4.1.1 De opkomst van de steden leidt tot een veranderende samenleving (tot 4.1.1.4) klaar)

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

4.1 De steden groeien in belang en beseffen dat (deel 2)

De bloei van de handel doet steden ontstaan...

Leef jij op het platteland of in de stad?

Platteland

Stad

Waar ga je shoppen?

Platteland

Stad

Wat is je favoriete plek in Gent (of een andere grote stad)?

Waar wil jij later wonen?

LESDOELEN

- Je kunt het ontstaan van de steden in de tweede middeleeuwen verklaren.

- Je kunt historische kaarten analyseren

- Je kunt de verwevenheid van de stad en het platteland in de tweede middeleeuwen uitleggen.

4.1.1.3. De bloei van de handel doet steden ontstaan

4.1.1.2 (3DF)

Onderzoeksvraag:

Hoe ontstonden de steden in de tweede middeleeuwen?

Opnieuw...

Wat weten we al?

Lage landen in 1350

1'18"

Waar ontstaan steden?

1. Rond markten - zij werden rond boerderijen gehouden
2. Rond boerderijen - de mensen kwamen rond de boer wonen want daar was voedsel
3. Rond markten - zij werden rond burchten, abdijen, rivieren of aan kruisende wegen gehouden

Waarom ontstonden net op die plaats steden?

Het ontstaan van steden

1. Het ontstaan van de stad Gent als typevoorbeeld!

Vanaf de 11de eeuw werden steden belangrijk in de economische ontwikkeling van de Lage Landen. 

Tot in de 17de eeuw was de verstedelijking in die regio groter dan in de rest van Europa, met uitzondering van Noord- en Midden-Italië.

Om te onderzoeken hoe de steden ontstonden, zoomen we in op Gent. 

Opdracht in Lernova:

1. Bron 1: Een Gentse stadsgids vertelt over het ontstaan van de stad;
2. Bekijk Bron 2: de groei van Gent in historische kaarten;
3. Maak Opdracht 1 in de opbouw

Zet de gebeurtenissen chronologisch

1

2

3

4

5

Amandus sticht 2 abdijen aan de Schelde: Blandinium en Ganda. Hier ontstaan 2 handelsnederzettingen.

Invallen van Noormannen!

De handelaars verhuizen naar een zandrug iets verderop aan de Schelde.

Voor de veiligheid leggen ze een omwalling aan.

De graaf van Vlaanderen bouwt een nieuwe nederzetting aan de Leie

De twee kernen breiden uit naar elkaar, maar het gebied van de graaf blijft van hem en behoort niet tot Gent

Gent blijft groeien - de graaf verkoopt een deel aan de Gentse schepenen

Steden ontstaan

Door de nieuwe landbouwtechnieken konden de boeren landbouwoverschotten op de markt verkopen

De markten werden op geregelde tijdstippen georganiseerd op goede plekken 

Langzaam ontstaan hieruit nederzettingen, die uitgroeien tot steden.

Er was een overschot aan arbeidskrachten dat door de bevolkingsgroei in de landbouw was ontstaan. Mensen gaan naar de steden 

Steden ontstonden voornamelijk in de nabijheid van burchten. 

goede plekken?

wat doen ze daar?

Waarom?

Steden ontstaan

Nieuwe landbouwtechnieken ==> boeren landbouwoverschotten op de markt verkopen

Markten: op geregelde tijdstippen georganiseerd op goede plekken.

Langzaam ontstaan hieruit nederzettingen, die uitgroeien tot steden.

Er was een overschot aan arbeidskrachten dat door de bevolkingsgroei in de landbouw was ontstaan. Mensen gaan naar de steden 

Steden ontstonden voornamelijk in de nabijheid van burchten. 

Goede plekken?

 aan abdijen

- aan burchten

- aan kruispunten van wegen en/of rivieren

Wat doen ze daar?

Hier konden ze in de handel of in de oplevende nijverheid aan de slag

Waarom?

De handelaars wilden op een veilige plaats handel drijven. De markten ontstonden daarom in de nabijheid van de burchten die in de loop van de 9de eeuw gebouwd werden door de Vlaamse graaf om de kust en het binnenland te beschermen tegen de Noormannen.  

