Le Moyen Âge (500-1500)

• Frans
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Le Moyen Age 500-1500

De middeleeuwen beginnen met de val van het Romeinse rijk en de veroveringen van Karel de Grote (Charlemagne). Het is de tijd van rondreizende troubadours die zongen over de heldendaden van Karel de Grote. Tijd van leenheren en kastelen, van kruistochten en de honderdjarige oorlog met Engeland. Tijd ook van de Lyriek waarin romantische ridders die naar de hand van een schone jonkvrouwe dongen. Met de opkomst van de  Hoofse etiquette kwam de manier waarop een ridder zich aan het Hof diende te gedragen in een keurslijf terecht. Ze moeten zich Ridderlijk gedragen: nederig, hoffelijk, edelmoedig, genereus ... 

Je herkent de standenmaatschappij (de adel, de geesteelijkheid en de burgerij) in de middeleeuwse literatuur. En daar werd kritisch over geschreven in de vorm van satirische verhalen die de schrijnheiligheid aan de hoven graag op de hak namen. 

De middeleeuwer was godvrezend en denkt theocentrisch. Dat wil zeggen dat al het werk en handelen getuigen van een katholieke vroomheid (memento mori). 

De bevolking sprak een soort volkslatijn en was veelal ongeletterd. Populaire, profane literaire genres werden in de volkstaal geschreven. In het latijn geschoolde monniken produceerden rijk geillustreerde manuscripten die door de adel werden verzameld als zeldzame kunstobjecten om mee te pronken.

Leerdoelen literatuurgeschiedenis

• motto Moyen Age en motto Renaissance kunnen verklaren
  
• Politieke, religieuze, economische en sociale omstandigheden per periode kunnen beschrijven en kunnen aangeven hoe die omstandigheden van invloed waren op de literatuur uit die tijd
• ontwikkeling van de taal in de loop der tijd kunnen beschrijven en de invloed van die ontwikkeling op de literatuur (in de MA verschil langue d'oc en langue d'oil)
• ontstaan literaire genres zoveel mogelijk kunnen verklaren vanuit die omstandigheden
• literaire genres met bijbehorende kenmerken kunnen noemen 
• belangrijkste schrijvers en hun werken kunnen benoemen   
• bronteksten kunnen herkennen aan specifieke kenmerken en kunnen plaatsen in een historisch literaire periode of een literaire stroming 

Het ontstaan van de Franse taal

Open de link en bekijk het filmpje 

https://www.1jour1actu.com/info-animee/comment-est-nee-la-langue-francaise

Het ontstaan van de Karel-Epiek

In de Feodale Maatschappij (1050-1150), die is ontstaan onder de heerschappij van Karel de Grote (742-814), is de macht in handen van de kerk en de leenheren. In deze periode onstaat de Epische literatuur (het heldendicht), waarin de heldendaden van Karel de Grote tijdens zijn veldslagen worden bezongen. 

Deze Epische literatuur wordt door rondreizende troubadours ten gehoren en ten tonele gebracht op de kastelen in de vorm van Chansons de Geste. Het Chanson de Roland (dat in het Nederlands is vertaald als het Roelantslied) is het meest bekende voorbeeld van zo'n episch Chanson de Geste. De schrijver is niet met zekerheid te duiden.

Die chansons waren op rijm zodat de troubadours de teksten makkelijker uit het hoofd konden leren. De chansons bestonden namelijk uit vele duizenden verzen slagveldverhalen en ellenlange sterfscènes van legendarische ridders.  

Het ontstaan van de Lyriek

Ten zuiden van de rivier de Loire, het gebied waar de langue d'oc wordt gesproken ontstaat in dezelfde periode (1050-1150) een hoogstaande Lyriek (gedichten waarin de schrijver persoonlijke gevoelens beschrijft) die ook door troubadours werd rondgedragen. Het woord Lyriek is afgeleid van het Griekse woord voor lier. In de oorspronkelijke betekenis zijn het dus gedichten of liedteksten die met de lier begeleid kunnen worden. Later vindt de lyriek zijn weg naar het noorden waar de langue d'oil wordt gesproken.

De hoofse tijd (1150-1250)

In de 12e en 13e eeuw bloeit de hoofse literatuur volop. De epische en Lyrische teksten worden overgoten met een Hoofs sausje. Ze worden verfijnder, gevoelens doen hun intrede, superhelden krijgen meer menselijke trekjes en de (jonk)vrouw krijgt een grote rol toebedeeld in de hoofse liefde (l'amour courtois). Bovendien doen magische elementen hun intrede. De Chansons de Geste evolueren naar de hoofse roman ofwel de roman courtois. Minneliederen in de vorm van hoofse lyriek (la lyrique courtoise) vinden gretig aftrek bij het publiek.

Chrétien de Troyes was een Frans schrijver en dichter. Hij was de pionier van de hoofse roman en wordt trouwens ook beschouwd als de grondlegger van de Arthurliteratuur (epische verhalen over koning Arthur en de ridders van de ronde tafel)). 

