IFFR + MtM: Quo Vadis, Aida? - Les 3: Na de filmvertoning

• Filmeducatie, geschiedenis, burgerschapskunde, maatschappijleer, mediawijsheid, burgerschap
• HBO
• MBO
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6
• Studiejaar 1-4

Quo Vadis, Aida?

Les 3: Na de filmvertoning

• Onderzoek je de achtergrond van de maker
• Onderzoek je geschiedverfilming: klopt het verhaal historisch gezien?
• Leer je je verhouden tot de film binnen de context waarin deze verschenen is 

Tijdens deze les:

Docent

Vertel:

In de vorige les hebben jullie de film Quo Vadis, Aida? gezien. We hebben het gehad over wat jullie van de film vonden en onderzochten de filmische elementen die de maker heeft gebruikt om haar boodschap over te brengen. 

In deze les gaan we reflecteren we op de film en onderzoeken we de wereld rondom de film. Het doel is dat we ons kritisch kunnen verhouden tot het verhaal en perspectief van de maker. 

Jullie hebben een film gezien over een oorlog. Oorlogen liggen vaak gevoelig. Er zijn vele perspectieven die een rol spelen, er zijn daders, slachtoffers en vele gradaties daartussenin. Als filmmaker heb je daarom veel keuzes te maken. Waar gaat je film over, welk perspectief kies je, wil je een waarheidsgetrouwe film maken of maak je een persiflage (Inglourious Bastards).  

Jasmila Žbanić wilde een zo genuanceerd mogelijk verhaal vertellen met haar film Quo Vadis, Aida? Dit betekent dat het voor haar heel belangrijk was dat haar film waarheidsgetrouw was. 

Wat is er voor nodig om een film waarheidsgetrouw te maken, geloofwaardig, echt?

Jasmila Žbanić maakte de oorlog waarover ze een film maakte zelf mee. Kan ze dan nog wel een waarheidsgetrouwe film maken over deze historische gebeurtenis?

Wat zou een reden kunnen zijn voor Jasmila om deze film te maken?

Vonden jullie de film waarheidsgetrouw, geloofdwaardig, echt?

Docent

Vertel

Jullie hebben een film gezien over een oorlog. Oorlogen liggen vaak gevoelig. Er zijn vele perspectieven die een rol spelen, er zijn daders, slachtoffers en vele gradaties daartussenin. Als filmmaker heb je daarom veel keuzes te maken. Waar gaat je film over, welk perspectief kies je, wil je een waarheidsgetrouwe film maken of maak je een persiflage (Inglourious Bastards).  

Jasmila Žbanić wilde een zo genuanceerd mogelijk verhaal vertellen met haar film Quo Vadis, Aida?. Dit betekent dat het voor haar heel belangrijk was dat haar film waarheidsgetrouw was. 

Behandel de vragen op de slide

Antwoorden

• Vonden jullie de film waarheidsgetrouw, geloofwaardig, echt? Leerlingen geven hier hun eigen mening. 
• Wat is er voor nodig om een film waarheidsgetrouw te maken, geloofwaardig, echt? Je moet bijv. letten op de feiten en juistheid van het verhaal, letten of de kostuums wel overeenkomen met de waarheid, of de locatie waar je filmt overeenkomt met waar de oorlog plaatsvond, of de acteurs lijken op de mensen die oorlog voerden, etc. 
• Jasmila Žbanić maakte de oorlog waarover ze een film maakte zelf mee. Kan ze dan nog wel een waarheidsgetrouwe film maken over deze historische gebeurtenis? Eigen antwoorden. Bijv. Ja, ze vertelt dan haar eigen waarheid. Of, nee want het is alleen maar haar perspectief, dit hoeft niet de waarheid te zijn. 
• Wat zou een reden kunnen zijn voor Jasmila om deze film te maken?Eigen antwoorden. Bijv. om te vertellen wat er is gebeurd, om te vertellen hoe het voor haar was, om haar verleden te verwerken, etc.

Op de volgende slide staat beschreven wat haar reden was om deze film te maken. 

'Ik wilde zo accuraat zijn als mogelijk. Ik wilde voorkomen dat iemand kon zeggen: dit is onjuist of bedacht. We leven in een tijd waarin zoveel wordt ontkend. Ik wilde er zeker van zijn dat genocideontkenners niet de mogelijkheid zouden krijgen om over mij te zeggen: ze liegt en bedriegt. En daarom was het heel belangrijk dat de genocide goed werd onderzocht om daarmee te verklaren hoe deze kon plaatsvinden in midden modern Europa. 

