V4 - TH4 (V5) - DNA - les 6

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Planner:

17/10 -> nabespreken SO + herhalen Thema 1 + BS 3

20/10 -> BS4 translatie 

herfstvakantie 

31/10 -> oefenen thema 1

3/11 -> BS4 vervolg

7-14/11 -> toetsweek -> thema 1

leren voor een toets (biologie)

RTTI

R - Wat is de functie van de ribosomen?

T1 - In welke fase van de mitose worden de chromatiden van elkaar getrokken?

T2 - Uit onderzoek aan een cel, die in het midden van een plantenwortel zat, blijkt dat hij veel plastiden bevat. Welke plastiden zullen dat zeer waarschijnlijk zijn geweest?

I - Japanse en Amerikaanse biologen hebben menselijke levercellen ‘verrijkt’ met een kankergen. Leg uit waarom het toevoegen van een kankergen voordelig kan zijn voor ondezoek naar leveraandoeningen. 

RTTI

de toetsen Havo 4+5

15 - 20% R - vragen

40 - 45 % T1 - vragen

20 - 25% T2 - vragen

15 - 20% I - vragen

open en gesloten vragen

De open vraag

1. Hoeveel punten? Zoveel stappen in je antwoord.

2. Gebruik de vraag zelf om je antwoord mee te beginnen.

3. Kom met iets nieuws (iets dat niet al in de vraag of informatie stond)

4. Controleer of je antwoord past bij de vraag (vragen ze om een uitleg, geef dan geen voorbeelden)

open en gesloten vragen

De meerkeuze of juist/onjuist vraag.

1. Kijk eerst of je de vraag kunt beantwoorden zonder naar de antwoorden te kijken.

2. Streep op de toets de foute antwoorden weg.

3. Als je al 8x antwoord A hebt, dan is het mogelijk dat de 9e x het weer antwoord A is.

4. Alleen bij zeker weten een antwoord verbeteren.

5. Juist/ onjuist, een bewering moet helemaal juist of onjuist zijn, 'een beetje goed' is dus een onjuiste bewering.

manieren van leren

een combinatie van minimaal 3 van onderstaande methoden:

• begrippenlijst of kaartjes maken (R)
  
• spiekbrief maken (R)
• mindmap (RTTI)
  
• toetsvragen maken en nakijken (T)
  
• een ander kunnen uitleggen (I)
  

tips

• begin ruim op tijd
  
• maak een planning (ook al vind je dit lastig)
• herhaal herhaal herhaal herhaal herhaal herhaal.... (alleen dan komt de informatie in je werkgeheugen terecht)
  
• oefen oefen oefen zoals examenvragen / toetsvragen
• slaap goed de dag voor de toets
  
• oefen met je binas - welke tabellen kan ik gebruiken

afraders

• alleen lezen
  
• te kort van tevoren beginnen
• de avond ervoor tot laat leren en weinig slapen
• de samenvatting van een ander leren
• samenvatten -> daarom heb je het boekje samengevat :-)
• Met een stift aanstrepen wat belangrijk is, dat is alleen effectief tijdens het beantwoorden van een vraag.

Aan de slag

• Maak een spiekbrief
  
• Maak een mindmap
  
• Maak oefentoetsen en kijk ze na
  
• Laat je overhoren door een klasgenoot
  
• Maak een begrippenlijst of begrippenkaartjes
  

bespreken van de toets

+ 

analyse @classroom

1. doornemen van de vragen
   
2. invullen formulier
3. opmerkingen? zet een * bij de vraag
4. iedereen levert de toets weer in
5. cijfers morgen op magister

nabespreken:

toets doornemen

vul het reflectieformulier in @ classroom

* of eerst BS3 DNA en daarna de toets? 

Thema 4 (V5) DNA

BS 3 DNA-transcriptie 

Leerdoelen BS3

Na deze les kun je: 

• beschrijven hoe transcriptie plaatsvindt. 

Begrippen BS3

RNA

ribose

uracil (U)

messenger RNA (mRNA)

ribosomaal RNA (rRNA)

transfer-RNA (tRNA)

transcriptie

RNA-polymerase

promotor

transcriptie factoren

template -streng/ matrijsstreng

coderende streng

pre-mRNA

RNA-processing

introns

exons

spliceosoom

splicing

DNA

zit in de celkern en bevat ons erfelijk materiaal

de recepten voor het aanmaken van onze eiwitten

echter 1 probleem... 

de ribosomen* snappen het DNA niet

Maar wel RNA

* thema 1 organellen in cytoplasma en RER voor eiwitproductie

dus het DNA moet omgezet worden in RNA...