Belangwerk werk: Perceval ou le Conte du Graal. 

Maak opdracht 1 uit je werkboek literatuur op p. 6/7. 

Kenmerken van l'amour courtois

Toonaangevend in heel Europa waren de hoofse liederen die in eerste instantie door Occitaanse (gebied van de langue d'oc) troubadours werden gezongen. Deze liefdesliederen stelden de beminde vrouw als hoog en onbereikbaar voor. De ridder beminde de vrouw zonder haar ooit echt te kunnen bereiken. Deze Hoofse Lyriek was in eerste instantie een Zuid-Frans fenomeen maar drong geleidelijk aan door tot andere Europese hoven.

De vorm van deze minneliederen is qua opzet bondig en intens. De verering van de dame is een terugkerend thema. Terugkerende personae zijn de verliefde ridder die het betreurt dat hij door zijn dame wordt afgewezen en de dame zelf die de afwezigheid van haar heer op kruistocht betreurt. Andere kenmerken zijn edelmoedigheid, hoffelijkheid, generositeit, aandacht voor schoonheid en uiterlijk en ontvankelijkheid voor nieuwe ervaringen.

Maak opdracht 4 uit je werkboek literatuur (p.10/-11) bij de tekst Le Lai de Lanval van Marie de France

Wat weet je
Van het begrip
Hoofse liefde?

Het ontstaan van La satire sociale 

De middeleeuwsemaatschappij kende drie standen: de geestelijkheid, de adel en de burgerij. 

de middeleeuwers houden van humoristische teksten waarin de machthebbers van hun tijd indirect worden bekritiseerd. Ze kijken graag naar toneelstukken waarin priesters of edelen een dubieuze rol vervullen. Zulke humoristische maatschappijkritiek noem je satire.

Een heel specifieke vorm van satire is het dierenverhaal.

Le Roman de Renart is een verzameling dierenverhalen (in het Middelnederlands bekend als Van den vos Reynaerde) uit de twaalde en dertiende eeuw. Deze dierverhalen zijn door verschillende auteurs opgeschreven.

Maak opdrachten 7 en 8 uit je werkboek literatuur p. 13,14,15,16

De late middeleeuwen - het ontstaan van de Poésie Lyrique

In de late middeleeuwen is de bevolking al een stuk meer geletterd dan in de vroege middeleeuwen en gaan de mensen steeds meer zelfstandig lezen. Dan ontstaat niet alleen de prozaroman, maar ook een vorm van poezie die we La Poésie Lyrique noemen. Dit zijn relatief korte gedichten die volgens een vast stramien zijn opgebouwd en in de ik-vorm geschreven zijn. Dichters presenteren zich steeds meer als zelfbewuste individuen die hun persoonlijke ervaringen delen met de lezer (net als in de oorsponkelijke Lyriek.

Voorbeeld: François Villon - La Ballade des Pendus (l'Épitaphe Villon).

Zoek de Franse tekst op én de Nederlandse vertaling en beluister de gezongen versie van Serge Reggiani. Zoek uit wat een ballade is en koppel de ballade van Villon aan het motto van de Middeleeuwen : Memento Mori. 

de Hoofse periode

memento mori

Lyriek

La satire sociale biedt 

een mogelijkheid om 

kritiek de geven op de 

middeleeuwse 

standenmaatschappij

Lyrische poëzie 

Kruistochten

In naam van God 

en het christendom

La Chanson de Roland

1050-1150

1150-1250

De Karel Epiek is 

een typisch

Middeleeuws 

fenomeen

gedenk te 

sterven

La Ballade des Pendus

Een gezongen gedicht op rijm waarin persoonlijke gevoelens centraal staan en dat oorspronkelijk begeleid werd door een lier

Chrétien de Troyes

l'amour courtois

Le Roman de Renart

François Villon

Fin du Moyen Age - leerdoelen bereikt?

Geweldig leesboek over deze periode (speelt zich af midden in de honderdjarige oorlog):

Hella S. Haasse (1949) Het woud der verwachting. 

Het leven van Charles van Orléans (roman)

In deze roman wordt het leven van de edelman Charles d’Orléans (1394-1465) beschreven, tegen de achtergrond van het door oorlogen en familietwisten verscheurde Frankrijk van de late middeleeuwen. Zijn levensloop is nauw verweven met de machtsstrijd tussen de concurrerende huizen van Bourgondië en Orléans, en met de Honderdjarige Oorlog tegen Engeland.

Na de moord op zijn vader komt Charles als jongen van 14 aan het hoofd van het huis van Orléans te staan. Hoewel zijn belangstelling voor boeken en wetenschap groter is dan die voor het zwaard, leert hij zich staande te houden tussen de op macht beluste edelen. In de Slag bij Azincourt (1415) wordt hij gevangengenomen; 25 jaar lang houdt de Engelse koning hem in gijzeling. Door zijn ballingschap wordt hij helemaal op zichzelf teruggeworpen; in het lezen en schrijven van poëzie vindt hij houvast. Als hij eindelijk terugkeert naar Frankrijk, blijkt zijn politieke rol uitgespeeld.

