Poëzie 4 vwo schooljaar '23

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Poëzie 4 vwo schooljaar '23

poëzie

Aan het einde van deze les...

1. Weet je het verschil tussen poëzie en proza
   
2. Weet je de verschillende soorten en plekken rijm
   
3. Weet je wat de verschillende rijmschema's zijn
   
4. Kun je verschillende soorten rijm in een gedicht herkennen

Proza

Alle teksten waarvan de regellengte afhankelijk is van de bladspiegel (bedrukte deel pagina)

Poëzie

Bij poëzie staat de regellengte los van de bladspiegel (de dichter bepaalt). Een dichter probeert -vaak- met zo weinig mogelijk woorden, zo veel mogelijk te zeggen. 

proza

poëzie

Andere kenmerken poëzie

1. Vorm
2. Beknoptheid
3. Momentopname
4. Beeldspraak
5. Stijlfiguren
6. Herhaling
7. Vertelwijze 

zin = versregel

alinea = strofe

 

2 versregels = distichon

3 versregels = terzet of terzine

4 versregels = kwatrijn

6 versregels = sextet

8 versregels = octaaf

Traditionele poëzie

1. eindrijm
2. regelmatige strofenopbouw
3. regelmatige regellengte
4. leestekens volgens de regels

Moderne poëzie

1. nauwelijks rijm
2. onregelmatige strofenopbouw
3. onregelmatige regellengte
4. geen leestekens of niet volgens de regels

Klassiek of modern?

1. Klassiek
2. Modern

Rijm

De plaats waar woorden rijmen in de versregel.

Rijm

De klanken die rijmen.

Plaats

1. Beginrijm of voorijm: 
blinkende toortsen en flonkrend kristal,

klinkende kelken en jubelgeschal!

2. Middenrijm

't En zijn de joden niet, heer Jezu, die u kruisten,

noch die verraderlijk u togen voor 't gericht,

noch die versmadelijk u spogen in 't gezicht.

3. Eindrijm

Sint zat te denken

Wat hij jou nu zou schenken

Rijmschema eindrijm

Gepaard rijm: aabbcc

Gekruist rijm: abab

Omarmend rijm: abba

Gebroken rijm: abac, abcb

Verspringend rijm: abcabc

Slagrijm: aaaa

Noteer het rijmschema.

Klank

Volrijm: klinkers én medeklinkers rijmen

haten en laten, kopen en lopen

Halfrijm: de klinker óf medeklinkers rijmen

assonantie (klinkerrijm): Lief en diep, druiven en luiken

alliteratie (beginmedeklinkerrijm): rep en roer, heerlijk helder Heineken

Aan het einde van deze les...

1. Weet je het verschil tussen poëzie en proza
   
2. Weet je de verschillende soorten en plekken rijm
   
3. Weet je wat de verschillende rijmschema's zijn
   
4. Kun je verschillende soorten rijm in een gedicht herkennen

Poëzie

deel 2

Firts things first...

groepen inventariseren 

Wat weten we nog?

Noteer bij het onderstaande gedichtfragment welke soorten rijm je allemaal tegenkomt. Onderstreep het rijm en benoem.

Ik ben geboren uit zonnegloren

en een zucht van ziedende zee

die omhoog is gestegen, op wieken van regen,

gezwollen van wanhoop en wee.

Ik ben geboren uit zonnegloren --> binnenrijm A

en een zucht van ziedende zee --> alliteratie B

die omhoog is gestegen, op wieken van regen, --> binnenrijm C

gezwollen van wanhoop en wee. --> alliteratie  B

ABCB = verspringend of gebroken rijm

Vandaag

ritme

soorten poëzie

stijlfiguren

beeldspraak

Ritme

www.cambiumned.nl

Een regelmatig herhaalde combinatie van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen noemen we een metrum. Het zichtbaar maken van het metrum noemen we scanderen.

