5V 10.5 bloedvaten

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

10.5 leerdoelen

11. Je beschrijft de bouw en functie van de drie typen bloedvaten.

12. Je beschrijft de bloedstolling.

13. Je legt uit hoe in de haarvaten weefselvloeistof ontstaat.

14. Je beschrijft de bouw en functie van het lymfesysteem.

succescriteria

• je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: capillairen, kleppen, plaque, atherosclerose, infarct, bloedplaatjes, plaatjesfactor, bloedstolling, filtratiedruk, weefselvloeistof, colloïd osmotische druk, netto filtratiedruk, lymfesysteem, lymfe, borstbuis, lymfeknopen


• je kunt de de leerdoelen aan een ander uitleggen
• je kunt de (examen)vragen over dit onderwerp goed (bijna foutloos) maken
• je weet welke binas-tabellen bij het onderwerp horen en informatie uit deze tabellen halen en gebruiken (BINAS 84 C2, G, N en O)

Typen bloedvaten - bouw

Slagaders en aders: dekweefsel (endotheel), basaal membraan (eiwitten en collageen vezels), elastisch bindweefsel (slagaders), glad spierweefsel, bindweefsel.

Het endotheel is glad zodat

het bloed weinig weerstand

heeft.

Typen bloedvaten - bouw

Sommige aders hebben kleppen om

er voor te zorgen dat bloed de

goede kant op stroomt.

Door de lage bloeddruk in de aders

is dit nodig.

Typen bloedvaten - bouw

Ligging tussen skeletspieren of 

bij slagaders helpt het omhoog

stuwen van het bloed in de aders.

(slag)ader

vergelijkbare bouw

slagader meer spierweefsel, dikkere wanden

ader heeft kleppen

Aandoeningen aan bloedvaten

Artherosclerose

- endotheel beschadigd, raakt ontstoken, verdikt, afzettingen van vet, kalk (plaque)

- deze plaque kan bloedstolsel veroorzaken, die kunnen leiden tot een infarct

Haarvaten

Gezamenlijke diameter haarvaten hoog.

Stroomsnelheid laag.

Veel tijd voor uitwisseling stoffen tussen bloed en weefsel.

Haarvaten

Openingen tussen de endotheelcellen van verschillende weefsels variëren in grootte. 

biologiepagina.nl

Bloedstolling

Beschadigingen - fase 1

Beschadiging van de bloedvatwand:

Bloedplaatjes plakken aan het beschadigde  basale membraan en vormen een plaatjesprop.

Bloedplaatjes in de plaatjesprop geven stoffen af die zorgen voor aantrekken van extra bloedplaatjes en het samentrekken van de spieren rond het bloedvat.

Bloedstolling

De bloedplaatjes uit de plaatjesprop geven de plaatjesfactor af.

De beschadigde weefselcellen geven tromboplastine af.  Samen met vitamine K, Ca2+ en stollingsfactoren in het bloed komt een cascade (reeks/ waterval) op gang die uiteindelijk zorgt voor de omzetting van protrombine in trombine. 

Bloedstolling

Trombine zet op zijn beurt weer fibrinogeen om in fibrine.

Fibrinedraden vormen met plaatjes en rode bloedcellen een bloedstolsel.

Weefselherstel

Nieuwe bloedvatwandcellen ontstaan door celdeling.

Na verloop van tijd wordt een enzym (streptokinase) aangemaakt dat de fibrinedraden weer oplost.

Littekenweefsel: herstel ging gepaard met de aanmaak van veel collageenvezels en een onregelmatge weefselstructuur. Minder elasticiteit.

Weefselvloeistof

biologiepagina.nl

Uitwisseling met weefsels

Bij de haarvaten vindt de uitwisseling van stoffen plaats tussen bloed en weefsel.

De bloeddruk perst een deel van het bloedplasma (met zuurstof, aminozuren, glucose) tussen de endotheelcellen en door de poriën (indien aanwezig) het weefsel in (tussen de weefselcellen).

Bloedplasma buiten bloedvaten heet weefselvloeistof.

Uitwisseling met weefsels

De bloeddruk neemt af van 4,6 kPa naar 2,3 kPa tussen begin en eind haarvat.

Uitwisseling met weefsels

In het bloed achtergebleven eiwitten (te groot om het bloedvat te verlaten) zorgen voor een colloïd osmotische druk.

Uitwisseling met weefsels

Het verschil tussen de bloeddruk (BD) en de Colloïd Osmotische Druk (COD) levert de netto filtratiedruk (NFD).

Uitwisseling met weefsels

Deze NFD zorgt er voor dat veel weefselvloeistof aan het einde van een haarvat weer terugstroomt het haarvat in (met afvalstoffen, CO2).

Uitwisseling met weefsels

Dagelijks ongeveer 20L van bloedplasma -> weefselvloeistof. Ongeveer 10% blijft achter in de weefsels.

Het lymfesysteem zorgt er voor dat deze weefselvloeistof weer terug komt in de bloedbaan

www.bioplek.org

Lymfesysteem

Weefselvloeistof wordt

verzameld in lymfevaten.

Het heet dan lymfe.

Lymfesysteem

Lymfevaten hebben

kleppen om te zorgen

dat de lymfe de goede

kant op stroomt.

Lymfesysteem

Via de borstbuis bij de

sleutelbeenader weer het bloed

in.

Bloedplasma=weefselvloeistof

=lymfe.

aan de slag

1. maak een begrippenlijst

2. bekijk de animaties en video's in deze lesson-up

3. maken en nakijken opdrachten 10.5

4. maken en nakijken examentraining, toepassing en oefentoets (online)

5. oefen op biologiepagina

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen. 

biologiepagina.nl

biologiepagina.nl

www.bioplek.org

www.bioplek.org

www.bioplek.org

www.bioplek.org

www.bioplek.org