Bijles Kyle 22-03-2021

• Duits
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Bijles 12-03-2021

Welkom!

De kracht van een goede bijles zit in je motivatie.

Wat gaan we vandaag doen?

• Herhaling spelling
• Kleine quiz over spelling
• Huiswerk bespreken?

HOOFDLETTERS

• Op welke momenten maak je gebruik van hoofdletters in de zin?
• Welke uitzonderingen ken je nog?

Hoofdletters

• Eerste woord van een zin
• Namen
  
• Boven brieven en in adressen
  
• Afkortingen van instellingen, bedrijven en politieke partijen

Uitzonderingen hoofdletters

• Als de zin begint met een apostrof dan schrijf je het tweede woord met een hoofdletter.
  
• Als de zin begint met een cijfer krijg je geen hoofdletter.
  
• Namen van dagen, maanden, windstreken en jaargetijden --> kleine letter.
  
• Tijdperken --> kleine letter
  
• Namen van volkeren --> kleine letter
  
• Van namen afgeleide woorden --> kleine letter bijvoorbeeld "luthers"

LEESTEKENS

• Welke leestekens ken je nog?
• Gemene vraag: wanneer gebruik je leestekens?

Leestekens --> punt

• Aan het eind van een zin
• Bij afkortingen: etc. - enz.

• Maar: niet alle afkortingen schrijf je met punten --> CDA, VARA

Leestekens --> komma

Komma's gebruik je om een zin overzichtelijker te maken:

• Op de plaats waar je bij het hardop lezen even rust neemt
• In langere zinnen voor de woorden waarmee je een bijzin begint
• Tussen twee persoonsvormen
• Delen van opsommingen 

Leestekens --> puntkomma

• Geeft een scheiding aan binnen een zin en kan vervangen worden door een punt.

• Voorbeeld: Van de zomer gaan we naar Zuid-Frankrijk; daar is het altijd lekker warm.

Leestekens -> dubbele punt

Een dubbele punt gebruik je: 

• Wanneer er een opsomming komt
• Wanneer er een citaat komt
• Wanneer er een uitleg komt

Voorbeeld:

• We gaan op vakantie en nemen mee: een tandenborstel, sokken, schoenen, kleren, etc.
• Ik kom later: ik sta vast in de file.

Leestekens --> aanhalingstekens

• Aanhalingstekens gebruik je als je citeert.

Voorbeeld: ‘Als het aan mij ligt,’ zei Bush,’ krijgt hij een eerlijk proces.’

• Aanhalingstekens gebruik je als je een andere dan normale betekenis gebruikt.

Voorbeeld: Hij had daar tijdens de oorlog een ‘prettige’ tijd.

Leestekens --> uitroepteken

• Aan het eind van een zin met een bevel of uitroep gebruik je een uitroepteken.

• Voorbeeld 1: Hou daar mee op!
• Voorbeeld 2: Geweldig!

Leestekens --> vraagteken

• Een vraagteken zet je aan het eind van een vraag.
• Voorbeeld 1: Was jij de eerste die de berg beklom?
  
• Voorbeeld 2: De leraar vroeg: ‘Was jij de eerste?’
  

Maar: Geen vraagteken bij de volgende zin:

Hij vroeg me of ik de eerste was.

MEERVOUDSVORMEN

• Wat weet je nog van de meervoudsvormen?
• Hoe zat het ook alweer met de verschillende soorten?

Meervoudsuitgangen

Meervoud zelfstandig naamwoord --> -s, 's, -en of -n erachter

Geen problemen voor de uitspraak? --> -s er aan vast (tantes, printers, bureaus)

Wel problemen voor de uitspraak? --> je schrijft 's (auto's, piano's, jury's)

Meervoudsuitgangen --> woorden op -ik

• Je schrijft 2 k's als de klemtoon op 'ik' valt: snikken, blikken, likken en tikken.
• Je schrijft 1 k als de klemtoon niet op 'ik' valt: monniken, viezeriken en leeuweriken.

