1.1 Stroomgebied van Maas en Rijn

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

1.1 Stroomgebied van Maas en Rijn

Openingsfoto

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Waarom komt dit hier voor?

Beschrijving van de openingsfoto

Het beginpunt van een smeltwater/gletsjer rivier

Badeend Nadia

Vier rivieren

Door Nederland stromen twee grote rivieren:

- de Rijn, vanuit de Alpen in Zwitserland

- de Maas, vanuit het plateau van 

Langres in Frankrijk

en twee kleinere rivieren:

 - de Eems, vanuit Duitsland

 - de Schelde, vanuit België

Vier rivieren

Stroomgebied: het gebied dat afwatert op een bepaalde rivier en zijn zijrivieren.

Waterscheiding: de grens tussen twee stroomgebieden. Een waterscheiding wordt gevormd door hogere delen in het landschap, zoals een heuvelrug of een bergketen.

Stroomstelsel: een rivier met alle zijrivieren en vertakkingen 

die deel uitmaken van hetzelfde stroomgebied.

Het stroomgebied van de Rijn, Maas, Eems en Schelde 

Bovenloop, middenloop, benedenloop

1. Bovenloop: Het eerste deel vanaf de bron. Kleine beken stromen samen tot een grote rivier. Hellingshoek is groot en de rivier stroomt snel -> veel erosie en de rivier neemt veel sediment mee.

2. Middenloop: middelste gedeelte, evenwicht tussen erosie en sedimentatie. Stroomafwaarts neemt de hellingshoek verder af; Dichter bij de zee -> gebied wordt vlakker en rivier stroomt minder snel.

3. Benedenloop: laatste deel vanaf de bron. (Zeer) kleine hellingshoek, veel sedimentatie en de monding in zee zijn kenmerkend voor de benedenloop. Vaak splitst een rivier zich in de benedenloop in meerdere takken, en vormt een delta.

Het grote plaatje

Delta= ontstaat door afzetting rivierslib bij uitmonden in de zee.

Estuarium = zeearm waar eb en vloed afzetting van rivierslib voorkomen en dus geen delta ontstaat.

Zelfstandig werken 

Maken van  par. 1.1 volgende opdrachten:

1 en 2

De Rijn: bovenloop, middenloop en benedenloop

De Rijn is een gemengde rivier: zowel smeltwater als regenwater.

- ’s Zomers is ruim 70% van het Rijnwater smeltwater.

- In de winter is de waterafvoer van de Rijn het hoogst.

De verdamping is dan zeer gering en er wordt vooral regenwater afgevoerd.

                                                                             De Rheinfall bij                                                                                          Schaffhausen is 150 m                                                                               breed en 23 m hoog

Rijn:

• lange rivier (1320 km)
• vertakt zich bij Lobith (NL) over Pannerdens kanaal  en Waal,
• De Waal (2/3 van het Rijnwater)
  
• Het Pannerdens Kanaal (1/3) bij Arnhem verdeeld over de IJssel en de Neder-Rijn/Lek. 
• De Waal en de Lek stroomafwaarts weer bij elkaar, samen met de Maas, via de Nieuwe Waterweg, naar zee. 
• De IJssel mondt via het Ketelmeer uit in het IJsselmeer.
• belangrijkste vaarroute tussen Rotterdam en het Duitse achterland
• 3 maanden per jaar te weinig water via de Rijn, stuwen nodig

Rol stuw in rivier

• regelen waterpeil stroomopwaarts
• veiligstellen watertoevoer naar IJsselmeer.
• bevaarbaar houden van  rivieren
• dichte stuw bij Driel in Neder-Rijn

Wat is relatie tussen stroomgebied en debiet

Hoe beantwoord je zo'n vraag? 

Stap 1: Noteer beide definities.

 Stroomgebied: gebied dat al z'n water afvoert op 1 hoofdrivier. 

Debiet: De hoeveelheid water die wordt afgevoerd in m3/sec

Relatie: 

Hoe groter het stroomgebied, hoe groter het debiet

Maas:

• kortere rivier (935km) (250 in NL)
  
• Grensmaas (België en NL)
  
• grotendeels onbedijkt (Maas stroomt door diepe ingesneden dal)
  
• ondiep voor scheepvaart (in de zomer te weinig water en liggen grindbanken in de Maas)
  
• Julianakanaal

 Maas

- De Maas is een regenrivier.
- Oppervlakte stroomgebied ongeveer 
even groot als Nederland.
-De Maas ontspringt op het 
plateau van Langres (Frankrijk), 

Kanalisatie

Het recht trekken van de meanders om de bevaarbaarheid van de rivier te verbeteren.

Maar: 

daardoor neemt de lengte van de rivier af en kan het water zich niet meer over een groter oppervlak verspreiden. Bij hoog water...

De Maas

De Maas is een regenrivier. Dat wil zeggen dat de Maas gevoed wordt door regenwater uit het stroomgebied.

Regenrivieren kennen een onregelmatig regiem: hoog debiet in de wintermaanden, laag debiet in de zomer.

Waarom?

Antwoord

In de wintermaanden valt meer neerslag, waardoor de Maas in de wintermaanden meer water vervoert. In de zomer is het droger/valt er minder neerslag, verdampt er meer water en wordt meer water door de mens uit de rivieren onttrokken. Daardoor is het debiet in de zomer lager.

De Rijn

De Rijn is een gemengde rivier. Dat wil zeggen dat de Rijn gevoed wordt door regenwater uit het stroomgebied en door smeltwater.

