23VV AFP m6 w6

• AFP
• MBO
• Studiejaar 1

M1W1

6

zintuigstelsel

TM module 11

A. M11H1 zintuigstelsel

LEERDOELEN...

• Je noemt de prikkel waarop het zintuig reageert
  
• Je noemt de kenmerken van het zintuig

zintuigen zijn organen die prikkels van buiten opvangen.

je hebt zintuigen voor...

1.1

zintuigen

1. zien
2. gehoor
3. reuk
4. gevoel
5. smaak
6. evenwicht

1.1

zintuigen

zintuigcellen zijn sensorische zenuwcellen...

• ze vangen het signaal van buiten op
• ze zetten het om in een stroompje (impuls)
• ze voeren het naar het brein toe

1.1.1

zintuigcellen

• ze zijn elk gevoelig voor één prikkel
• er is een prikkeldrempel; eronder wordt niet waargenomen
• ze passen aan (adaptatie), de waarneming dooft uit

1.1.1

zintuigcellen

er zijn zintuigcellen die gevoelig zijn voor...

• moleculen
• beweging
• temperatuur
• licht

1.1.2

soorten zintuigcellen

1 reuk

• haarcellen (zintuigcellen) vangen moleculen uit de lucht op
• de cel zet in om in een impuls
• de reukzenuw (sensorisch) stuurt dit naar het brein

1.1

zintuig

M1W1

6

stomatitis

TM module x

P. M12H1 zenuwstelsel

LEERDOELEN...

• Je omschrijft wat de oorzaken en symptomen zijn van parkinson

1 titel

2 smaak

• haarcellen (zintuigcellen) vangen moleculen uit de voeding op
• de cel zet in om in een impuls
• de smaakzenuw (sensorisch) stuurt dit naar het brein

1.1

zintuig

3 gehoor

• haarcellen (zintuigcellen) vangen trillingen op uit de vloeistof in het slakkenhuis
• de cel zet in om in een impuls
• de gehoorzenuw (sensorisch) stuurt dit naar het brein

1.1

zintuig

4 zicht

• staven en kegels (zintuigcellen) vangen licht op wat op het netvlies valt
• de cel zet dit om in een impuls
  
• de oogzenuw (sensorisch) stuurt dit naar het brein

1.1

zintuig

5 tast, pijn en temperatuur

• drukgevoelige cellen (of losse zenuw uiteinde) worden bewogen
• de cel zet de beweging om in een impuls
  
• een sensorische zenuw stuurt dit naar het brein

1.1

zintuig

module 12

hormonen

10-12 zenuwstelsel, zintuigen en hormonen

LEERDOELEN...

• Je legt uit wat een hormoon is
• Je legt uit wat negatieve feedback is
• Je kan de hormoonklieren opsommen
• Je noemt de naam van het hormoon dat de klier maakt en wat het hormoon doet

Hormonen zijn signaalstoffen die in het bloed voorkomen. Signaalstoffen zijn chemische boodschappers die doelcellen aanzetten tot bepaalde

taken.

1.1

hormonen

hormoon

cel dat hormonen maakt

doelcel dat reageert op het hormoon

zo communiceert de cel met zijn omgeving...

• cellen maken hormonen
• er zijn ook hormoonklieren

1.1

hormonen

hormoonklieren maken hormonen om processen aan te sturen...

• de hormoonklieren worden op hun beurt aangestuurd door het hersenaanhangsel
• deze wordt weer door het brein aangestuurd

1.1

hormonen

hormoon

H

hormoonklier

K

hersenaanhangsel

A

brein

B

oftewel...

• de hypothalamus maakt een releasing factor die de hypofyse aanstuurt
• de hypofyse maakt een stimulerend hormoon die de hormoonklier aanstuurt

1.1

hormonen

hormoon

H

hormoonklier

K

hersenaanhangsel

hypofyse

A

brein:

hypothalamus

B

releasing factor (RF)

stimulerend hormoon (SH)

• hoe meer hormoon gemaakt wordt, hoe minder stimulering het brein zal geven dit hormoon nog te maken
• negatieve feedback

1.1

hormonen

de hypothalamus is een onderdeel van de tussenhersenen...

• het stuurt zowel impulsen (via zenuwen) als stoffen (via bloed, releasing factors)

1.2 hypothalamus-hypofyse systeem

• de hypothalamus bestaat uit zenuwkernen
• één kern heeft verbinding met de hypofyse en stuurt deze aan met releasing factors

1.2 hypothalamus-hypofyse systeem

de hypofyse is het hersen aanhangsel, wat alle hormoonklieren aanstuurt en bestaat uit...

• een klierdeel (adenohypofyse)
• een opslagdeel (neurohypofyse)

1.2 hypothalamus-hypofyse systeem

het klierdeel maakt hormonen om de hormoonklieren te stimuleren (SH), voorbeelden...