Meervoudsuitgangen --> woorden op -ie of -ee

• Je schrijft –ën erbij als de klemtoon op de ie of ee valt: feeën, en reeën.
• Je schrijft –n en een trema erbij als de klemtoon er niet op valt: bacteriën, poriën en oliën.

Meervoudsuitgangen --> woorden op -f of -s 

• De f wordt meestal een v en de s vaak een z : kloven, staven, en kluizen.
  
• Maar: fotografen, parafen en kaarsen!

AAN ELKAAR OF LOS?

• Hoe zat het ook alweer met de samenstellingen?
• Ken je nog een paar regels?

Aan elkaar of los?

• Samenstellingen van twee of meer woorden schrijf je in het Nederlands aan elkaar. Een samenstelling is een woord dat is opgebouwd uit twee of meer woorden die ieder zelfstandig kunnen voorkomen.
  
• Voorbeelden: politieacademie, alcoholhoudend

Aan elkaar of los?

• Getallen tot duizend en en samenstellingen met honderd en duizend schrijf je aan elkaar.
• Voorbeelden: tweeënzestig, zeshonderd, twaalfduizend

• Voornaamwoordelijke bijwoorden schrijf je aan elkaar.
  
• Voorbeelden: ervoor, daarnaast

Aan elkaar of los? --> De woorden te()kort, te()veel en te()goed

• Je schrijft ze als bijvoeglijk naamwoord los. Ze betekenen dan korter/meer/beter dan gewenst.
  
• Als zelfstandig naamwoord schrijf je deze woorden aan elkaar. Zij hebben dan niet meer hun letterlijke betekenis:
  

het tekort = 'wat er niet of te weinig is'

het teveel = 'meer dan nodig is'

het tegoed = 'nog te ontvangen' 

PAUZE!

TEKENS BIJ LETTERS

• Welke tekens herinner je je nog?
• Wanneer gebruik je die tekens?

Tekens bij letters --> liggend streepje (-) en trema (ë)  

Hoofdregel:

• Als het eerste deel van een samenstelling eindigt op een klinker en het tweede deel begint met een klinker, zet je een streepje om te voorkomen dat die twee klinkers samen 1 klank vormen. Het is auto-ongeluk, radio-omroep en 

Tekens bij letters --> liggend streepje (-) en trema (ë)

Uitzonderingen:

• Als het woord geen samenstelling is, gebruik je een trema: poëzie, coördinatie, financiën.
  
• In cijfers en getallen gebruik je een trema: tweeënvijftig
  
• Latijnse en Franse woorden die eindigen op -ei, -eus, -eum, en -ien krijgen geen trema: museum

Tekens bij letters --> liggend streepje

Liggend streepje bij afbreken:

• Als een woord niet meer op een regel kan, gebruik je het streepje om af te breken.
• Een woord mag je alleen afbreken aan het einde van een lettergreep.

Tekens bij letters --> liggend streepje

Liggend streepje bij scheiden:

• Om te voorkomen dat er uitspraakproblemen ontstaan, gebruik je een streepje als scheidingsteken: zee-eend, zo-even en gedachte-experiment.

Tekens bij letters --> liggend streepje

Liggend streepje bij koppelen:

• In namen van getrouwde mensen: de heer/mevrouw Jansen-van Kempen
  
• Na voorvoegsels als: non-, niet-, oud-, non-actief, niet-roker, oud-ambassadeur
  
• In samengestelde aardrijkskundige namen: Noord-Hollands, Zuid- Amerikaans, Noordoost- Duitsland, Noord-Brabant
  
• In samenstellingen van symbolen en afkortingen: 65-jarige, tv-toestel, ?-teken
  
• In samenstellingen waarvan de beide delen gelijkwaardig zijn: minister-president, rooms-katholiek

Tekens bij letters --> apostrof

Een apostrof gebruik je:

• Als je letter(s) weglaat: ‘s nachts,’t fokschaap
  
• Om een verkeerde uitspraak te voorkomen: auto’s. piano’s,alinea’s
  
• In een bezittelijk voornaamwoord dat eindigt op een sisklank: Floris’ schrift, Beatrix’ verjaardag, Mulisch’ boek

GETALLEN SCHRIJVEN

• Wat waren de regels voor het schrijven van getallen ook alweer?