Docent

Lees de quote met de leerlingen

1. Waarom is deze film gemaakt/wat is het doel? Waarom is dit belangrijk om te weten?
2. Wie is de maker van de film? Wat is haar achtergrond? Waarom is dit belangrijk om te weten? 
3. Wanneer is deze film gemaakt? Waarom is dit belangrijk om te weten? 
   
4. Wie hebben er meegewerkt aan deze productie? Waarom is dit belangrijk om te weten?

Docent

Wanneer je een tekst gaat verklaren of een schriftelijke bron bestudeert heb je altijd antwoord nodig op de volgende vragen: wie is de schrijver, waarvoor is het stuk geschreven, waarom is het geschreven en wanneer is het geschreven. 

Deze vragen helpen je om je kritisch te verhouden tot datgene wat je leest maar zijn ook belangrijk om te stellen wanneer je kijkt naar een film. In principe is een film evengoed een bron als dat een stuk tekst dat is. 

De eerste vraag hebben we al behandeld in de vorige lessen. De maker wilde laten zien hoe een genocide kon plaatsvinden in modern midden Europa. 

Om de volgende vragen 2 t/m 4 te kunnen beantwoorden heb je een telefoon/computer nodig om informatie mee op te zoeken. 

2. Wie is de maker van de film? Wat is haar achtergrond? Waarom is dit belangrijk om te weten?

Docent

Jasmila Žbanić, ze groeide op in de stad Sarajevo, Bosnië-Herzegovina. Het is van belang om te weten wie zij is en waar zij vandaan komt omdat dit het perspectief  waarvanuit zij een verhaal vertelt kan verklaren. Wanneer zij bijvoorbeeld een Servische was geweest, zou dit verhaal waarschijnlijk heel anders zijn verfilmd. 

Lees haar quote op de volgende slide. 

2. 

'Tijdens de oorlog in Bosnië (1992-1995) woonde ik in het belegerde Sarajevo. Dit was 2,5u rijden van Srebrenica. Er was geen elektriciteit, het internet deed het niet en er was weinig informatie over wat er plaatsvond in Srebrenica. Srebrenica was een beschermd VN gebied en wij Bosniërs hoopten dat het daar veilig was. We vertrouwden de VN. Maar, nadat 30.000 mensen uit hun huizen werden verdreven en de VN niks deed, werden we bang. Een gevoel van veiligheid verdween volledig. Het is een tragedie en brak mijn hart en ziel.' 

3. Wanneer is deze film gemaakt? 

Waarom is dit belangrijk om te weten?

Docent

De film in precies 25 jaar na de val van Srebrenica gemaakt. Dit is belangrijk om te weten omdat dit ten eerste laat zien dat deze film dient als een moment van herinnering: een vorm van dodenherdenking. 

Daarnaast is het belangrijk omdat het laat zien dat er ruimte is om ondanks alle gevoeligheden te kunnen praten over genocide. Dat er ruimte is om te kunnen praten over datgene wat er is gebeurd. 

Daarbij zijn de rechtszaken tijdens het Joegoslavië-tribunaal tegen Ratko Mladić en Radovan Karadžić achter de rug. De daders zijn opgepakt en (levenslang) veroordeeld. Dit tribunaal kent een heel lang verloop. Het heeft jaren geduurd voordat er besloten werd wie 'slachtoffers' waren en wie 'daders'. Het rechterlijke besluit geeft ruimte om de val van Srebrenica en de genocide die plaatsvond universeel, via film, bespreekbaar te maken. 

Bekijk op de volgende slide de  reportage/nieuws-item 'Srebrenica, 25 jaar geleden'.

Docent

Bekijk het fragment

Let op: vergeet het geluid niet aan te zetten!

4. Hoeveel landen hebben meegewerkt aan deze filmproductie? Waarom is dit belangrijk om te weten?

Docent

Er waren 9 Europese landen betrokken in de productie. Dit laat zien dat er een Europese draagvlak is voor het maken van deze film. Heel Europa, heel de wereld keek toe hoe deze genocide plaatsvond. De verantwoordelijkheid voor het vertellen van dit verhaal, op basis van de feiten, wordt nu samen gedragen. Dit is belangrijk om te weten omdat de context waarin de film verschijnt van invloed kan zijn op het effect van een film. Wanneer deze film was gemaakt eind jaren '90, dan zouden er een stuk minder landen hebben meegewerkt. De redenen hiervoor zijn uiteenlopend. Soms is een land er nog niet aan toe om direct in de open wond te porren, Nederland moest bijvoorbeeld eerst lang onderzoek doen naar de rol van de Dutchbat in verhouding tot de genocide die plaatsvond. 

Lees de quote op de volgende slide.

'Het was moeilijk om goedkeuring te krijgen voor het maken van deze film. Er waren veel uitdagingen. Om te beginnen moest ik dealen met de emoties die dit onderwerp bij mij losmaakt. Ook waren er financiële uitdagingen aangezien Bosnië maar één film per jaar maakt en met slechts weinig budget. We hadden een coproductie met negen Europese landen. Dat is hard werken. Maar ik ben enorm dankbaar dat Europese coproducties bestaan. Deze producers waren erg dapper. ' 

Stelling

Wanneer een film is gebaseerd op feiten kunnen we de film zien als 'de waarheid'

Docent

Nu jullie je kritisch tot de film en het maakproces hebben verhouden is het tijd voor wat stellingen. 

Om deze film te kunnen maken deed Jasmila Žbanić lang research. Jullie stapten zelf in de schoenen van de maker. 

Stellingen:

- Bevorder de discussie: is alles in de film echt waar? 

Bekijk na de stelling de twee filmpjes op de volgende slides. 

Het thema 'waarheid in film' zullen we verder onderzoeken aan de hand van een fragment en een scène uit de film op de volgende twee slides 

Docent

Het thema 'waarheid in film' zullen we verder onderzoeken aan de hand van fragmenten en stellingen op de volgende slides. 

Docent

Bekijk het fragment

Let op: vergeet het geluid niet aan te zetten!

Docent

Bekijk het fragment

Let op: vergeet het geluid niet aan te zetten!

Wat is er 'waar' aan dit fragment uit de film?

Wat is er 'niet waar' aan dit fragment uit deze film?

Docent

 

Antwoorden

• Wat is er 'waar' aan dit fragment uit de film? Uit archief onderzoek blijkt dat er inderdaad, zoals Remco ook vertelt, jongens uit de rij werden gehaald omdat zij zich hadden vermomd als vrouw.
• Wat is er 'niet waar' aan dit fragment uit de film? Het blijft een nagespeelde situatie, gebaseerd op de waarheid. Dit maakt dat het wel dicht bij de waarheid kan komen, maar niet de waarheid is. Het is een gedramatiseerde versie van de waarheid. 
  
  

Bekijk het fragment op de volgende slide

Docent

Bekijk het volgende fragment. 

Let op: vergeet het geluid niet aan te zetten!

Remco zegt hier dat in een documentaire alles waar is, en dat deze film duidelijk had moeten maken dat dit geen documentaire is. Ben je het hiermee eens of oneens?

Bestaat er eigenlijk wel zo iets als 'de waarheid'?

Docent

Antwoorden

• Remco zegt hier dat in een documentaire alles waar is, en dat deze film duidelijk had moeten maken dat dit geen documentaire is. Ben je het hiermee eens of oneens? Eigen antwoorden. Een reden om het hiermee eens te zijn is omdat een docu meer waarheidsgetrouw is simpelweg omdat dit met echte mensen is en niet nagespeeld. Een reden om het hiermee oneens te zijn is omdat een docu net zo goed een verhaal van de maker is, verteld vanuit een perspectief . 
• Bestaat er eigenlijk wel zo iets als 'de waarheid'? Feitelijke gebeurtenissen zoals het feit dat er wordt geschoten, dat is de waarheid. Maar hoe iemand dit ervaart, dat is een perspectief op de waarheid. Het is erg belangrijk dat je je hier altijd bewust van bent: multie-perspectiviteit

Stelling

Over 'De val van Srebrenica' had ook een hele andere film gemaakt kunnen worden

Docent

Behandel de stelling op de slide 

Stimuleer discussie. Hoe kan een film met hetzelfde onderwerp anders zijn?

