Les 2: gedragsbepaling en prikkels

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Les 2: gedragsbepaling en prikkels

Leerdoelen

Aan het eind van de les kun je:

- Omschrijven wat gedrag is, en factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald.

Inhoud van deze les

- Herhalingsvragen

-Achtergrond informatie

- Opgave

- Filmpjes

De dop van de tube tandpasta afdraaien is een......

1. gedragsketen
2. respons
3. prikkel
4. impuls

Een gedragsketen vindt uitsluitend plaats tussen twee individuen van een verschillende soort

1. Juist
2. Onjuist

Een voorbeeld van een gedragsketen is paringsgedrag.

1. Waar
2. Niet waar

Maak de gedragsketen van het stekelbaarsje

Handeling 1

Handeling 2

Handeling 3

Handeling 4

Handeling 5

Zigzagdans

Op de zij voor de ingang van het nest liggen

Tegen de zij van het vrouwtje sidderen

Het nest binnengaan

Eieren bevruchten

Welke van onderstaande is een interne prikkel

1. Geluid
2. Licht
3. Honger
4. Reuk

Een jachtluipaard die net heeft gegeten reageert niet wanneer hij een prooi ziet. Hoe komt het dat het jachtluipaard niet gaat jagen?

Erfelijke factoren

Naast de invloeden van interne en externe prikkels wordt gedrag ook bepaald door erfelijke factoren en leerprocessen (leerprocessen komen later aan bod). Erfelijke factoren zijn al bij de geboorte aanwezig, denk hierbij aan gelaatsuitdrukkingen van vreugde, woede en angst. 

Sleutelprikkel

Een sleutelprikkel is altijd een uitwendige prikkel waarbij er altijd dezelfde respons volgt. Wordt veroorzaakt door erfelijke aanleg. Een voorbeeld hier van is wanneer een zwaluw terug op het nest komt. Het jong van de zwaluw reageert hierop door zijn bek open te doen. De binnenkant van zijn bek is felgekleurd. Vervolgens zal de zwaluw zijn jong voeden. Sleutelprikkel voor de ouder is de felgekleurde binnenkant van de bek van het jong.

Supranormale prikkel

Wanneer er een sleutelprikkel wordt aangeboden die sterker is dan normaal, heten dat superanormale prikkels.

Het dier reageert daar nog sterker of feller op.

Als de heggenmus-moeder de rode binnenkant van haar jong ziet (zie afbeelding), dan moet ze voeren. De supergrote rode binnenkant van de bek van het koekoeksjong is een helemaal niet te negeren signaal voor voeden voor de moeder.

Verder lezen

Biologie voor jou (BVJ):

Lezen: Blz. 41 tot rolgedrag en rolpatronen

Wiki gedrag: https://maken.wikiwijs.nl/117816/Thema_1__Gedrag#!page-4010625

Bekijk en lees: 1. Wat is gedrag, paragraaf 1.1 t/m 1.3

Erfelijk bepaald of niet?

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plaats.

Grotendeels bepaald door erfelijke factoren

Grotendeels bepaald door leerprocessen

Een baby zuigt melk bij de moeder.

Een hond haalt de krant voor zijn baas.

Een hond zwemt.

Een meisje speelt piano.

Een papegaai spreekt woorden uit.

05:42

Wat is de sleutelprikkel voor het stekelbaars-mannetje om aan te vallen?

06:22

Een mannelijk roodborstje verdedigt in het voorjaar zijn territorium tegen andere roodborst-mannetjes. Het mannetje neemt dan o.a. een dreighouding aan.
Het mannetje neemt ook een dreighouding aan tegen een opgezet roodborst-mannetje, dat in het territorium wordt gezet. Tegen een roodborst-mannetje zonder rode keelvlek wordt geen dreighouding aangenomen. Tegen een propje felrode watten op een ijzerdraadje wordt een zeer sterke dreighouding aangenomen.
Wat is de sleutelprikkel bij dit territoriumgedrag van het roodborstje?

09:17

Wat is een supranormale prikkel?

Als een prikkel
steeds dezelfde
reactie (respons) geeft noem je dit:

1. een sleutelprikkel
2. een uitwendige prikkel
3. een inwendige prikkel
4. een respons

Wat zie je in de afbeelding?

1. Het jong reageert op een sleutelprikkel
2. Het oudere dier geeft een respons
3. Het jong reageert op een gewone prikkel
4. Het oudere dier reageert op een sleutelprikkel

In een dierentuin beginnen wolven vaak te janken als zij het geluid van een sirene horen. De oppassers zijn aan dit jankgedrag van de wolven gewend. Argeloze bezoekers schrikken er soms van.
Wordt in de tekst een respons van de wolven genoemd?

1. ja, de sirene
2. ja, het janken
3. nee

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Schrijf 2 dingen op die je deze les geleerd hebt.

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen