pijn bij ouderen

• Verpleegkunde
• Secundair onderwijs
• Hoger onderwijs

Pijn bij ouderen

les 2

ouderenzorg 3

De drie meest voorkomende oorzaken van pijn bij ouderen zijn:

1. Osteo-arthrose, lage rugpijn en dementie
2. Dementie, osteo-arthrose en constipatie
3. Decubitus, osteo-arthrose en lage rugpijn
4. Lage rugpijn, osteo-arthrose en osteoporose

Gevolgen van onbehandelde pijn

1. tachycardie, hypertensie en tachypneu
2. urineretentie
3. vertraagde wondheling
4. pneumonie

1. Endocrien stelsel: Verhoogde vrijstelling van ACTH, cortisol, catecholamines en interleukine-1; Verminderde vrijstelling van insuline; Water en zoutretentie.

2. Ademhaling: Vermindering van het ademvolume, de residuele capaciteit en vitale capaciteit; Atelectase; Vermindering mobiliteit, hoestonderdrukking, sputumretentie, pneumonie

3. Hart- en vaatstelsel: Verhoogde sympathische activiteit met tachycardie en hypertensie; Coronaire ischemie, angor, infarct; 4. Immobilisatie, stase, diep veneuze trombose en longembolie

6. Urologisch: Toename sfinctertonus van de blaas, urineretentie

7. Wondheling en revalidatie: Vertraagde wondheling, bedlegerigheid, moeizamere mobilisatie, angst om te bewegen.

Wat is GEEN gevolg van pijn

1. Angst
2. Sterk transpireren
3. Verstoorde slaappatroon
4. Verminderde kwaliteit van leven

Acute pijn

Chronische pijn

Korter dan 3-6 maanden

Langer dan 3-6 maanden

Lichamelijke invloed op pijn is het grootst.

Psychische en sociale factoren hebben vaak ook invloed op de pijn.

Pijn is functioneel (heeft nut)

Pijn is niet functioneel (heeft geen nut)

Wat kan jij doen in herkennen van pijn

1. Observeren: let op pijnsignalen, ook bij personen die moeilijk/ niet kunnen praten
2. Vragen stellen
3. Gebruik meetinstrumenten
4. houd er rekening mee dat ziektebeelden invloed hebben op pijngedrag

Pijnanamnese

• Door wat  veroorzaakt / verdoezelt?
  
• Aard van de pijn?
  
• Plaats/ uitstraling?
  
• Intensiteit van de pijn
  
• Tijdstip?
  

-> In tegenwoordige tijd

Wat is het doel van het meten van pijn

1. Subjectieve gegevens objectief maken
2. Verlagen van het risico op chronische pijn
3. Eenduidige communicatie
4. Alle antwoorden zijn van toepassing

Wat is een belangrijke richtlijn bij het gebruik van een pijnschaal?

1. Dien altijd een pijnstiller toe bij twijfel
2. Gebruik verschillende pijnschalen bij dezelfde patiënt
3. Vergelijk pijnscores van verschillende patiënten
4. Herhaald oefenen

Richtlijnen

• Herhaald oefenen
  
• Multidisciplinair team
  
• Steeds dezelfde pijnschaal
  
• Volg de evolutie van de pijnscore
  
• Vergelijk geen pijnscores van verschillende patiënten!
  
• Bij twijfel: proefbehandeling met  pijnstiller en evalueer.
  
•  Zelfrapportage = voorkeur
  ->  Deze meten geen depressiviteit of cognitieve vermogen!
• Wat je niet kan meten, kan je geen score geven!
  
• Vaak hogere pijntolerantie bij personen met dementie maar hun pijn is identiek.

Pijn meten

1. zelfrapportage 

Hoe wordt de pijnintensiteit gemeten met de NRS?

