De Democratie opdracht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De Atheense democratie

| lesopdracht

Athene was niet altijd een democratie. Tot ongeveer 500 was Athene een oligarchie. Dat betekent dat een klein groepje rijken (oligoi betekent weinigen) de baas was.

 

Vanaf ongeveer 500 was Athene een democratie. Dat betekent dat de macht (kratos) in handen was van het volk (demos)

In deze webquest doe je onderzoek naar de democratie in het oude Athene en vergelijk je de Atheense democratie met die in Nederland.

De hoofdvraag luidt:

Was Athene in jouw ogen een echte democratie?

Werkwijze:

• Je werkt in tweetallen
• Je maakt samen 4 opdrachten
• Deze lever je in door deze LessonUp te maken.

Wat zijn de namen van jullie tweetal?

Waarschijnlijk heeft ieder mens een eigen beeld van hoe een ideale democratie eruit ziet. Waaraan denk jij bij het woord democratie?

1. Maak, samen met een klasgenoot, een woordweb met begrippen die jij verbindt met het begrip democratie.
   
   
2. Verwerk deze begrippen tot een definitie van wat jullie onder democratie verstaan. Je mag ook een aantal kenmerken van een democratie opschrijven.

Opdracht 0

Democratie

Wat is jullie definitie van het begrip democratie?

Bron 1 Het bestuur van Athene

Opdracht 1 | lees eerst de bron

De volksvergadering

Rond 500 kwam de macht in handen van de volksvergadering (Ekklesia). Alle Atheners konden deel uit maken van deze volksvergadering. Dat wil zeggen als zij Atheense mannen waren en minstens twintig jaar.

Vrouwen, slaven en vreemdelingen (metoiken) die woonden en werkten in Athene waren van de volksvergadering uitgesloten. Dat was wel zuur voor de metoiken, want zij moesten wel belasting betalen en hun militaire verplichtingen nakomen.

De volksvergadering kwam één keer in de 8-10 dagen bijeen op de Pnyx. 

Dagelijks bestuur

Aansluitend aan de bijeenkomst van de volksvergadering werd een van de dagelijkse zittingen van de Raad van 500 (Boulè) gehouden. De rest van de burgers kon nog wat napraten of een halve dag werken tenminste als ze in de buurt woonden. De Raad kwam nooit voltallig bijeen. Telkens vormde gedurende een beperkte periode één van de tien districten waarin Athene was verdeeld namelijk het dagelijks bestuur, dat daardoor uit 50 mannen bestond. Het voorzitterschap van het dagelijks bestuur (tevens voorzitter van Raad en volksvergadering) wisselde per dag.

Strategen

Athene had tien strategen. Zij hielden zich bezig met het leger, de buitenlandse politiek en de financiën.

Volksrechtbank

Uit een groep van 6.000 burgers werd voor iedere zitting van de rechtbank een jury gevormd. Deze bestond soms uit honderden, soms uit duizenden mannen, afhankelijk van het belang van de zaak.

Presentiegeld

Omstreeks 400 v. Chr. werd het presentiegeld ingevoerd. Volgens Aristoteles was dit om de teruglopende belangstelling op te vangen. De vergoedingen schijnen het juiste effect gehad te hebben, want een paar jaar later horen we in een van de komedies van Aristophanes dat nu het touw met de rode verf gebruikt moest worden om de menigten bij de ingang tegen te houden, terwijl het in de 5e eeuw mogelijk werd gebruikt om de mensen de vergaderplaats in te jagen! Waarschijnlijk werd aan de eerste 6000 mensen (het quorum) presentiegeld betaald, hetgeen gedrang en rumoer bij de ingang van de Pnyx zal hebben veroorzaakt. In de tijd van Aristoteles betaalde men 1 à 1,5 drachme uit en daarmee werd een halve dag inkomstenderving redelijk gecompenseerd. (het dagloon was 1,5 à 2,5 drachme).

1. Bereken hoeveel procent van de volwassen bevolking in Athene mocht stemmen.

2. Mogelijk werd een touw gebruikt om mensen naar de volksvergadering te jagen. Bedenk een reden waarom sommige mensen liever niet naar een volksvergadering gingen?

3. Was het invoeren van presentiegeld succesvol. Licht je antwoord toe.

Bron 2 Ostracisme

Opdracht 2 | lees eerst de bron

Hoe kan het dat de eerste de beste burger met een beroep dat niet met politiek te maken heeft opeens politieke beslissingen neemt? Is het niet beter voor de belangen van de staat als de besten van de bevolking de leiding op zich nemen? Kan een handige volksmenner, een demagoog, niet alle macht naar zich toetrekken?

Op dat laatste probleem hadden de Atheners wat gevonden: het schervengericht. Wanneer de meerderheid van de volksvergadering vond dat iemand dictatoriale aspiraties had, kon hij worden verbannen. Op scherven kerfden de burgers in de volksvergadering of een dergelijke persoon volgens hen mocht blijven of moest gaan.

In de periode van ongeveer 485 tot 415, dus zo'n zeventig jaar, bestond in Athene het schervengericht of ostracisme. Het ostracisme dankt zijn naam aan de ostraka (scherven) die gebruikt werden als stembriefjes.

Elk jaar kon de volksvergadering (ekklesia) besluiten om bij stemming een burger aan te wijzen die voor tien jaar Athene moest verlaten.

Als tenminste 6000 Atheners aan de stemming deelnamen moest degene met de meeste stemmen de stad verlaten. Hij behield wel zijn vermogen en zijn burgerrecht.

