3.3 De verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

3.3 De verlichting

Hoe logisch en verstandig redeneren de wereld veranderde

Vertrouwen in wetenschap

tijdens de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw werden veel nieuwe ontdekkingen en uitvindingen gedaan.

Het geloof in het menselijke denken groeide en ook hun kennis over de wereld om hen heen groeide. Men ging logisch nadenken (rationeel denken) en proberen om dingen te verklaren (verlicht worden). (zie intro 3.3)

Vertrouwen in wetenschap

Het geloof veranderd. Veel verlichte denkers brachten nieuwe ideeën over het geloof in god:

• God had de wereld geschapen, maar zich er daarna niet meer mee bemoeid. De wereld werd overgelaten aan de natuurwetten.
• Ook waren er wetenschappers die het bestaan van god in twijfel trokken.

Een nieuwe samenleving

Naast onderzoek naar de natuur, dachten geleerde burgers ook na over problemen in de samenleving, zoals armoede, bijgeloof en machtsmisbruik. De samenleving zou volgens hen een stuk beter worden wanneer men rationeel zou denken en onderwijs zou volgen. Zo begon in 1650 de Verlichting

Kritiek op de kerk

Ook de kerk kon rekenen op kritiek van verlichte denkers.

De kerkleer bestond volgens hen veelal uit bijgeloof die niet te bewijzen is aan de hand van wetenschap. Het verbieden van verschillende geloven of het vervolgen van mensen die anders naar het geloof keken was daarom volgens deze denkers onzin. 

Zij waren voor Religieuze tolerantie (verdraagzaamheid).

Kritiek op de standensamenleving

Verlichte denkers bekritiseerde ook ongelijkheid in de standensamenleving. 

Ieder mens was vrij en gelijk geboren. 

Niemand mocht de natuurrechten, zoals het recht op gezondheid, vrijheid of bezit, van anderen aantasten (veranderen/wegnemen)

Kritiek op het bestuur en de vorst

Als laatste was er kritiek op het absolutisme, want dat leidde tot misbruik van de macht en was gebaseerd op het geloof.

Verlichte denkers bedachten nieuwe systemen en regels:

• John Locke:  Een vorst krijgt de macht van het volk, wanneer deze zijn werk niet goed doet dan mag het volk in opstand komen.
• Jean-Jacques Rousseau: De macht hoort bij het volk te liggen (democratie)
• Charles de Montesquieu: Machtsmisbruik kan worden voorkomen door de macht te scheidden. 

De reactie van kerk en vorst

De kerken en vorsten die te maken kregen met deze verlichte burgers waren hier natuurlijk niet blij mee. Ze verboden boeken waarin kritiek op de kerk of op het bestuur werd geleverd. Dit verbieden van teksten, toneel of muziek noemen we censuur.

Vooral in Frankrijk was de censuur streng. Verlichte denkers werden verbannen of opgesloten in de Bastille.

Van idee naar werkelijkheid

Ondanks de censuur vanuit de 1e en 2e stand kon de verspreiding niet worden gestopt.

De bourgeoisie kwam bijeen in koffiehuizen, salons en huiskamers om het over de ideeën van de verlichting te hebben. Tijdschriften en kranten ontstonden die er voor zorgde dat er een Publieke opinie ontstond. De 1e en 2e stand hadden niet alles meer voor het zeggen.