paragraaf 1.4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Jagers en boeren

Programma

wat?	hoe?	tijd?
terugblik 1.1	klassikaal	5 min
uitleg 1.4	klassikaal	10 min
check	klassikaal	5 min
filmpje met vragen	klassikaal	15 min

Wat zijn bronnen?

1. Dingen uit het verleden
2. Dingen uit de geschiedenis
3. Dingen die ons informatie geven over het verleden
4. Dingen die mensen uit het verleden hebben achtergelaten

Is deze film een primaire of secundaire bron?

1. Primair
2. Secundair

jaartelling =

1. periode van 100 jaar
2. manier waarop mensen de jaren tellen
3. de geschiedenis
4. geboorte van Jezus

In welke eeuw is het jaar 1345?

1. 13e eeuw
2. 14e eeuw
3. 12e eeuw
4. 23e eeuw

De 2e eeuw begint met het jaar

1. 100
2. 199
3. 101
4. 200

Leerdoel

aan het eind van deze les:

• kun je uitleggen hoe de eerste jager-verzamelaars leefden
• weet je wat de landbouwrevolutie is en waar deze is ontstaan
• kun je uitleggen hoe de eerste boeren leefden
• weet je wat de verschillen zijn tussen jagers en verzamelaars & jagers en boeren 

oorzaak-gevolg

• bij geschiedenis zijn we opzoek naar oorzaken en gevolgen
• Waardoor iets gebeurd noemen wij de oorzaak
• wat hierna gebeurd noemen wij het gevolg

''Ik heb niet geleerd voor de toets en heb nu een onvoldoende. ''

Niet leren voor de toets is een..........

1. oorzaak
2. gevolg

''Door de regen word ik nat''

Het regent is een......

1. oorzaak
2. gevolg

IJstijd

In Nederland woonde 25.000 jaar geleden niemand

De oorzaak hiervoor was dat het te koud was

Deze periode noemen we een ijstijd

Kaart

Kaart van Europa tijdens een ijstijd

Een oorzaak is iets waardoor iets gebeurt

De laatste ijstijd 

• Rond 11.500 v. Chr. eindigde de laatste ijstijd. 
• De oorzaak hiervan was de stijging van de temperatuur. Het gevolg daarvan was dat de ijstijd eindigde.  
• Nederland was voor een groot deel toendra: gras, mos en lage struiken. Wilde dieren: mammoeten, wolven, paarden en rendieren.
• Langzaamaan werd Nederland moerassig en ontstonden er bossen. 

Leefwijze

• leven als nomaden: zonder vaste woonplaats 
•  leven van de jacht op dieren en het verzamelen van voedsel --> belangrijkste middel van bestaan = manier om aan voedsel te komen

Jagen en verzamelen

• jagers maakten werktuigen van dingen uit de natuur om te kunnen overleven: belangrijkste was steen --> daarom ook wel steentijd genoemd

•  denk aan speren, bijlen, messen 

Hoe weten wij hoe de jagers en verzamelaars leefden?

1. Archeologie; bodemvondsten
2. Experimentele archeologie; Het leven naspelen > vuur maken
3. Bestuderen van gelijksoortige groepen; Bosjesmannen

Hoe betrouwbaar zijn deze vormen?

soorten samenlevingen 

samenleving= een grote groep mensen die samenleeft. 

Mensen die als nomaden leefden wordt een jager- verzamelaar  samenleving genoemd. Mensen hebben lange tijd zo geleefd, maar zijn in de loop van tijd anders gaan leven. Daarom kennen wij verschillende soorten samenlevingen. 

Historische indelingen

• tijdvakken
• perioden

• samenlevingen

1. Jager-verzamelaar samenleving                 4. industriële samenleving
2. landbouwsamenleving                                     5. informatiesamenleving 
   
3. landbouwstedelijke samenleving 

Jagers worden boer

• lange tijd leefden mensen als jager-verzamelaar: continuïteit --> 9000 V.C veranderde dit: nieuwe manier van voedselvoorziening door leven van de landbouw

Vruchtbare Halvemaan

• Gebied waar de eerste landbouw ontstaat (9000 v. Chr.)

• Mesopotamie (huidige syrie)

• Vruchtbare halve maan 

• Groei van wilde granen langs de rivieren. 

Landbouwrevolutie

• Jager-verzamelaars worden boer
  
• Belangrijke verandering

• De landbouwrevolutie duurde meer dan 1000 jaar: niet iedereen werd tegelijk boer

• Landbouw bestaat uit: akkerbouw en veeteelt (en tuinbouw)

= een snelle of belangrijke verandering.

Gevolgen van de landbouwrevolutie

• Mensen stoppen te leven als nomaden
• Er ontstaan steden: landbouwsamenleving (middel van bestaan) --> zelfvoorzienend
• ontwikkeling economie 
• Mensen krijgen meer bezittingen
• Er ontstaat meer ongelijkheid: de één heeft meer bezittingen dan een ander.