4. Athene kende een merkwaardige instelling, het ostracisme. Bedenk waarom de Atheners dit waarschijnlijk ingesteld hebben.

Opdracht 3

In deze opdracht ga je de democratie in Athene vergelijken met die in Nederland. Kijk om te beginnen naar het filmpje op de volgende slide.

Net als het oude Athene is ook Nederland is een democratie, maar in tegenstelling tot Athene dat een directe democratie kende is Nederland een indirecte democratie. De Nederlanders kiezen volksvertegenwoordigers die hen vertegenwoordigen.

Bedenk waarom in Athene wel een directe democratie mogelijk was, maar in Nederland niet.

Vergelijk de democratie in Athene en in Nederland door voor beide te vertellen:
1| Wie er in de volksvergadering zitten. 2| Wie het dagelijks bestuur vormen. 3| Wie er wel en niet aan het bestuur mee mogen doen. 4| Ander verschillen die je ziet.

Opdracht 4

Bron 3

De Griekse geschiedschrijver Thucydides schreef over democratie :

'Wij hebben een staatsvorm die niet een kopie is van de instellingen van onze naburen. In plaats van anderen na te bootsen zijn wij juist een voorbeeld voor hen.

Onze staatsvorm heet een democratie, omdat ze in handen is van velen en niet van enkelen. In persoonlijke geschillen verzekeren onze wetten gelijk recht aan allen. Als het gaat om het vervullen van openbare ambten speelt sociale klasse geen rol, maar tellen slechts de werkelijke kwaliteiten die iemand bezit. Armoede is voor niemand die de publieke zaak kan dienen een belemmering, hoe gering zijn status ook mag zijn'

Thucydides, De Peloponnesische Oorlog, Boek 2, 37: Lijkrede van Perikles.  

Gebruik bron 3: Niet alle Atheners in de oudheid dachten positief over de democratie. De geschiedschrijver Thucydides wel. Wat waren volgens hem sterke punten van de democratie.

Bron 4

Onder de antieke critici van de Atheense democratie bevinden zich enkele beroemdheden, met twee uit Athene zelf afkomstige schrijvers aan kop. De filosoof Plato (428-347) moest meemaken hoe het democratische Athene zijn leermeester Socrates veroordeelde en terechtstelde. In zijn werken laat hij voortdurend merken hoe slecht hij het politieke systeem vindt waarbij grote beslissingen kunnen worden genomen door mensen die 'onoordeelkundig' en niet terzake gespecialiseerd zijn.

'Met genot als lokaas jagen zij op domheid', schreef Plato over de politici die de bevolking van Athene bestuurden. Plato vond democratie niet ideaal voor de stadstaat Athene.

Democratie is een staatsvorm zonder rem. Want de democratie dwingt politici de bevolking alles te geven waar het om vraagt. Wat de bevolking ook maar voor grillen heeft, de politici zullen er alles aan moeten doen om die te vervullen. Ze willen hun machtsbasis namelijk niet kwijt.  

Bovendien zijn politici volgens hem vaak aan lager wal geraakte mislukkelingen, die slechts in de politiek iets van een carrière kunnen maken. Het jagen op eigen voordeel van deze lieden is ook weinig bevorderlijk voor het functioneren van het systeem. Daarom is volgens Plato een rationeel proces van besluitvorming per definitie onmogelijk in een democratie.

Plato was één van de felste tegenstanders van het systeem in zijn stad. Naast rationele redenen had hij ook emotionele motieven om zich zo fel te keren tegen de democratie. De leermeester van Plato was Socrates. Die was in een nogal duister (democratisch) proces veroordeeld tot het leegdrinken van een gifbeker.

Volgens de aanklacht van de volksrechtbank van 500 man had de 70-jarige Socrates de jeugd verziekt en was hij goddeloos. Wat hem meer kwalijk werd genomen was dat hij antidemocraat was, goede contacten had met andere antidemocraten en de aristocratische jeugd, waaronder Plato, zijn antidemocratische ideeën had gedoceerd. 

'Als u denkt dat u door mij te doden verlost bent van de plicht verantwoording af te leggen voor uw manier van leven vergist u zich', laat Plato Socrates in één van zijn werken zeggen tegen zijn rechters.

'Het tegenovergestelde zal gebeuren. Door mensen te doden kunt u niet het verwijt voorkomen dat u verkeerd leeft. Meer mensen zullen u om verantwoording komen vragen, die ik tot dusver heb tegengehouden. En ze zullen lastiger zijn, in zoverre ze jonger zijn.'

Gebruik bron 4: Plato was heel wat minder positief. Welke kritiek had hij op de democratie?

In deze opdracht gaan we de balans opmaken en de hoofdvraag beantwoorden.

Was Athene in jouw ogen een echte democratie?

Slotopdracht

Wat vind je sterke punten van de Griekse democratie en wat zwakke?

Wat vind je sterke punten van de democratie in Nederland en wat zwakke?

Bedenk minstens één maatregel waardoor je de huidige democratie zou kunnen versterken of waardoor de Nederlanders meer invloed kunnen krijgen.

Het stemrecht van niet-Nederlanders bij gemeenteraadsverkiezingen moet volgens PVV-leider Wilders worden afgeschaft. Hoe zouden de inwoners van Athene hierover gedacht hebben?

Was Athene in jouw ogen een echte democratie?

Is de democratie de best denkbare staatsvorm?