1. Door het observeren van de pijngedrag.
2. De verpleegkundige geeft een cijfer tussen 0 en 10.
3. De zorgvrager toont op een meetlatje een cijfer tussen 0 en 10.
4. De zorgvrager geeft een cijfer tussen 0 en 10

a) Numerieke schaal / NRS

Geef een cijfer van 0 (geen pijn) tot 10 (heel ernstige pijn)

• wassen bed: Verzorgend wassen en met water en zeep
• Wassen aan de wastafel:
• Wassen op rand van het bed/rolstoel:
• Baden/Douchen

Hoe noem je deze pijnschaal?

1. VAS
2. REPOS
3. NRS
4. PAINAD

b) Visueel analoge schaal / VAS

• variant op NRS
• op een lijn pijnintensiteit laten aanduiden
• goed bruikbaar op geriatrie

• wassen bed: Verzorgend wassen en met water en zeep
• Wassen aan de wastafel:
• Wassen op rand van het bed/rolstoel:
• Baden/Douchen

Hoe wordt de CAS-schaal gebruikt?

1. Door patiënten een woord te laten kiezen dat hun pijnniveau representeert.
2. Door patiënten een nummer te laten kiezen dat hun pijnniveau representeert.
3. Door patiënten een tekening te laten maken die hun pijnniveau representeert.
4. Door patiënten een kleur aan te laten wijzen dat hun pijnniveau representeert.

c) Colored Analoge Scale / CAS 

Variant van VAS

voorkant: oplopende kleurintensiteit

 achterkant:  numerieke score

d) Verbale beschrijvende schaal 

• of verbale rating scale
• Je laat ZV met woorden aangeven hoeveel pijn hij ervaart. 

• Nadeel:  woorden kunnen verschillend geïnterpreteerd worden. 

Pijn meten

2. observationele evaluatieschaal

Bij matige tot ernstige cognitieve problemen

Welke signalen kunnen wijzen op pijn bij oudere met dementie?

a) Painad

• ernstige cognitieve beperking
• Is  gedrag van ZV veroorzaakt door pijn?
• 5  gedragsindicatoren
  -> scores van 0 tot 2
  -> 1 of 2 = mogelijke pijn of ongemak
• hoe hoger totale score, hoe groter risico op pijn

b) Doloplus 2

• 10 items -> 3 sub-groepen (lichamelijke, psychomotorische en psychosociale domein)
• 4 mogelijke antwoorden  - score van 0 tot 3
• pijn  vanaf 5/30

c) PACSLAC D

• dementie
• 60 items - verkorte NL versie

c) PACSLAC D

schaal voor zelfrapportage

observationele evaluatieschaal

abstract kunnen redeneren

bij delier of dementie

non-verbaal gedrag 

zorgvrager scoort zelf zijn pijnintensiteit

gouden standaard

Niet eenvoudig te interpreteren

Is het een reactie op pijn of discomfort?

Welke pijnschalen worden gebruikt bij een zorgvrager met beperkte verbale communicatie?

1. PAINAD
2. Visuele Analoge Schaal (VAS)
3. Numerieke Schaal (NRS)
4. Doloplus-2

Beide pijnschalen zijn specifiek ontworpen om rekening te houden met niet-verbale communicatie bij oudere patiënten, wat vaak het geval is bij deze populatie.

Wat is geen observationele pijnschaal voor ouderen?

1. Colored analoge scale
2. PAINAD
3. Doloplus
4. PACSLAC

Praktische bijzonderheden

1. pijnmedicatie

Ouder worden: Welke verandering in het lichaam is juist?

1. De spijsvertering kan versnellen.
2. De longcapaciteit kan toenemen.
3. De nieren kunnen mogelijk minder efficiënt werken.
4. Het hart kan sterker worden.

