M2 Fictiebegrippen bij boektoets

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 2

De begrippen van de boektoets

1. Titelverklaring

2. Thema

3. Motieven

4. Personages – identificatie

5. Spanning –
globale en lokale spanning

6. Tijd

7. Plaats/ruimte

8. Opbouw (chronologisch/niet-chronologisch)

9. Motorisch moment

10. Einde

11. Vertelsituaties

12. Realistische en niet-realistische fictie

13. Mening geven

Voor havo, zie de volgende slide. 

Aanvulling havo

Round character

Flat character

Karakterontwikkeling

Wisselend perspectief personaal of ik

Open plek

De uitleg van deze begrippen staat aan het eind van de LessonUp. 

1. Titelverklaring

De titel van een verhaal kun je verklaren (uitleggen). Waarom heet het boek zo? Misschien is er iets in het verhaal gebeurd wat met de titel te maken heeft. 

Waarom heet het boek zo?

1. Motorisch moment
2. Titelverklaring
3. Motief
4. Vertelsituaties

2. Thema

Het thema van een verhaal is het onderwerp. Meestal kun je dat in één of een paar woorden zeggen. Het hele verhaal gaat hierover.

Je kunt het begrip 'thema' vergelijken met een pizza. 

Kun je vergelijken met een pizza:

1. Motief
2. Titelverklaring
3. Thema
4. Motorisch moment

3. Motief

Er komen in een verhaal allerlei deelonderwerpen voor die samen het thema van het hele verhaal vormen. Die deelonderwerpen noemen we motieven. Het zijn situaties, gebeurtenissen of gedachten die regelmatig in het verhaal terugkeren. 

Je kunt het begrip 'motief' vergelijken met een pizzapunt. 

Kun je vergelijken met een pizzapunt.

1. Motorisch moment
2. Thema
3. Motief
4. Vertelsituaties

4. Personages en identificatie

Bij het lezen van een boek of het bekijken van een film heb je vast wel eens het gevoel gehad dat je met de hoofdpersoon ging meeleven. Dat noemen we identificatie. Je kunt je afvragen hoe het komt dat je je identificeert. Gedraagt de persoon zich herkenbaar? Zou je willen meemaken wat die persoon beleeft?

Voor havo: round character + flat character

Karakterontwikkeling

Kun je je herkennen in een personage? Waarom?

1. Motorisch moment
2. Identificatie
3. Vertelsituatie
4. Einde

5. Globale en lokale spanning

Globale spanning is de soort spanning die de lezer door het hele boek heen trekt; het is de vraag die de lezer het hele boek door bezighoudt. 

Lokale spanning is de spanning die op een bepaalde plaats in het boek is en op vrij snel wordt opgelost. Denk aan een achtervolging, een schietpartij.

Soort spanning die de lezer door het hele boek heen trekt.

1. Globale spanning
2. Lokale spanning

6. Tijd

De tijd waarin een verhaal speelt, is belangrijk om de gebeurtenissen te kunnen begrijpen. Als een verhaal in de middeleeuwen speelt, heeft het gedrag van de personen te maken met de gewoonten van die tijd. 

Een verhaal kan zich in het heden afspelen. Dat is nu. In het verleden is vroeger.

Een verhaal kan zich in het (1) afspelen. Dat is nu. In het (2) is vroeger.

1. (1) nu (2) vroeger
2. (1) verleden (2) motief
3. (1) heden (2) verleden
4. (1) heden (2) vroeger

7. Plaats en ruimte

De gebeurtenissen in een verhaal spelen zich op bepaalde plaatsen af. We noemen al die plaatsen samen: de ruimte. 

Een belangrijke plaats in het verhaal kan bijvoorbeeld een stad of een school zijn. Het kan ook specifieker, bijvoorbeeld een steegje waar iemand wordt bedreigd. 

De gebeurtenissen in een verhaal spelen zich op bepaalde (1) af. We noemen al die (1) samen: de (2).

1. (1) ruimte (2) tijd
2. (1) thema's (2) plaatsen
3. (1) vertelsituaties (2) tijd
4. (1) plaatsen (2) ruimte

8. Opbouw van het verhaal

Een verhaal bestaat uit gebeurtenissen en het is op een bepaalde manier opgebouwd. Er zijn verschillende opbouwmogelijkheden.

- Chronologisch volgorde = de gebeurtenissen worden na elkaar verteld, zoals in de werkelijkheid.

- Niet-chronologische volgorde = De vorm van het verhaal kan ook afwijken van de ‘normale’ volgorde. De gebeurtenissen kunnen door elkaar zijn gegooid en terugblikken (flashbacks) bevatten. 

De gebeurtenissen worden na elkaar verteld, zoals in de werkelijkheid.

1. Chronologische volgorde
2. Niet-chronologische volgorde

9. Motorisch moment

In een verhaal draait het altijd om een conflict of een probleem. De gebeurtenis waarin het conflict of probleem ontstaat, is de motor van het verhaal: alles komt dan op gang. We noemen die gebeurtenis het motorisch moment.

Het hangt van de verhaalopbouw af, waar het motorisch moment staat. In een chronologisch verteld verhaal aan het begin, bij een verhaal met een afwijkende volgorde wordt pas veel later duidelijk wat het motorisch moment is.

