2.2 Cultuur en samenleving in de Republiek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

2.2 Cultuur en samenleving in de Republiek

Wat gaan we vandaag doen?

• Terugblik 2.1
• Uitleg 2.2
• Maken opgaven 1,2,4 t/m 7,9,10 

Terugblik vorige week 2.1

• Economie in de Late Middeleeuwen: Stapelmarkt, Oostzeehandel en Moedernegotie
• VOC en WIC
• Slavernij en driehoekshandel

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven hoe de samenleving in de Gouden Eeuw eruitzag.
  
• Je kunt met behulp van voorbeelden uitleggen wat kenmerkend was voor de cultuur van de Republiek  
• Je kunt uitleggen dat er in de 17e eeuw een wetenschappelijke revolutie was.  

Gouden eeuw

• 17e eeuw: bloei van de handel en veel welvaart: Gouden eeuw
• Maar: niet voor iedereen

Vier lagen te benoemen in de samenleving

Toplaag

• Kleine bovenlaag van zeer rijke handelsfamilies
• Slim investeren ==> Nog rijker (nieuwe handelsreizen, drooglegging van de Beemster)
• Dure huizen en schilderijen
• Rijke families hadden veel politieke macht en bestuurden steden en gewesten.
  
  

De tweede laag

• Grotere groep van winkeliers en gespecialiseerde ambachtslieden
• Scheepsbouwers, bierbrouwers en molenmakers
• Waren goed opgeleid en verdienden soms ook heel goed 
  
  
• Bezaten winkelpanden en kochten ook  schilderijen en andere luxegoederen

De derde laag

• Loonarbeiders
• Arbeiders die voor een laag loon heel hard werkten voor een baas. 

• Laden en lossen van schepen, metselen van huizen, zeeman, of in dienst van winkeliers.
  
• Werkdagen van 13 uur = 20 stuivers. 
  Een roggebrood kostte 6,5 stuiver. 
  
• Het hele gezin moest bijdragen aan het inkomen (kinderen ook). 

In het dagelijks leven

• Loonarbeiders gingen te voet of in een trekschuit.
  
  
•  Woonden met hele gezin in één kamer.
  
  
• Aten roggebrood, boekweitpap, soms kaas en vlees. 
  
  
• Bij ziekte: de chirurgijn 

De onderste laag

• De armen
• Mensen zonder werk, ouderen en zieken (profiteerden het minst van de welvaart)
  
• Rondkomen van bedelen en liefdadigheid (kleding, voedsel en turf door kerken en rijke handelaren)
• Speciale tehuizen en misdadigers leerden werken voor geld 

Migranten in de Republiek

• Veel inwoners van Holland waren afkomstig uit omringende landen,  2 redenen: 
• Sommige migranten in de Republiek waren religieuze vluchtelingen uit Europese landen
• De meeste migranten waren arme burgers uit andere gewesten/ het buitenland die werk probeerden te vinden in Holland

Kunst 

• Welvaart in de Republiek bracht ook de kunsten tot bloei (bv. architectuur en schilderkunst) 
• Grachtengordel in Amsterdam en schitterende buitenhuizen
• Grote vraag naar schilderkunst: hoog niveau ==> Rembrandt - Nachtwacht (Schuttersstuk)

• Gebeurtenissen uit het dagelijks leven
• Ongebruikelijk vergeleken met andere landen (kerk en koningen opdrachtgevers)  

Sinds is de Nachtwacht 363 bij 438 cm, maar dat was het schilderij niet toen Rembrandt het maakte! Het was toen een stuk groter: 500 bij 387 cm. Maar omdat het schilderij niet paste op de plaats waar het zou gaan hangen in het stadhuis op de Dam (tegenwoordig Paleis op de Dam), werden er in 1715 stukken vanaf gesneden.

Benieuwd hoe de Nachtwacht eruit zag vóór de stukken eraf waren gesneden? Klik op de afbeelding rechtsonder in de hoek.

De Nachtwacht heet tegenwoordig zo, maar de oorspronkelijke titel is: De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren.