onbeklemtoonde lettergrepen = v

beklemtoonde lettergrepen = - 

Versvoeten begrenzen we met een /

vormen metrum 

Jambe: v-                                     v = onbeklemtoond - = beklemtoond

  v - /          v - /        v - /      v - /        v - /      v

Natuur / is voor/ tevre/denen/ of leg/en

v - /            v - /         v - /       v - /          v -

en dan:/ wat is/ natuur/ nog in/ dit land?/
 

vormen metrum 

trochee: -v                                   v = onbeklemtoond - = beklemtoond

  - v /          - v /              - v /               - v

Jantje /zag eens/ pruimen /hangen

- v /       - v /   - v /       -

O, als /eie/ren zo/ groot

vormen metrum 

anapest: vv-                                v = onbeklemtoond - = beklemtoond

v v -                            / v v -

Het werd stil /in het woud

v v -                           / v v -

En wel tien / maal zo koud

vormen metrum 

dactylus: -vv                              v = onbeklemtoond - = beklemtoond

     - v v                       / - v v

Dood was het/ hout maar het

    - v v                        / v -

hout moest her/leven

Ritme

Het begrip ritme is moeilijk te definiëren. Het is de natuurlijke beweging van een zin. Ieder gedicht heeft zijn eigen ritme. Als je een gedicht voordraagt, houd je rekening met het ritme. Soms spreek je langzamer, dan weer sneller. Het eind van de versregel is lang niet altijd een natuurlijke pauze. Soms moet je doorlezen aan het eind van de versregel. Dit heet enjambement. Enjambement kan verschillende effecten hebben: het rijmschema kan erdoor gehandhaafd blijven, maar het kan ook voor een verrassing zorgen.

Soorten poëzie

Haiku

Sonnet

Vrij vers

Straatpoëzie

Haiku

Haiku is een vorm van Japanse dichtkunst, geschreven in drie regels waarvan de eerste regel 5, de tweede regel 7 en de derde regel weer 5 lettergrepen telt.

Ach oude vijver

de kikkers springen erin

geluid van water

Sonnet

Een sonnet (Italiaans sonetto of Provençaals sonet 'liedje') of klinkdicht is een veertienregelig metrisch gedicht. 

Petrarca-sonnet

In het oorspronkelijke Italiaanse sonnet, ook wel Petrarca-sonnet genoemd (naar de 14e-eeuwse dichter Francesco Petrarca), zijn de veertien regels verdeeld over vier strofen. De eerste twee strofen bestaan uit vier regels, de kwatrijnen. Samen heten deze strofen het octaaf. De laatste twee strofen hebben elk drie regels, de terzinen genoemd. Een terzine als onderdeel van een sonnet wordt echter een terzet genoemd. Deze twee drieregelige strofen heten samen het sextet. Na het octaaf ligt een inhoudelijke wending, ook wel chute of volta genaamd.   

Als dit geen liefde is, wat is het dan?

En als het liefde is, is ze dan goed?

Kan liefde goed zijn, als ze lijden doet?

En is ze slecht, geniet men daar dan van?

Wat klaag ik als ik zelf beslissen kan?

Heeft klagen zin als ik beminnen moet?

O dood die leven geeft, o leed zo zoet,

geniet ik van de dwang van een tiran?

Zo dool ik stuurloos rond op hoge zee,

bij wisselende wind. Mijn schip is zwaar

van twijfel en draagt weinig wijsheid mee,

zodat ik, niet meer wetend wat ik wil,

het gloeiend warm heb in de winter, maar

in hartje zomer van de koude ril.

 

Shakespearesonnet

 Het Engelse sonnet bestaat uit drie strofen van elk vier vijfvoetige jamben (kwatrijnen), gevolgd door een strofe van twee regels (distichon). Op welke plaats de volta precies voorkomt, is moeilijker te bepalen. Volgens sommigen is bij het Engelse sonnet geen sprake van een volta of chute, maar wel fungeert het eind-distichon vaak als een conclusie of pointe, volgens anderen, valt de volta na de twaalfde regel. Het laatste couplet bevat tevens de climax. Het door Shakespeare gebruikte rijmschema is abab cdcd efef gg.

vrij vers

Vorm van poëzie, ook wel poésie parlante of parlandopoëzie genoemd, waarin de traditionele verstechniek slechts gedeeltelijk of zelfs helemaal niet is aangewend. Het metrum ontbreekt en vaak ook het rijm. De verslengte is onregelmatig, de strofebouw onvast of afwezig.

Straatpoëzie

www.cambiumned.nl

Veel succes met de POëzie!