2. Regionale dynamiek: stad en platteland

Stedelingen moesten bevoorraad worden met voedsel (in eerste instantie met graan, het basisvoedsel, naast groenten, zuivel, vis en vlees) maar ook met allerlei grondstoffen.

Hout, (bak)steen, turf (gedroogd veen dat als brandstof kan worden gebruikt), vlas, wol, leder... lieten toe om huizen te bouwen en te verwarmen, en om de handelaars te bevoorraden.
Zulke  economische relaties tussen de stad en het platteland waren al vanaf het begin van het verstedelijkingsproces cruciaal.

Bronnenanalyse - BW

zie volgende dia

www.bookwidgets.com

Welke stelling is juist?

1. De stad leverde afgewerkte producten aan het platteland. Het platteland leverde de grondstoffen
2. De stad leverde de grondstoffen. Het platteland leverde dan de afgewerkte producten aan de stad.

3. Het stapelrecht: een stedelijke monopolie

Een continue toevoer van een aantal essentiële grondstoffen én/of voedsel was voor de steden essentieel.
Een aantal steden kocht daarom een stapelrecht - een soort monopolie op de import en export van dat product -  bij de graaf of hertog.

Zo had Damme het stapelrecht van haring en wijn, Brugge - afwisselend met Antwerpen - het stapelrecht van Engelse wol, Oostburg de zoutstapel en Gent de graanstapel.

Monopolie?

het alleenrecht op dat product - enkel de graaf of de stad mocht dat van die boer kopen.

Bestudeer de bron (bundel p.12-13)

Geef drie voordelen van het stapelrecht voor de middeleeuwse Gentenaars.

1. Het Gentse stadsbestuur kon de prijs van het graan voor de Gentenaars laag houden.
2. Er werd een voorraad graan aangelegd: zo was er altijd graan in de stad, ook bij hongersnood of oorlog.
3. Graanhandelaars werden tot de stad aangetrokken, wat de economie verbeterde.

Door het stapelrecht kon:
(meerdere juiste antwoorden)

1. Het Gentse stadsbestuur veel geld vragen voor het graan.
2. Het Gentse stadsbestuur de prijs van het graan goedkoop houden.
3. Was er altijd graan door een voorraad.
4. Moest je snel zijn of al het graan was op.

Stel, je bent één van de schepenen van Ieper in pakweg de 14de eeuw. Leg je je neer bij het graanstapelrecht van Gent? Of ga je je verzetten? En hoe ga je dat doen?

extra info

kaart

Wat kun je uit deze kaart afleiden?

1. Vlaanderen is in 1300 samen met Spanje de meest verstedelijkte regio van Europa
2. Vlaanderen is in 1300 samen met Noord-Italië de meest verstedelijkte regio van Europa
3. Spanje is in 1300 samen met Noord-Italië de meest verstedelijkte regio
4. Duitsland is in 1300 samen met Vlaanderen de meest verstedelijkte regio

Welke 4 Vlaamse steden hebben meer dan 35.000 inwoners?

1. Gent, Brugge, Ieper en Saint-Omer
2. Gent, Nieuwpoort, Oudenaarde en Saint-Omer
3. Brugge, Nieuwpoort, Ieper en Saint-Omer
4. Nieuwpoort, Gent, Brugge en Ieper

LESDOELEN

- Je kunt het ontstaan van de steden in de tweede middeleeuwen verklaren.

- Je kunt historische kaarten analyseren

- Je kunt de verwevenheid van de stad en het platteland in de tweede middeleeuwen uitleggen.

Weet je nog?

Wat vind je nog lastig of begrijp je niet?

Welke stappen kan je nog zelf zetten om dit beter te begrijpen?

Hoe kan de leerkracht jou hierbij helpen?

In de steden ontstaat beroepsspecialisatie

OV: Hoe leidde de lakenproductie tot beroepsspecialisatie?

start 3ECCNW 29/3/24

LESDOELEN

Je kan de verplaatsing van het centrum van de lakennijverheid doorheen de tijd op een kaart aangeven.

Je kan het verband tussen de lakennijverheid en de bloei van de steden verklaren.

Je kan het voordeel van beroepsspecialisatie toelichten.

Het doel van een ambachtsgilde toelichten.

Bronnen over de lakennijverheid analyseren.

Een historische bron kritisch evalueren.

7- de te onthouden begrippen kunnen omschrijven, herkennen en gebruiken

4.1.1.4. Beroepsspecialisatie in de steden

TIJD & RUIMTE

A Fair in Ghent in the Middle Ages, Felix de Vigne, 1862, MSK Gent

Soort bron

Maker

Historische periode

laken

Vrouw koopt Vlaams laken op de markt

• Belangrijkste tak van de middeleeuwse nijverheid: textielindustrie (vooral de lakennijverheid). 
• Laken?
• werd van wol gemaakt + in grotere hoeveelheden geproduceerd. 
• <-> Linnen meestal enkel voor eigen gebruik.  <-> Katoen en zijde kwamen uit exotische streken. 
• Omstreeks 1050: weefgetouw uitgebreid met pedalen
• ==> langere, maar ook mooiere stoffen 
• Van 1050 tot 1350  vooral in het graafschap Vlaanderen,
• omstreeks 1100 import Engelse kwaliteitswol 
• Vanaf 1350: opkomst nieuwe textielcentra in Brabant en Holland (=goedkoper) => lakennijverheid in de Vlaamse steden ging achteruit
• ==> Rond 1400 Leidse lakenindustrie belangrijkste in Europa. 

• Belangrijkste tak van de middeleeuwse nijverheid: textielindustrie (vooral de lakennijverheid). 
• Laken?
• werd van wol gemaakt + in grotere hoeveelheden geproduceerd. 
• <-> Linnen meestal enkel voor eigen gebruik. <-> Katoen en zijde kwamen uit exotische streken. 
• Omstreeks 1050: weefgetouw uitgebreid met pedalen
• ==> langere, maar ook mooiere stoffen 
• Van 1050 tot 1350 vooral in het graafschap Vlaanderen,
• omstreeks 1100 import Engelse kwaliteitswol 
• Vanaf 1350: opkomst nieuwe textielcentra in Brabant en Holland (=goedkoper) => lakennijverheid in de Vlaamse steden ging achteruit
• ==> Rond 1400 Leidse lakenindustrie belangrijkste in Europa. 

Leids lakenlood

Lakenlood LEIDEN 

• wapen met sleutels duidelijk zichtbaar
• met de tekst : (wol) LE DEKEN HOLLAND, 30 ,mm

=kwaliteitslabel (cf. CE)

Eigenschappen Vlaams Laken?

• Laken is sterk en licht.
• Laken komt in alle kleuren voor.
• Laken is beter dan linnen: het rafelt niet.
• In de 11de eeuw werd het Vlaamse laken al als exportproduct gebruikt.
• Ook in buitenland bekend.

Lernova 4.1.1.4 - opbouw - opdracht 3 

Bronnenanalyse

Werkbundel p.16 - BW in volgende slide

Neem na correctie de oplossing over op jouw werkblad.

www.bookwidgets.com

Waarom ontstond er beroepsspecialisatie in de lakennijverheid? (lesblad p.17)

• Beroepsspecialisatie ontstond omdat één iemand geen specialist kon zijn in alle stappen van de lakenproductie. 
• Door de productie onder te verdelen in verschillende stappen, kon iedereen zich specialiseren in zijn stap. 
• Bovendien werd de kwaliteit van het laken beter.

TIP!

1. Waarom ontstond beroepsspecialisatie?
2. Wat was het gevolg voor de productie?
3. En voor de kwaliteit?

Bronnenanalyse (2)

Werkbundel p.17 + extra tabel classroom

1. voorbereiden per 2

2. klassikale correctie

De bron

1. Wie is de auteur?
2. Welk soort bron is bron 2?
3. Waarom konden de nieuwe beroepsgroepen die in Gent ontstonden tussen 1360 en 1540 niet erkend worden als ambacht?