De gebeurtenis waarin het conflict of probleem ontstaat, alles komt dan op gang.

1. Vertelsituaties
2. Einde
3. Motorisch moment
4. Motief

10. Einde

Een verhaal kan op verschillende manieren aflopen:

- Happy end = Als alle vragen aan het einde van het verhaal zijn beantwoord en het loopt goed af.

- Een verhaal kan ook een droevig einde hebben.

- Gesloten einde = het verhaalprobleem is opgelost. Je hebt als lezer geen belangrijke vragen meer.

- Open einde = er blijven nog vragen over; het blijft onduidelijk of het probleem van de hoofdpersoon is opgelost. Je moet in zulke gevallen zelf het einde verzinnen.

11. Vertelsituaties

Op welke manier wordt het verhaal verteld?

Er zijn vier soorten vertelsituaties:

- Ik-vertelsituatie (ik-vorm)

- Personele vertelsituatie (hij/zij-vorm)

- Alwetende vertelsituatie (de 'verteller')

- Wisselende vertelsituatie (door elkaar)

- Voor havo: wisselende ik/wisselend personaal

11. Vertelsituaties

- Ik-vertelsituatie

Je ziet de gebeurtenissen door een ik-persoon, meestal de hoofdpersoon. Als lezer weet je niet meer dan de ik-persoon weet. Je leert deze figuur goed kennen, want diens gedachten en gevoelens kom je rechtstreeks te weten. Je zit als het ware in diens hoofd. Het innerlijk van de andere personages blijft voor je verborgen, waardoor zij verrassend kunnen reageren.

11. Vertelsituaties

- Ik-vertelsituatie - voorbeeld

Als Murad zwijgend mijn hand schudt, bespeur ik een eigenaardige flikkering in zijn ogen. Een ondefinieerbaar gevoel waarschuwt me dat ik voor hem op mijn hoede moet zijn. 

11. Vertelsituaties

- Personale vertelsituatie

Net als bij de ik-vertelsituatie zien we de gebeurtenissen door de ogen van één persoon. Het verschil is alleen dat het verhaal in de hij- of zij-vorm staat.

Voorbeeld: Marlène knipperde met haar ogen om het gezicht van Anwar, dat boven haar hing, scherp op haar netvlies te krijgen. Ze voelde zich erg licht in haar hoofd en ze hoorde iets gonzen, alsof allebei haar oren waren dichtgedrukt.

11. Vertelsituaties

- Alwetende vertelsituatie

In deze situatie is de verteller iemand die alles weet van alle personages. Hij weet wat zij zien, horen, denken en voelen. Hij kan in alle hoofden kijken. Hij kent de toekomst en het verleden. Deze verteller is geen personage in het verhaal.

11. Vertelsituaties

- Alwetende vertelsituatie - voorbeeld

Om halfelf besloot hij naar bed te gaan. Door een kier van het gordijn loerde hij even naar buiten. Als hij goed had gekeken, had hij de schim aan de overkant van de straat gezien, half achter een boom. Maar hij wierp slechts een vluchtige blik in de straat. Had hij dat maar niet gedaan. 

11. Vertelsituaties

- Wisselende vertelsituatie

In deze situatie wisselt de vertelsituatie. Dat kan per hoofdstuk zijn, maar ook in een hoofdstuk zelf kan gewisseld worden van vertelsituatie. Zo kan je het ene hoofdstuk vanuit personage A lezen en het andere hoofdstuk vanuit personage B. De vertelsituaties wisselen dus. 

Het verhaalprobleem is opgelost. Je hebt als lezer geen belangrijke vragen meer.

1. Open einde
2. Happy end
3. Droevig einde
4. Gesloten einde

12. Realistische en niet-realistische fictie

Realistische fictie is een verzonnen verhaal, maar het zou zich ook echt af kunnen spelen. De personages zijn herkenbaar en wat ze meemaken zou ook echt kunnen gebeuren.

Niet-realistische fictie zijn verzonnen verhalen waarbij de personages minder herkenbaar zijn en wat ze meemaken zou in het echt niet kunnen gebeuren. Denk maar aan Harry Potter, sommige dingen in het verhaal zijn wel herkenbaar, maar niemand kan vliegen op een bezem. Daarom behoort Harry Potter tot de niet-realistische fictie.

Een verzonnen verhaal, maar het zou zich ook echt af kunnen spelen.

1. Niet-realistische fictie
2. Happy end
3. Thema
4. Realistische fictie

13. Mening geven

Als je vertelt wat je van een boek vindt, dan geef je je mening. Je mening geven doe je met beoordelingswoorden. Voorbeelden van beoordelingswoorden zijn:

Spannend – saai – vreemd – eng – griezelig – onecht – vaag – grappig – oninteressant – interessant – herkenbaar – droevig – langdradig – zielig – afwisselend – net echt – onecht – oneerlijk – verrassend – ongeloofwaardig

Geef een voorbeeld van een beoordelingswoord

Havo

Round character

Flat character

Karakterontwikkeling

Wisselend perspectief personaal of ik

Open plek