Qua vorm: fictie, documentaire

Qua perspectief: vanuit de VN, vanuit Dutchbat, vanuit Servische soldaat, vanuit een mannelijke bosniak die op de vlucht is, ect.

https://www.npostart.nl/srebrenica-wat-was-de-opdracht/03-07-2020/WO_BV_16230969 

Bekijk:

Bekijk het volgende fragment uit de driedelige serie Srebrenica - de machteloze missie van Dutchbat van Coen Verbraak

Heb je het idee dat de opdracht voor de Dutchbat helder was?

Heb je het idee dat de rol van de Dutchbat voor de vluchtende mensen helder was?

Docent

Behandel de vragen op de slide

Antwoorden

• Heb je het idee dat de opdracht voor de Dutchbat helder was? Het lijkt niet helder te zijn wat er precies onder beveiliging werd verstaan.
• Heb je het idee dat de rol van de Dutchbat voor de vluchtende mensen helder was? Nee. De vluchtende mensen dachten dat ze beschermd zouden worden door de Dutchbat tegen de milities van Mladic. 

Bekijk het volgende fragment uit de film.

Docent

Bekijk het volgende fragment uit de film. 

Let op: vergeet het geluid niet aan te zetten!

Heb je het idee dat de opdracht voor de Dutchbat helder was?

De twee fragmenten verschillen van elkaar. Op wat voor een manier verschilt de inhoud van elkaar?

Welke vorm trekt jou meer? Documentair of speelfilm?

De twee fragmenten verschillen van elkaar qua vorm. Op wat voor een manier verschilt de vorm van elkaar?

Docent

Behandel de vragen op de slide

Antwoorden

• Heb je het idee dat de opdracht voor de Dutchbat helder was? Eigen antwoorden. Uit de reactie van de commandant blijkt dat er veel machteloosheid en onduidelijkheid is over wat de Dutchbat moet doen. 
• De twee fragmenten verschillen van elkaar. Op wat voor een manier verschilt de inhoud van elkaar? De inhoud verschilt niet heel erg. Het is duidelijk dat de opdracht onduidelijk is. 
• De twee fragmenten verschillen van elkaar qua vorm. Op wat voor een manier verschilt de vorm van elkaar?De vorm is heel verschillend van elkaar. De een is een documentaire en de ander een speelfilm. Hierdoor wordt ook de boodschap 'de opdracht is onduidelijk' op een hele andere manier vormgegeven.
• Welke vorm trekt jou meer? Documentaire of speelfilm? Eigen antwoorden van de leerlingen. Probeer ze te motiveren hun antwoorden te onderbouwen. 

De film Quo Vadis, Aida? is in een (historische) bron op zichzelf. Waarom is dat zo?

Helpt deze bron ons om de geschiedenis beter te begrijpen?

Docent

Antwoorden

• Jasmila wilde een zo genuanceerd mogelijk verhaal vertellen, gebaseerd op feitelijke waarheden. Dit is haar interpretatie van de geschiedenis zoals deze heeft plaatsgevonden. Het is een interpretatie van een mens in een bepaalde context in een bepaalde tijd. 
• Ja, het geeft informatie over wat er heeft plaatsgevonden. Hierbij is het belangrijk dat je oog hebt voor de perspectieven van waaruit een verhaal wordt verteld. Zowel het perspectief van de Jasmila op deze historische gebeurtenis als het perspectief van een Bosnische tolk die haar familie verloor tijdens de genocide die plaatsvond in Srebrenica. 

Bekijk de volgende video essay om duidelijk te maken dat het verhaal van Jasmila Žbanić ook een verhaal is in een bepaalde context in een bepaalde tijd. 

Optie:

Bekijk de video essay die jullie in les 1 ook hebben bekeken nogmaals. In dit essay komt duidelijk naar voren dat de film van Jasmila Žbanić ook een verhaal is binnen een bepaalde context in een bepaalde tijd. Het onderstreept het argument dat een film gezien kan worden als bron, een perspectief op het verleden. 

Wat neem je mee uit deze lessen?

• Leerde je over filmanalyse en hoe filmische elementen worden gebruikt om een filmverhaal te vertellen
• Bekeek je Quo Vadis, Aida? In LantarenVenster en onderzoek je de film
• Onderzocht je geschiedverfilming en leerde je je verhouden tot de film binnen de context waarin deze verschenen is

Afgelopen drie lessen:

Bedankt voor het deelnemen aan deze lessenreeks!