Getallen schrijven

• De meest gebruikelijke regel is dat je getallen tot twintig in letters schrijft: zes, negen, elf, negende.
  
• Cijfers gebruik je bij getallen boven de twintig, behalve bij ronde getallen.
  

Voorbeeld:

• Mijn woonplaats telt momenteel 23225 inwoners.
  
• Zij verkochten wel tweehonderd koeien aan een Duitse boer.

Getallen schrijven

• Voor tientallen tot honderd, honderdtallen tot duizend, duizendtallen tot twaalfduizenden en woorden als miljoen, miljard, drie biljoen en zesmiljoenste gebruik je letters.

Voorbeeld:

• Ons koor heeft wel dertig alten.
  
• De tienduizendste bezoeker kreeg een cadeau.

Getallen schrijven

• Voor gewichten, maten, temperaturen, bedragen, adressen, datums en rekeningnummers gebruik je cijfers.
  

Voorbeelden:

• 500 gram
  
• €25,-
  
• Hoofdstraat 25

TRAPPEN VAN VERGELIJKING

• Wat zijn de trappen van vergelijking?
• Ken je de regels nog?

De trappen van vergelijking

Er zijn drie trappen van vergelijking:

• de stellende trap (spannend)
  
• de vergrotende trap (spannender)
  
• de overtreffende trap (spannendst
  

In het Nederlands worden de trappen van vergelijking meestal gevormd door de achtervoegsels -er en -st achter een bijvoeglijk naamwoord te zetten.

De trappen van vergelijking

• Bijvoeglijke naamwoorden die op een -r eindigen, krijgen in de vergrotende trap een tussengevoegde -d- (bijv. raar – raarder). Op deze regel bestaan echter nogal wat uitzonderingen.
  
• Een woord dat eindigt op een -s krijgt in de overtreffende trap alleen een -t: dwaas – dwaast.
  
• Een woord dat al op -st eindigt, krijgt in de overtreffende trap ‘meest’ ervoor: bewust – bewuster – meest bewust.
  
• Soms worden woorden gesplitst: drukbezocht – drukker bezocht – drukst bezocht.

Max en Jasper doen veel dingen samen. Want ze vinden dezelfde dingen leuk. Deze zin is:

1. goed
2. fout

waarom is vriendschap goed voor de gezondheid het antwoord op die vraag is simpel

hoeveel leestekens (punt, vraagteken, komma) missen er?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

een goudsmit, twee ...

1. goudsmidden
2. goudsmids
3. goudsmeden
4. goudsmeeden

Vannacht heeft Rijkswaterstaat zout gestrooid, ... het gaat vriezen.

1. doordat
2. nadat
3. omdat
4. want

Welke is goed?

1. 'S morgens regent het
2. 'S Morgens regent het
3. 's Morgens regent het
4. 's morgens regent het

Begrijp je het allemaal nog?

ja!

nee!

misschien

help

hoe laat is het eigenlijk?

Met hoofdletter

Zonder hoofdletter

broccoli

dijkstra

dinsdag

expeditie

fransman

goofy

identiteit

italiaanse

relatie

voorjaar

één bacterie, twee ...

1. bacteriën
2. bacterieën

Hoe schrijf je...

1. Kees van der Wulp
2. kees van der Wulp
3. Kees Van Der Wulp
4. Kees Van der Wulp

één agenda, twee ...

1. agendaas
2. agendas
3. agenda's
4. agendaa's

één dreumes, twee...

1. dreumesen
2. dreumessen

Welk rijtje is goed?

1. lama's - eenhoorns - lolly's - smileys
2. lamaas - eenhoorns - lolly's - smiley's
3. lama's - eenhoorn's - lollys - smileys
4. lamaa's - eenhoorn's - lolly's - smileys

Je schrijft een 's achter het meervoud als...

1. Het woord eidnigt op -a, -i, -o, -u, -y.
2. Het een afkorting is (dvd)
3. Het enkelvoud op een medeklinker eindigt (hengel)
4. Er een klinkerbotsing is

één baby, twee ...
één bureau, twee...
één pad, twee...