• schildklier SH (TSH)
• bijnierschors SH (ACTH)
• follikel SH (FSH)
• groei SH (STH)

1.2 hypothalamus-hypofyse systeem

klierdeel

adenohypofyse

het opslagdeel slaat hormonen op die de hypothalamus heeft gemaakt...

• antidiuretisch hormoon (ADH), remt plassen
• oxytocine wekt weeën op

1.2 hypothalamus-hypofyse systeem

opslagdeel

neurohypofyse

De schildklier is een vlinder-

vormige klier, ligt net onder het strottenhoofd om de luchtpijp heen. Aan de achterkant liggen 4 bijschildklieren.

1.3

schildklier en bijschildklieren

De schildklier bestaat uit blaasjes (follikels) waar de cellen thyroxine afgeven...

• thyroxine stimuleert de stofwisseling

1.3

schildklier en bijschildklieren

follikel

thyroxine vormende cel

bloedvat

Naast de blaasjes liggen ook cellen, zij maken...

• calcitonine vergroot de kalkopname in botten

1.3

schildklier en bijschildklieren

calcitonine vormende cel

bloedvat

De bijschildklieren zijn soortgelijk opgebouwd, maken...

• parathormoon (PTH) verkleint de opname van kalk in botten

1.3

schildklier en bijschildklieren

De bijnieren zijn aparte orgaantjes die als een kapje op de nieren liggen (maar ze hebben geen verband met de nieren). Elke bijnier bestaat uit een...

• bijnierschors
• bijniermerg

1.4

 bijnieren

De bijnierschors maakt hormonen (corticosteroïden)...

• aldosteron: verhoogt de bloeddruk door mineralen vast te houden
• cortisol: verhoogt de suikerspiegel bij stress en dempt ontstekingen
• testosteron en oestrogeen

1.4

 bijnieren

bijnierschors

Het bijniermerg bestaat uit zenuwweefsel met bloedvaten en maakt)...

• adrenaline: verhoogt de algemene staat van paraatheid (fight or flight)
• noradrenaline: verhoogt de algemene alertheid en stemming

1.4

 bijnieren

bijniermerg

de alvleesklier maakt, naast enzymen voor de vertering, hormonen...

• deze worden niet vervoerd via de darmen maar via het bloed

1.5 eilandjes van Langerhans in de alvleesklier

de eilandjes bestaan uit meerdere soorten cellen, waarvan er twee belangrijk zijn...

• cellen die glucagon maken
• cellen die insuline maken

1.5 eilandjes van Langerhans in de alvleesklier

glucagon zorgt voor transport van glucose uit de cellen en lever...

• het glycogeen wordt omgezet in glucose en verplaatst naar delen die het nodig hebben
• het bloedsuikergehalte stijgt

1.5 eilandjes van Langerhans in de alvleesklier

insuline zorgt voor opslag van glucose in de cellen en lever...

• het glucose wordt omgezet in glycogeen
• het bloedsuikergehalte daalt

1.5 eilandjes van Langerhans in de alvleesklier

de eierstok maakt twee vrouwelijke hormonen...

• vóór de eisprong oestrogeen, dit zorgt voor seksuele kenmerken van de vrouw
• ná de eisprong progesteron, dit zorgt voor uitzetten van het baarmoederslijmvlies

1.6

geslachtsklieren (m/v)

de zaadbal maakt één mannelijk hormoon...

• testosteron, dit zorgt voor seksuele kenmerken van de man, stimuleert spiergroei

1.6

geslachtsklieren (m/v)

cel van leydig, maakt testosteron

in de nierbuisjes liggen speciale cellen, zij maken...

• renine, dat ervoor zorgt dat de bloeddruk stijgt

1.7

JGA

in het brein zit de pijnappelklier, die maakt het hormoon melatonine...

• het zorgt voor slaperigheid wanneer de avond invalt (minder licht)

1.8

pijnappelklier (epifyse)

sommige hormonen worden niet door één orgaan gemaakt, maar door cellen in verschillende organen...

• die worden weefselhormonen genoemd
• de meeste cellen die deze hormonen maken liggen in het maagdarmkanaal...

1.9

weefselhormonen

• gastrine, secretine, cholecystokinine zorgen ervoor dat de organen hun hoofdtaak uitvoeren in de vertering van voedsel
• erytropoëtine (cellen in de nierbuisjes) zorgen voor aanmaak rode bloedcellen

1.9

weefselhormonen

• histamine zorgt voor een (allergische) reactie bij vreemde stoffen
• prostaglandine zorgen voor koorts en pijn bij een ontsteking, na contact met vreemde stoffen

1.9

weefselhormonen

teelbal

bijnier

schildklier

alvleesklier

bijschildklier

thytoxine

aldosteron

glucagon

parathormoon

cortisol

insuline

calcitonine

testosteron

stimuleert eisprong

remt het plassen

wekt weeën op

stimuleert de stofwisseling

stimuleert groei

stimuleert de bijnierschors

ADH

STH

FSH

TSH

ACTH

oxytocine