Hoe zat het ook al weer met: de vroegmoderne tijd

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Hoe zat het ook al weer met..?

de vroegmoderne tijd

TIJDVAK 5

Tijd van ontdekkers en hervormers

(1500-1600)

Het begin van de Europese overzeese expansie

Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid

De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

Het conflict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting van een Nederlandse staat

Het begin van de Europese expansie overzee

de ontdekkingsreizen

- Spanjaarden: kolonies

-Portugezen: handelsposten

- mogelijk door technische verbeteringen scheepvaart

- vergaring rijkdommen

- verspreiding christendom

gevolgen:

- wereldbeeld werd letterlijk groter

- kennismaking nwe volkeren

- uitroeiing inheemse volkeren

- verdrag van Tordesillas

-kennismaken andere culturen

- verspreiding christendom

- europese superieuriteit

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- kaarten

- onderdrukking inheemse volkeren

- uitspraken over ontdekkingen -

- nieuw land

- eurocentrisme

Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

de renaissance:

- mentale verandering

carpe diem ipv memento morii

- verbeterde technieken

gevolgen:

-  interesse in nwe flora en fauna

- leven op aarde kwam centraal te staan

-mens/ individu kwam centraal te staan

- andere technieken in de kunst

-

hoe te herkennen in bron/ vraag:

-  uitingen van individualiteit (bv. ondertekenen van kunst)

- interesse voor nieuwe technieken

- beschrijvingen van inheemse flora en fauna

In 1506 tekende Giovanni Contarini een wereldkaart waarop voor het eerst het continent Amerika was afgebeeld. De kaart werd hierna gedrukt.
Leg uit dat de verspreiding van deze kaart bijdroeg aan het veranderende wereldbeeld van de renaissance

De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid

de renaissance:

- herontdekken van de Grieks-Romiense cultuur via de Italiaanse stadstaten

- ontstaan humanisme

gevolgen:

- individuen gingen anders naar de wereld kijken en experimenteren. (empirisme)

- humanisten gingen kritiek op de kerk uiten

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- uomo universalis

- beschrijvingen elementen Grieks-romeinse cultuur.

- gebruik van G/R beeltenissen en geschriten

- behandeling wetenschappelijke geschriften uit de G/R tijd

De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

ontstaan:

- kritiek op de rijkdom van de kerk

- kritiek op de onzuiverheden van de kerk

- begon met Luther

- vorsten grepen deze gelegenheid om machtspositie te verstevigen

gevolgen:

- afscheiding protestanten

- veel verschillende soorten protestanten

- godsdienststrijd binnen bijv. het heilige Roomse Rijk.

- vrede van Augsburg

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- kritiek op paus

- kritiek op rijkdommen kerk

- kritiek op aflaten en andere kerkelijke riten

oorzaken:

De centralisatiepolitiek van Karel V/Filips II waardoor privileges van edelen en
steden in de Nederlandse gewesten worden bedreigd.

- De afkeer onder Nederlandse protestanten én katholieken tegen de steeds gewelddadiger
en intensiever wordende kettervervolging in de Nederlandse gewesten.

gevolgen:

- conflict met Spanje → 1581 het Plakkaat van Verlatinge

Nederlandse edelen erkennen gezag Spaanse koning niet langer.

↓

1588 besluiten de
Staten-Ceneraal zonder vorst verder te gaan → De Verenigde Republiek der Zeven Provinciën wordt uitgeroepen.

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- afzetten tegen beleid vorst

- opkomen voor eigen rechten

- Willem van Oranje

- oorlog tegen Spanje

- katholieken tegenover protestanten in de Nederlanden

- Alva / Maurits / belegering en ontzetting van steden

- Val van Antwerpen (1585)

Het conflict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting van een Nederlandse staat

TIJDVAK 6

Tijd van regenten en vorsten

(1600-1700)

Het streven van vorsten naar absolute macht

De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie

De wetenschappelijke revolutie

Het streven van vorsten naar absolute macht

centralisatie

Koning wil meer macht, parlement/standen verzetten zich. Eind 16e eeuw roep om meer stevig en stabiel koningschap omdat reformatie zorgt voor chaos. Daarom sterke vorst → absolutisme

gevolgen:

- koningen gaan macht legitimeren door droit divin

- absolute macht van de vorst verschilt per land, maar vrijwel alle vorsten streven naar absolute macht.

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- Lodewijk XIV

- standensamenleving/positie adel

- droit divin

In 15e en 16e eeuw → Holland snelle economische ontwikkeling → 17e eeuw 'Gouden Eeuw'

Oorzaken

- moedernegotie → Amsterdam werd stapelmarkt

- ontbreken feodale traditie → commerciële landbouw

- aanwezigheid bruikbare waterwegen

Geld verdienen een must → oorlog met Spanje bekostigen

Religieuze tolerantie → migranten → verdere groei handel en nijverheid

Gevolg van dit alles:

Ontstaat burgerlijke cultuur met veel aandacht voor luxeartikelen, kunst en wetenschap

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- rol burgers in bestuur/handel/etc.

- kunst (in alle vormen)

- handel in Europa

- Stapelmarkt

- verbazing buitenlanders over rijkdom burgers

- Republiek zonder centraal gezag

De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

Europese overzeese expansie leidde in 16e en 17e eeuw tot handelscontacten → West-Europese kooplieden zoeken contact met handelaren in Azië, Amerika en Afrika

↓

Gevolg: ontstaan handelskapitalisme. Winsten investeren in nieuwe (hopelijk nog winstgevendere) ondernemingen.

Gevolg

Wereldeconomie

Europa als handelscentrum, producten uit de hele wereld.

Om maximaal te profiteren dwingen overheden particuliere ondernemingen samen te werken →

Oprichting VOC & WIC (NL)

Oprichting EIC (Engeland)

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- VOC/WIC/EIC

- specerijenhandel

- monopolie bedrijven

- producten uit verre landen in Nederland/Europese landen

- begin slavenhandel

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie

Periode in geschiedenis wetenschap.

Verandering: van klassiek-religieuze ideeën naar modern-wetenschappelijke ideeën.

↓

Gevolg: wetenschappelijke theorieën en wetten o.g.v. redeneren en waarnemen i.c.m. experimenteren (empirisme en rationalisme)

Gevolg nieuwe werkwijze

Ingrijpende veranderingen op gebied van natuurkunde, wiskunde, sterrenkunde, scheikunde en biologie

↓

Allerlei ontdekkingen:

telescoop → aarde draait om zon / microscoop

↓

Gevolg: nieuw (wetenschappelijk) wereldbeeld

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- onderzoek door waarnemen en experimenteren en/of logisch redeneren

- twijfel aan kennis uit Oudheid & bijbel

- praktische toepassing zoals aanleg molengang/kanalen

De wetenschappelijke revolutie