Welk soort bron? Wees volledig! (Vermeld ook de historische periode!)

Waarom konden de nieuwe beroepsgroepen die in Gent ontstonden tussen 1360 en 1540 niet erkend worden als ambacht?

1. Omdat de nieuwe beroepsgroepen niet rijk genoeg waren om erkend te worden.
2. Omdat er geen nieuwe beroepsgroepen ontstonden tussen 1360 en 1540.
3. Omdat de bestaande ambachten hun monopolie en voorrechten wilden behouden.

Waarom konden de nieuwe beroepsgroepen die in Gent ontstonden tussen 1360 en 1540 niet erkend worden als ambacht?

classroom.google.com

Google Doc in classroom

Samengevat

Geleidelijk aan: beroepsspecialisatie op, waarbij verschillende arbeiders ieder een deel van het fabricageproces voor hun rekening namen: dat deel was dan sneller en beter gedaan dan door iemand die alles moest kunnen. Die arbeidsorganisatie vereiste een leidende hand die alles bestuurde. Zo ontstonden de drapeniers, échte ondernemers die de wol in Engeland gingen kopen en daarna toevertrouwden aan gespecialiseerde handwerkers die hun deel van de bewerking thuis in hun eigen werkplaats uitvoerden: een opdeling van het productieproces in deeljobs dus. Dat kon moeilijk verspreid over verschillende dorpen gebeuren, men vond de lakennijverheid vooral in een stad, dicht bij elkaar: het was een stedelijke nijverheid. Alleen het spinnen, dat zeer arbeidsintensief was en hoofdzakelijk door vrouwen gedaan werd, gebeurde op het platteland: een rurale activiteit. Het wassen, weven, vollen, verven en droogscheren gebeurde in de steden door gespecialiseerde arbeiders, die zich in een ambachtsgilde gingen verenigen. Samen stonden ze sterker én konden ze hun ambacht beschermen.

Waar winkel jij het meeste?

Online

Fysieke winkels

Let jij op van waar je aankopen afkomstig zijn?

Ja

Neen

Het Vlaamse laken

Dit is een warme kledingstof geweven van de fijnste schapenwol. 

De wol komt eerst van Vlaamse schapen en vanaf de 12de eeuw uit Engeland. Vaklui verwerken die: wolwassers, spinners, wevers, vollers en ververs. Ze volgen strikte regels. De afgewerkte stoffen worden gekeurd, opgestapeld in de Lakenhallen en door handelaars verkocht. 

Rond 1200 is het Ieperse laken in heel Europa bekend. Kooplieden verspreiden het van op de jaarmarkten in de Champagnestreek over Zuid-Europa en Zuidwest-Azië. 

Uit: https://www.ypermuseum.be/middeleeuwse-grootstad#Laken Geraadpleegd op 7/4/2021

Het Vlaamse laken was een kwaliteitsvol product waar veel vraag naar was in heel Europa.

Lees bron 4: Verkoop van lakens in Genua, 1197

Maak opdracht 5

Is het notariaatsregister een betrouwbare bron om na te gaan hoeveel Vlaams laken er in Genua verkocht werd? Waarom?

Welke bewering klopt?

1. De jaarmarkten in de Champagne waren een trefpunt voor Vlaamse en Italiaanse handelaars. Vlaamse handelaars verkopen het Vlaamse laken en kopen Oosterse producten van Italiaanse handelaars.
2. De jaarmarkten in Brugge waren een trefpunt voor Vlaamse en Italiaanse handelaars. Vlaamse handelaars verkopen het Vlaamse laken en kopen Oosterse producten van Italiaanse handelaars.
3. De jaarmarkten in de Champagne waren een trefpunt voor Vlaamse en Italiaanse handelaars. Italiaanse handelaars verkopen het Vlaamse laken en kopen Oosterse producten van Vlaamse handelaars.
4. De jaarmarkten in Brugge waren een trefpunt voor Vlaamse en Italiaanse handelaars. Italiaanse handelaars verkopen het Vlaamse laken en kopen Oosterse producten van Vlaamse handelaars.