3VWO - H5 - Woordenschat - Spreekwoorden en uitdrukkingen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Spreekwoorden en uitdrukkingen

3HV - Hoofdstuk 5 - Woordenschat

Bekijk de volgende zinnen en verdeel ze in twee groepjes:

a De kruik gaat zolang te water tot ze barst.

b De hulpactie voor de oorlogsslachtoffers is een druppel op de gloeiende plaat.

c Verzet heeft geen zin: dat is vechten tegen de bierkaai.

d Geld stinkt niet.

e Niet geschoten is altijd mis.

f Je hebt veel kritiek, maar zelf doe je niets: ik zou maar een toontje lager zingen.

Bekijk de volgende zinnen en verdeel ze in twee groepjes:

a De kruik gaat zolang te water tot ze barst.

b De hulpactie voor de oorlogsslachtoffers is een druppel op de gloeiende plaat.

c Verzet heeft geen zin: dat is vechten tegen de bierkaai.

d Geld stinkt niet.

e Niet geschoten is altijd mis.

f Je hebt veel kritiek, maar zelf doe je niets: ik zou maar een toontje lager zingen.

a De kruik gaat zolang te water tot ze barst.

d Geld stinkt niet.

e Niet geschoten is altijd mis.

Onveranderlijk. Alle drie in de tegenwoordige tijd.

b De hulpactie voor de oorlogsslachtoffers is een druppel op de gloeiende plaat.
c Verzet heeft geen zin: dat is vechten tegen de bierkaai.

f Je hebt veel kritiek, maar zelf doe je niets: ik zou maar een toontje lager zingen.

De zinnen kun je aanpassen. Zin f staat niet in de tegenwoordige tijd.

Woorden en zinnen kunnen letterlijk en figuurlijk bedoeld zijn.

Als je zegt ‘Ik heb twee tickets voor het concert van Bruno Mars’, is het woord ‘ticket’ in de letterlijke betekenis gebruikt.

Maar in ‘Een goede schoolopleiding is een ticket voor de toekomst’ is het woord figuurlijk bedoeld.

Ook bij uitdrukkingen en spreekwoorden is sprake van een figuurlijke betekenis:

• Een uitdrukking is een woordcombinatie met een vaste betekenis; je kunt een uitdrukking wel een beetje aanpassen of veranderen:
  
  – Of het feest doorgaat, hangt aan een zijden draadje.
  – Tot het laatste proefwerk hing de overgang van Bas aan een zijden draadje.

• Een spreekwoord is een wijsheid of opvatting die geformuleerd is in een hele zin (in de tegenwoordige tijd); je kunt een spreekwoord niet aanpassen of veranderen:
  
  – De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet.
  – Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.
  – Als de wijn is in de man, is de wijsheid in de kan.

Even herhalen....

Weten jullie nog wat een contaminatie, pleonasme en tautologie zijn...?

Een contaminatie ontstaat als je twee woorden of uitdrukkingen verkeerd combineert. Vaak hebben die dezelfde betekenis:
zich beseffen is bijvoorbeeld een verhaspeling van ‘zich realiseren’ en ‘beseffen’.
Ik irriteer me aan mijn broer is een verhaspeling van 'ik erger me aan mijn broer' en 'mijn broer irriteert me'.

Bij een pleonasme omschrijf je een eigenschap van een zaak of persoon nog eens nadrukkelijk door een ander woord (meestal van een andere woordsoort):

• zure citroenen
• witte sneeuw
• tot later uitstellen

Een tautologie ontstaat wanneer je twee woorden van dezelfde woordsoort die hetzelfde betekenen, bij elkaar zet:

• bedroefd en verdrietig
• Ze drukte zich cryptisch en raadselachtig uit

We maken nog even een paar oefeningen!

Welke fout?

Als je je vreselijk irriteert aan taalfouten, kun je maar beter geen teksten op sociale media lezen.

1. contaminatie
2. pleonasme
3. tautologie

Welke fout?

Vera besefte zich veel te laat, dat ze nog drie lange hoofdstukken voor het proefwerk wiskunde moest leren.

1. contaminatie
2. pleonasme
3. tautologie

Welke fout?

De dames van Oranje waren diep teleurgesteld en ontgoocheld, omdat ze de finale niet bereikt hadden.

1. contaminatie
2. pleonasme
3. tautologie

Welke fout?

Jarenlang hebben ze naast ons gewoond, maar deze week zijn de buren naar een andere woning verhuisd.

1. contaminatie
2. pleonasme
3. tautologie

Welke fout?

Sanne sloeg de plank op de kop met haar opmerking over het nieuwe vriendje van Véronique.

1. contaminatie
2. pleonasme
3. tautologie

Woordenschat H5 (blz. 160): spreekwoorden en uitdrukkingen

Maken opdr. 1, 2, 3