Poëzieanalyse Les 1: Vorm

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Waar denk jij aan bij poëzie?

Willem Kloos (1859 - 1938) zei: 'Poëzie is de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie.' Wat zou hij daarmee bedoeld hebben?

Lesdoel: 

Aan het eind van deze lessenserie kun je: 

• gedichten analyseren op vorm;
• vertellen welke vormen van beeldspraak er zijn;
  
• vertellen welke stijlfiguren er zijn;
• en daarmee gedichten analyseren op inhoud.

Vorm

Een gedicht bestaat uit een aantal bij elkaar horende versregels. Een gedicht lees je versregel voor versregel. 

Versregels staan in groepjes bij elkaar. Een groepje bij elkaar horende versregels is een strofe. De verschillende strofen van een gedicht worden gescheiden door witregels. 

Hoeveel versregels heeft dit gedicht?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Uit hoeveel strofen bestaat dit gedicht?

Strofebouw

Je kunt strofevormen benoemen naar het aantal versregels. De meest gebruikte strofevormen zijn: 

• distichon (twee versregels)
• terzine of terzet (drie versregels)
• kwatrijn (vier versregels)
• kwintet (vijf versregels)
• sextet (zes versregels) 
• septet (zeven versregels)
• octaaf (acht versregels) 

Uit hoeveel strofes bestaat dit gedicht?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Hoe heten de strofes van dit gedicht?

1. terzet
2. kwatrijn
3. septet
4. octaaf

Rijm

Rijm is de overeenkomst van klanken in niet te ver van elkaar verwijderde beklemtoonde lettergrepen. 

Rijm

Er is sprake van volrijm als de beklemtoonde klinker en de daaropvolgende medeklinker(s) of lettergrepen gelijk luiden, zoals raaf - gaaf, smoes - kroes, kinderlijk - hinderlijk. 

Als er sprake is van eindrijm, kun je een rijmschema opstellen. Woorden die op elkaar rijmen, codeer je met dezelfde letter. 

Wat is het rijmschema van dit gedicht?

Rijmschema

De bekendste vorm van rijm op basis van plaats is eindrijm. De laatste woorden van de versregels rijmen (met volrijm) op elkaar. 

Bekende en veel gehanteerde rijmschema's zijn: 

• Gekruist rijm (a-b-a-b)
• Gepaard rijm (a-a-b-b)
• Omarmend rijm (a-b-b-a)
• Gebroken rijm (a-b-c-a)

Hoe heet het rijmschema van dit gedicht?

Halfrijm

Bij halfrijm rijmen alleen de beklemtoonde klinkers (assonantie) of beklemtoonde medeklinkers (alliteratie). 

Ik noteer een alliteratie of assonantie als volgt: eerst de klank die allitereert of assoneert, dan het woord. 

Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindenlaan.

1. halfrijm
2. volrijm
3. alliteratie
4. assonantie

Als een potvis in een pispot pist, zit de pispot vol met potvispis.

1. halfrijm
2. volrijm
3. alliteratie
4. assonantie

Enjambement

Het doorlopen van een zin van de ene

versregel naar de volgende versregel, zonder dat er een natuurlijke 

pauze is. 

Effect: het laatste woord van de ene versregel en het eerste woord van de andere versregel krijgen extra nadruk.

hij doet echt zijn best voor haar

zij houdt ook heel erg veel van

hem. Hij weet zelf ook dat hij

niet meer kan doen wat hij

maar wil. Zij trekt het zich soms

heel erg aan. Hij is soms bang.

Aeolica, uit: Ilja Leonard Pfeijffer (1998), van de vierkante man

Notatie enjambement: 

• regel 2-3: van/hem
• regel 3-4: hij/niet
• regel 4-5: hij/maar
• regel 5-6: soms/heel

Oefenen!

Pak je lesbrief erbij en maak opdracht 1.

Sonnet

Een sonnet is een gedicht met 14 versregels. 

Deze 14 versregels zijn meestal verdeeld over een octaaf en een sextet. 

• Het octaaf word in de regel verdeeld over twee kwatrijnen.
• Het sextet word in de regel verdeeld over twee terzetten. 

Sonnet

Een sonnet is meestal gebaseerd op een inhoudelijke tegenstelling, bijvoorbeeld: algemeen - bijzonder, levend - dood, toen - nu, maar dat hoeft niet per se. 

De tegenstelling wordt meestal duidelijk in de overgang tussen octaaf en sextet, maar dat hoeft niet per se. 

De tegenstelling wordt chute, val of wending genoemd. 

Oefenen!

Pak je lesbrief erbij en maak opdracht 2.