Gemengde rivieren kennen een regelmatiger regiem: het verschil tussen het debiet in de zomer en winter is kleiner dan bij een regenrivier. Waarom?

Antwoord

In de wintermaanden valt meer neerslag dan in de zomer. Dit leidt tot een hoger debiet in de winter. Echter, in de lente beginnen de gletsjers te smelten waardoor meer smeltwater vervoerd wordt. Dit zorgt ervoor dat in de lente/begin zomer het debiet hoger blijft, en zo het regiem regelmatiger blijft.

Maasbracht 

Welk begrip hoort bij de hele afbeelding

1. bovenloop
2. stroomgebied
3. waterscheiding
4. benedenloop

Afgebeeld is een........ van een rivier

1. bovenloop
2. benedenloop
3. middenloop
4. lengteprofiel

Zelfstandig werken 

Maken van  par. 1.1 volgende opdrachten:

3,4,5

Lengteprofiel van een rivier 

Verval en verhang

► Lengteprofiel van een rivier: doorsnede van een rivier over een bepaald traject.

Verval en verhang

Verval: hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier. 

Maastricht 49 m Roermond 22m   49-22= 27m

Verval heeft invloed op de stroomsnelheid.

Grote hoogteverschillen - veel erosie. 

In de benedenloop stroomt de rivier trager waardoor er veel materiaal afgezet kan worden (sedimentatie).

Verhang: verval per kilometer. Niet overal langs een rivier gelijk. Het verhang van de Rijn is in het hooggebergte in Zwitserland 35 m/km, tegenover 0,08 m/km (= slechts 8 cm/km) in het vlakke Nederland.

Voorbeeld: uitreken verhang 

Verval: Maastricht 49 m Roermond 22m 49-22= 27m

Verhang: afstand tussen deze plaatsen is 48 km

27m : 48km=  0,56 m/km

Debiet

► Rijkswaterstaat meet hoeveel water (in m3) er op een bepaald moment per seconde door een rivier stroomt: de waterafvoer of het debiet.

- De waterafvoer varieert van 600 tot 16.000 m3/sec.

- De Rijn bij Lobith heeft hij een gemiddelde waterafvoer van 2.200 m3/sec.

-Een tijdelijke (extra) hoge waterafvoer heet piekafvoer.



Het grote plaatje

In dit stapeldiagram worden de afvoeren van de achtereenvolgende zijrivieren bij elkaar opgeteld.

Piekafvoer

Het debiet dat zichtbaar is in de afbeelding hiernaast is een gemiddelde. Bij beide rivieren zie je een hoogste punt in het debiet. 

Dit is de piekafvoer: hoogste afvoer (tijdens of na een regenperiode) van een rivier.

De Rijn heeft een regelmatiger regiem dan de Maas. Beiden kennen een piekafvoer rond de winter. Hoe zit dit?

Regiem: invloed van natuurlijke factoren

De verdeling van de waterafvoer over een jaar, het regiem, wordt beïnvloed door het klimaat, aanvoer van smeltwater en/of regenwater en de kenmerken van het stroomgebied

Regiem: invloed van natuurlijke factoren

● Klimaat: waterafvoer hangt af van de hoeveelheid en de vorm van de neerslag.

- Sneeuw: het kan even duren voordat dit als smeltwater in de rivier terechtkomt.

- Regen: deel water door planten opgenomen, deel stroomt via het grondwater en oppervlakte naar rivieren of meren en deel verdampt.

- Temperatuur en de windsnelheid van invloed op de verdamping.

● Aanvoer van smeltwater en/of regenwater

- Het regiem van een gemengde rivier (Rijn) is veel regelmatiger dan dat van een regenrivier (Maas).

Regiem: invloed van natuurlijke factoren

● Kenmerken van het stroomgebied: waterbergend vermogen van de grond wordt bepaald door:

- bodemkenmerken

- onderliggende gesteente

- reliëf

Weinig infiltratie van water bij een

-rotsachtige ondergrond

-dunne of bevroren bodemlaag

Zand heeft door meer ruimte tussen de zandkorrels een groter waterbergend vermogen.

Regiem & debiet

Verschil in waterafvoer: regiem

Totale hoeveelheid water op een bepaald punt: debiet. 

Kenmerkende eigenschappen van (stroomgebieden) Rijn en Maas.

1. Rijn is regenrivier, Maas is gemengde rivier.
2. Rijn is gemengde rivier, Maas is regenrivier.
3. Het stroomgebied van de Rijn is groter
4. Het stroomgebied van de Rijn is kleiner

In welk deel van de rivier is het debiet over het algemeen het grootst? Kies uit: bovenloop of benedenloop. Leg je keuze uit!

Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering op de temperatuur (zomer en winter) en de neerslag (hoeveelheid + verdeling in het jaar!)

Door klimaatverandering wordt het neerslagregiem in Nederland:

1. regelmatiger
2. groter
3. kleiner
4. onregelmatiger

Hoe noemen we de schommelingen in de waterafvoer van een rivier?

1. waterscheiding
2. debiet
3. regiem
4. verhang

De rivier die het meeste water afvoert in Nederland is de:

1. Rijn (inclusief Waal en IJssel)
2. Maas
3. Schelde
4. Eems

Welk rivier zie je hier?

1. De Maas
2. De Waal
3. De Rijn
4. De Ijssel

Zelfstandig werken 

Maken van  par. 1.1 volgende opdrachten:

6,7,8,9,