elk organisme is afhankelijk van zijn omgeving. Die omgeving bestaat uit andere organismen, maar ook uit levenloze factoren, zoals licht, water en lucht.

Het milieu (de leefomgeving) heeft invloed op organismen. Maar organismen beïnvloeden ook hun milieu. Planten geven bijvoorbeeld zuurstof af aan het milieu en regenwormen maken gangen waardoor de bodem luchtiger wordt. Het deel van de biologie dat de relaties (betrekkingen) tussen organismen en hun milieu onderzoekt, heet ecologie.

Invloeden van de levende natuur noem je biotische factoren. Deze invloeden zijn afkomstig van andere organismen. Invloeden die afkomstig zijn van de levenloze natuur noem je abiotische factoren. In de afbeelding hieronder zie je biotische en abiotische factoren die van invloed zijn op een roodborstje.

Na een regenbui zie je vaak regenwormen uit de grond kruipen. Het milieu (de regen) heeft invloed op de regenworm.
Regenwormen kruipen uit de grond als gevolg van een verandering in een factor. Is dit een biotische of abiotische factor?

1. abiotische factor
2. biotische factor

Zijn algen in een rivier zijn een biotische of abiotische factoren?

1. abiotische factor
2. biotische factor

Is zuurstof een biotische of abiotische factor?

1. abiotische factor
2. biotische factor

Lees het artikel en bekijk het filmpje in het artikel.

Er zijn enkele biotische factoren genoemd en enkele abiotische factoren.   Waar horen de factoren bij thuis?

Biotische

Abiotisch

Stikstof

Dieren

Water

Planten

nos.nl

Lees het artikel en bekijk het filmpje in het artikel.

Enkele soorten organismen horen thuis in Nederland (inheemse soorten), maar andere soorten komen uit het buitenland (exoten).

Waar horen de volgende soorten bij thuis?

invasieve soorten

Inheemse soorten

Dopheide

Adder

Watercrassula

Pijpenstrootje

Gagel

Cranberry

Amerikaanse rivierkreeft

Appelbes

Voedselrelaties in een omgeving

In de natuur leven meerdere soorten organismen door elkaar heen. Het is eten en gegeten worden. Als in de natuur een organisme een ander organisme eet, dan wordt er energie overgegeven van het ene organisme op het andere. Je eet immers om energie binnen te krijgen. Welke organismen elkaar eten kan worden weergegeven in een voedselketen en in een voedselweb.

Voedselketen

Een voedselketen is een reeks soorten waarbij elke soort een voedselbron is voor de volgende soort.  Aan de start van een voedselketen staat 

altijd een plant. Planten worden producenten

genoemd, omdat planten hun eigen voedingsstoffen kunnen produceren (door fotosynthese). De dieren worden consumenten genoemd, omdat 

ze andere organismen nodig hebben om

voedingsstoffen binnen te krijgen (consumeren). De pijlen geven aan door welk organisme een plant of een ander organisme wordt gegeten. 

Kijk in de afbeelding van het voedselweb.
Wat zijn de producenten?

Voedselweb

In werkelijkheid is er in een leefgebied nooit maar één voedselketen. Elke soort kan het voedsel zijn voor vele andere soorten. In een leefgebied lopen dan ook meerdere voedselketens door elkaar. Zo'n verzameling van voedselketens kan je weergeven in een voedselweb.

Kijk in de afbeelding van het voedselweb.
Welke organismen worden gegeten door de kikker?

Kijk in de afbeelding van het voedselweb.
Welke organismen eten de veldmuis?

Opdracht: Ontwerp je eigen voedselweb

Voor deze opdracht ga je eerst zelf een voedselweb samenstellen. Daarna (bij de volgende opdracht) verandert het ecosysteem en dat heeft gevolgen voor het door jou samengestelde voedselweb. Welke? Daar ga je over nadenken.

Je werkt in tweetallen.

Stel je voor: je bent beheerder van een stuk eikenbos. In dit leefgebied met eikenbomen zijn ook andere organismen aanwezig. In de bijlages zie je plaatjes en een beschrijving van de andere organismen.

1. Lees de toelichting bij de organismen (bijlage 1)

2. Knip de plaatjes van bijlage 2 uit en schrijf er de namen bij.

3. Maak een voedselweb van het leefgebied in het bos met eikenbomen. Gebruik hiervoor de plaatjes. Plak de plaatjes op een lege A4.

4. Omschrijf de betekenis van een pijl.

Inleveren je voedselweb

Als beheerder van het eikenbos vind jij dat er teveel bladluizen zijn op de eiken. De bladluizen worden bestreden met het anti-bladluismiddel Denka. Gebruik het voedselweb van de vorige opdracht.

- Voor welke organismen in dit voedselweb heeft dit gevolgen?
- Zijn de gevolgen voor elk organisme even groot? Leg uit.

Wat is het effect van het gebruik van bestrijdingsmiddelen (pesticiden) in de landbouw op het Nederlandse ecosysteem? Hoe kan je dat verklaren?

Wat is het effect van de afname van het aantal insecten op voedselproductie?

Wat maakt een tuin of boerderij insect vriendelijk?

Bespreek bovenstaande afbeelding met klasgenoten. Wat denken jullie?

Welke organismen zitten er in het wormenhotel uit het filmpje?

Zoek op internet de volgende zaken op:
- Hoe ontstaat compost?
- Wat is compost?
- Waarvoor kan je compost gebruiken?

Dat wat niet wordt opgegeten...

Niet alle planten en dieren worden gegeten. Ze kunnen ook gewoon doodgaan. De dode resten van planten en dieren worden als voedsel gebruikt door afvaleters (zie afbeelding). De resten die de afvaleters achterlaten, worden verder afgebroken (gereduceerd) door bacteriën en schimmels. Je noemt bacteriën en schimmels daarom reducenten.

Kringloop

In de natuur maken alle stoffen een kringloop door (zie afbeelding). Reducenten zetten de stoffen uit de dode resten van organismen om in koolstofdioxide, mineralen en water. Koolstofdioxide en water kunnen weer door producenten worden opgenomen en bij de fotosynthese worden gebruikt. Ook de mineralen kunnen weer door producenten worden opgenomen. Stoffen van planten komen via dieren, afvaleters, bacteriën, schimmels weer bij planten terecht.

Kies uit juiste woord:
Planten zijn.....

1. producten
2. consumenten
3. reducenten
4. groen

Kies uit juiste woord:
Schimmels en bacteriën zijn.....

1. producten
2. consumenten
3. reducenten
4. vies

Kies uit juiste woord:
Dieren zijn.....

1. producten
2. consumenten
3. reducenten
4. vies

Zet de gebeurtenissen van de kringloop in de juiste volgorde.

Start bij: "Een plant neemt koolstofdioxide op uit de lucht."

Zet de gebeurtenissen van de kringloop in de juiste volgorde.

Start bij: "Een plant neemt koolstofdioxide op uit de lucht."

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Wie eet wie? Geef met pijlen aan hoe de voedselrelaties in dit voedselweb lopen.

Wie zijn de producenten? Omcirkel deze met groen.
Wie zijn de consumenten? Omcirkel deze met rood.
Wie zijn de reducenten? Omcirkel deze met blauw.*

nos.nl

Lees bovenstaand artikel. Bekijk het voedselweb dat je hebt getekend.
Leg uit wat het gevolg is van de vogelgriep op het voedselweb.

KLAAR

Antwoorden