Enkele specifieke farmacologische bijzonderheden bij ouderen

• Normale veroudering: Verandering in farmacodynamiek en -kinetiek GM
  bv: nieren minder goed  -> slechtere verwijdering van GM
• Polypathologie ->  reactie van het lichaam op GM wordt beïnvloed
  
• acute of chronische aandoeningen -> meer kans op bijwerkingen
  
• Polyfarmacie -> meer bijwerkingen en GMinteracties
  
• (automedicatie)
  

 

  meer kans op therapieontrouw

Bij het ouder worden vinden er veranderingen plaats in hoe het lichaam medicijnen verwerkt. Deze veranderingen, die we 'farmacokinetiek en -dynamiek' noemen, hebben te maken met hoe medicijnen worden opgenomen, verspreid, gemetaboliseerd en uitgescheiden door het lichaam.

mindere werking nieren:  langer  duren voordat bepaalde medicijnen uit ons systeem worden verwijderd.

Naarmate we ouder worden, neemt de spiermassa vaak af. Spieren bevatten veel water -> snel in bloedbaan

als je veel vet hebt en minder spiermassa   -> GM hoopt op in het vet -> het duurt langer voordat het in zijn bloedbaan terechtkomt en begint te werken. 

Welke pijnstillers kennen jullie?

Eerste trap: paracetamol en ontstekingsremmers

Tweede trap: lichte opioïden

Derde trap: sterke opioïden

PIJN

WHO pijnladder

Van tramadol kunnen kwetsbare ouderen makkelijk erg in de war raken. Toch zal een arts het heel soms gebruiken. Sterkwerkende 

Geef enkele merknamen
van paracetamol.

Wat is voor ouderen (zonder leverschade) de maximale paracetamoldosering ?

1. 1,5 gram per dag
2. 2,5 gram per dag
3. 3 gram per dag
4. 4 gram per dag

Dosering paracetamol

Paracetamol = 1ste keuze bij pijn 

• < 4 weken:  max. 4 x 1g/dag
• ≥ 4 weken: max. 3 x 1g/dag 
• bij risicofactoren:  max.3 tot 4x 500 mg/dag 
  bv: leverziekten, alcoholisme, ondervoeding, hoog bejaard

Wat zijn de bijwerkingen van paracetamol?

Paracetamol

• Efficiënt 
• Nauwelijks bijwerkingen bij zowel acute als chronische pijn.
  
• Absolute contra indicatie: leverfalen!
  
• Relatieve contra indicatie: Leverinsufficiëntie, chronisch ethylabuse, malnutritie
  
• Zoutarm dieet: let op  natriumgehalte in bruispreparaten 

NSAID

• Liever niet / korte periode 
   ->  verhouding baten/ risico zorgvuldig afwegen
   -> voorkeur Ibuprofen
• Geen NSAID
                                met lange halfwaardetijd
                                combinatie van NSAID’s 
• Pijnevaluatie 
  

Wat zijn de bijwerkingen van NSAID?

Bijwerking:

Gastro-intestinale ontsteking, bloeding of perforatie

       -> Inspuitingen bieden ook geen bescherming

Cardiovasculair complicaties bv: beroerte, hartaanval, nierfunctiestoornissen

Opioïden

• Opioïden = afremmen transmissie pijnprikkel in zenuwbanen 
• Vaak preventief (dus minder 'zo nodig')
• Inname: vaste tijdstippen -> steady-state (Medicatie- afgifte is optimaal)
  
• Best  met paracetamol
  Cave: max. combipreparaten en max. dosis
• Doorbraakpijnen:  kortwerkende opioïden
• Methadon enkel door medisch opgeleid personeel.

Wat zijn de nevenwerkingen van opioïden?

Nevenwerkingen opioïden

• Goed monitoren - zo nodig switchen 
• obstipatie
  -> geef altijd laxativa
    (minder obstipatie bij fentanyl pleisters t.o.v. oraal )
• misselijkheid
  
• sufheid en slaperigheid 

Praktische bijzonderheden

2. materialen

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

De leerlingen voeren hier drie dingen in die ze in deze les hebben geleerd. Hiermee geven ze aan wat hun eigen leerrendement van deze les is.