Het is onduidelijk waar de naam Nachtwacht precies vandaan komt. Is het misschien de kleur van het schilderij? Of was dit inderdaad een nachtwacht?

Kapitein Frans Banninck Cocq

Luitenant Willem van Ruytenburgh

Schilderijen van schutterijen (een soort politie) waren erg populair in de tijd. De leden van een schutterij betaalden veel geld om er goed en stoer uit te zien. Rembrandt had voor het maken van dit schilderij ongeveer 3500 gulden verdiend. Dat was in die tijd veel geld, maar niet ongebruikelijk voor een schilderij van Rembrandt.

Is dit Rembrandt zelf? Sommige mensen zeggen van wel.

Het meisje stelt een soort mascotte voor. Aan haar riem hangt een dode vogel. Vooral de twee poten van het beest, de klauwen, zijn duidelijk te zien. Ze zijn het symbool voor de kloveniers (de schutters), die ook wel klauweniers werden genoemd.

Kloveniers waren schutters met een musket (geweer). Rembrandt heeft in zijn schilderij laten zien wat er allemaal bij komt kijken om zo'n musket te gebruiken. Zo vult er één zijn musket met kruit; ééntje schiet zijn musket af en een ander reinigt zijn musket door het kruit weg te blazen.

Het is bijna niet te zien, maar in hun wapen hadden de Kloveniers twee klauwen van een vogel. Die twee klauwen zie je ook weer terug bij de vogel die het meisje bij zich draagt.

Op dit schild staan de namen van de personen die zijn afgebeeld (en waarschijnlijk ook hebben betaald).

Hoeveel is de Nachtwacht waard? Dat is niet te zeggen: het schilderij is nooit verkocht of te koop aangeboden. Er is later weleens geprobeerd om het uit te rekenen. Ze kwamen toen uit op een bedrag van 500 miljoen Euro!

De signatuur (soort handtekening) van Rembrandt: Rembrandt f 1642

Sommige leden van de schutterij weigerden te betalen toen ze het schilderij zagen: ze stonden er maar half op! Of keken de andere kant op! "Daarvoor ga ik niet betalen!", zeiden sommigen

Honden op schilderijen waren vaak een teken van trouw ('trouwe viervoeter'). Of de hond in dit schilderij dezelfde functie heeft, trouw aan de stad Amsterdam, is niet bekend.

De Nachtwacht lijkt misschien een rommeltje, maar als je goed kijkt zitten er duidelijk 'lijnen' in. Dat zie je bijvoorbeeld aan de lansen en geweren.

Religie

• Republiek: verschillende geloven
• Calvinistische geloof het belangrijkste geloof (ook bij de bestuurders)
• Ruzie binnen de Calvinistische kerk (streng vs minder streng) ==> Synode van Dordrecht (streng 'won') 
• Statenbijbel (1637)
• Andere religies; alleen binnenshuis
• Acceptatie want geen enkele meerderheid
• Deze verdraagzaamheid uniek in Europa

Wetenschap (1)

• 17e eeuw: wetenschappelijke revolutie
• Spannende nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen (Newton - mechanica)
• Christiaan Huygens: ontdekker van de telescoop en het slingeruurwerk
• Antonie van Leeuwenhoek: Microscoop - bacteriën en rode bloedcellen
• Bloei van de handel en de gewetensvrijheid stimuleerde de wetenschap
  

Wetenschap (2)

• Niet alleen de natuur werd onderzocht 
  
• Hugo de Groot ging uit van de basisrechten van de mens: het recht op leven en zelfverdediging, zeeën en oceanen: vrij
  
• Deze ideeën: geformuleerd op basis van logisch nadenken en niet op geloof/bijbel 
• Wetenschappers en kunstenaars profiteerden daarvan. God was niet meer de oorzaak van het ontstaan van de wereld
• Spinoza - Bijbelkritiek (Bijbel wetenschappelijk onderzoeken, bedacht)

Ga aan de slag met de opdrachten

1,2,4 t/m 7,9,10