Wat weet je van het
Humanisme ?

Humanisme

De term humanist wil zoveel zeggen als geletterde, gecultiveerde mens. Humanisten willen breken met de sombere middeleeuwen waarin God de maat van alle dingen was en waarin het  onderwijs meer was gericht op memoriseren van bestaande teksten dan om mensen aan te zetten tot reflectie. Het memento mori uit de middeleeuwen maakt plaats voor een nieuw en vrolijker levensmotto: Carpe Diem (pluk de dag). De humanisten zien juist de mens als de maat van alle dingen. De mens is een afspiegeling van de goddelijke perfectie. Humanisten zijn individualistisch en maatschappijkritisch. Ze dromen van een ideale maatschappij en proberen de maatschappij waarin ze leven te veranderen naar dit voorbeeld (op basis van principes als tolerantie en gelijkheid). Ze zien het onderwijs als middel om hun ideeen te kunnen verspreiden.

de ontwikkeling van de taal

In 1539 wordt het Frans officieel ingesteld als verplichte bestuurlijke taal in heel het land. 

Maar ook op literair gebied neemt het Frans een hoge vlucht in de tijd van de Renaissance.

De humanistische dichter Joachim de Bellay pleit ervoor om de Franse taal te verrijken met klassieke en Italiaanse invloeden zodat het Frans een even rijke en waardige taal kan worden als het Latijn. Hij pleit er ook voor dat er genres en onderwerpen uit de klassieke oudheid worden opgenomen in de renaissance literatuur. 

Les Réformes religieuses

In de Renaissance zijn mensen nog even gelovig als in de middeleeuwen, maar ze worden kritischer ...

1. welk voor soort religieuze hervormingen vonden er plaats in de Renaissance? 
   
2. wat waren de belangrijkste oorzaken voor deze hervormingen?
   
3. welke uitvinding heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de hervormingen?
   
4. Wat waren de gevolgen van deze hervormingen?
   

Noteer de antwoorden op de vragen mbt religieuze hervormingen tijdens de Renaissance

De uitvinding van de boekdrukkunst

In de tijd van de renaissance breidt het onderwijs zich uit en leren steeds meer mensen lezen. 

Dankzij de uitvinding van de boekdrukkunst kon kennis zich steeds bovendien sneller verspreiden. En er gebeurde heel veel interessants op het gebied van kunst en wetenschap, religie en politiek dat de moeite waard was. Columbus ontdekt Amerika en alchemisten en astronomen doen allerhande wetenschappelijke ontdekkingen. Over religie komen we nog te spreken. De humanisten waren van mening dat die kennis de mens de mogelijkheden verschafte om zijn leven vorm te geven.

Voor hen was het doel van het onderwijs dan ook om die kennis en wijsheid te verspreiden en om een kritische geest aan te kweken.

Renaissance literatuur (1)

de prozaromans van Rabelais (Pantagruel en Gargantua) uit de vroege Renaissance worden gekenmerkt door een unieke combinatie van fantasie, humor en maatschappijkritiek, maar staan in hun platte eenvoud en gebruik van hyperbolen (overdrijvingen) ook nog met één been in de middeleeuwen. In de roman Gargantua wil Rabelais de lezer aan het denken zetten over onderwijs.

Maak verwerkingsopdracht 4 uit je werkboek literatuur op p.27

Renaissance literatuur (2)

Les Essais de Montaigne - Que sais-je 

Het Essay is een nieuw literair genre dat is uitgevonden door Michel de la Montaigne. Dit werk is om meerdere redenen kenmerkend voor de Renaissance:

• persoonlijk werk : schrijver als individu staat centraal - Montaigne gebruikt zijn Essais om kritisch naar zichzelf te kijken
• doorspekt van citaten uit de klassieke oudheid
• maatschappijkritisch werk

Maak verwerkingsopdracht 6 op p. 29 van het werkboek literatuur

Renaissance literatuur (3)

Rond 1547 verenigt een groep dichters zichg onder de naam de dichters van La Pléiade.

Zij willen, conform de wens van de dichter Joachim du Bellay (Défense et illustration de la langue française) de Franse taal en literatuur op een hoger plan brengen door klassieke en Italiaanse elementen in te voegen. Carpe Diem is een steeds terugkerende thema in de gedichten van de poeten van deze groep die vooral schrijven over het aardse leven een de liefde tussen man en vrouw.

Bekendste leden van de groep:

• Pierre de Ronsard (bijgenaamd Le Prince des Poètes - hij schrijft vooral sonnetten in de stijl van de Italiaanse renaissancedichter Petrarca)
• Joachim du Bellay (hij schrijft de sonnettenbundel Les Regrets)
  

Fin de la Renaissance leerdoelen bereikt?

3Trimester 1 

V5 

Moyen Age et 

Renaissance