= transcriptie 

BS 2

BS 3

BS 4

kopiëren        omzetten            vertalen 

BS 2

BS 3

BS 4

kopiëren        omzetten            vertalen 

RNA

ribonucleinezuur

• ribose i.p.v. desoxyribose 
• ook fosfaatgroep
• stikstof basen adenine, cytosine en guanine
• GEEN thymine MAAR WEL uracil 
• enkel strengs

van DNA naar RNA

het DNA wordt dus herschreven = transcriptie 

• vergelijkbaar proces als DNA-replicatie
• door RNA-polymerase 
• niet het hele DNA maar alleen de genen
• RNA verlaat de celkern via de kernporiën naar de ribosomen

Verschillende soorten RNA

pre-messenger RNA (pre-mRNA)

messenger RNA (mRNA)

ribosomaal RNA (rRNA)

transfer-RNA (tRNA)

Verschillende soorten RNA

pre-messenger RNA (pre-mRNA)

messenger RNA (mRNA)

ribosomaal RNA (rRNA) 

-> bestanddeel ribosomen

transfer-RNA (tRNA)

Verschillende soorten RNA

pre-messenger RNA (pre-mRNA)

messenger RNA (mRNA)

ribosomaal RNA (rRNA) 

-> bestanddeel ribosomen

transfer-RNA (tRNA)

-> bindt aminozuren uit cytoplasma en vervoert die naar de ribosoom voor eiwitsynthese (BS4)

Verschillende soorten RNA

pre-messenger RNA (pre-mRNA) BS3

messenger RNA (mRNA) BS3

ribosomaal RNA (rRNA) 

transfer-RNA (tRNA)

dus...transcriptie:

1. DNA in de celkern (ATCG)
2. RNA-polymerase bindt aan de promotor (bij eukaryoten moeten hier transcriptiefactoren aan zitten)
3. waterstof bruggen worden verbroken (ssDNA) 

dus...transcriptie:

4. RNA-polymerase bindt basen die complementair zijn aan de template streng* aan elkaar (5'->3')

*template streng = patrijsstreng = keten met promotor (3'-> 5')

andere keten = coderende streng (5'->3')

dus...transcriptie:

5. na zo'n 10 nucleotiden laat het RNA het DNA los

6. dit gaat door tot er een terminator* bereikt wordt

7. na het loslaten heb je pre-mRNA

*terminator = specifiek stuk DNA dat codeert voor het einde

-> niet later verwarren met stop codon (BS4)

transcriptie regulatie

open en gesloten 

DNA

-> open: RNA-pol.

kan er makkelijk bij

-> gesloten: RNA-pol.

kan er NIET bij

transcriptie = RNA productie 

RNA polymerase

werkt van links

naar rechts

dus van A naar B

korte strengen naar lange strengen

Voorbeeld

         DNA 3'-TTGCCAAAGCTGAAGT-5'

pre-mRNA 5'-                                -3'

Voorbeeld

         DNA 3'-TTACCAAAGCTGATGT-5'

pre-mRNA 5'-AAUGGUUUCGACUACA-3'

van pre-mRNA naar mRNA

pre-mRNA = complementair aan het genoom

maar bevat ook stukken die coderen en niet coderen voor aminozuren 

dus: RNA-processing

RNA-processing

exon:

• coderende stuk
  

intron:

• niet coderend stuk
• wordt verwijderd 
• =splicing

RNA-processing: splicing

RNA-processing: splicing

spliceosoom knipt de introns uit het pre-mRNA en plakt de axonen weer aan elkaar: resultaat = mRNA

binas 

71H

RNA vs. DNA feitjes

• RNA wordt sneller afgebroken
  
• DNA is dus stabieler
  
• DNA-polymerase mag minder fouten, want dit gaat door naar de volgende cel en daarna weer
  
• mRNA zit dus meerdere keren in de cel, zodat er veel ribosomen tegelijk aan de slag kunnen 

Welk verschil tussen RNA en DNA klopt NIET?

1. DNA: dubbelstrengs RNA: enkelstrengs
2. DNA: alleen de genen RNA: langs de hele keten
3. DNA: dexocyribose RNA: ribose
4. DNA: thymine RNA: uracil

Wat is de RNA sequentie na transcriptie van: CGGATACGGTTAA?
(dus complementair en ipv. T een U)

Vanaf welk punt wordt het DNA afgelezen?

1. vanaf A naar B, want het gaat altijd die kant op
2. vanaf B naar A, want het gaat altijd die kant op
3. vanaf A naar B, want daar zijn de ketens nog korter
4. vanaf B naar A, want daar zijn de ketens nog korter

Waarom is het minder erg als RNA-polymerase een foutje maakt in de transcriptie dan DNA-polymerase in de replicatie? (2 goede)

1. het RNA wordt sneller vervangen
2. DNA is de basis voor de volgende replicatie en transcriptie
3. RNA is stabieler
4. DNA fouten worden niet overgedragen aan de nakomelingen

Waarom vindt er splicing plaats van het pre-mRNA?

1. extra stap dus extra bescherming
2. als alle informatie gebruikt zou worden zouden de eiwitten veel te lang worden
3. zo krijgen de ribosomen een extra lang keten te verwerken
4. het DNA geeft te weinig informatie

Overzicht

BS2          BS3                BS4

vragen? 

oefening transcriptie 

huiswerk opdrachten 17 t/m 20

lees BS4